Сультимова Сэндэмэ Цырендоржиевна,
Хэжэнгын аймагай Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ
Хэжэнгын нэгэдэхи дунда һургуули
 
Темэ: «БАТА БАЗАРОНОЙ ЗОХЁОХЫ
ЗАМАЙ ЮРЭНХЫ МЭДЭЭН»
 
10 класс
 
Хүн болохо багаһаа,
Хүлэг болохо унаганһаа
 
    Хэшээлэй зорилго: Бата Базарович Базароной намтар ба зохёохы замтайнь һурагшадые танилсуулга; зохёолнууд дээрэнь тогтолго. Һурагшадай аман болон бэшэгэй хэлэлгэ хүгжөөлгэ; зохёолнуудтань шүүмжэлэл хэлгэ; бэшэһэн элидхэл уншалга. Эхэ орондоо, тоонто нютагтаа, арад зондоо, байгаалидаа халуун дурлал, һайхан сэдьхэл түрүүлгэ.
 
    Хэрэгсэл:
    Ном, дэбтэр, планшет, зурагууд (иллюстраци), газетэнүүд, номуудайнь выставкэ, реферадууд, компьютераар презентаци
 
    Хэшээлэй ябаса: Экран дээрэ Хэжэнгэ нютагай һайхан зураглал харуулагдана.
    Поэтическэ забһарал: Һурагшад зохёолшын шүлэгүүдые уншана
    · “Улаалзай”
    · “Уляаһан”
    · “Һайхан намар”
    · “Хэжэнгэ”
    · “Кижинга”(пер. А. Преловского)
    · “Чабаны”(пер. А. Преловского)
    · “Һургуули тээшээ”
    · “Бэлэг”
    · “Почтальон”
    · “Шаазгай”
    · “Хүхы”
 
    Багшын оролто үгэ: Мүнөөдэр уран шүлэгэй долгин дээрэ поэдэй сэдьхэл хүдэлгэмэ шүлэгүүдые шагнабабди. Нютагайнгаа элитэ уран зохёолшо, поэт, багша Бата Базароной зохёохы замтайнь танилсаха, мэдэсэеэ үргэлжэлүүлхэ болонобди. Хэшээлэй түсэбэй ёһоор намтаршадай даабарияа уншажа байхадань, бусад дэбтэртээ тобшохоноор элидхэл тэмдэглэжэ байха болоно.
 
    Уран зохёолшын зохёохы замаар слайдова презентаци түсэбөөр харуулагдана.
    “Бата Базарон – уран зохёолшо, поэт” (элидхэл шагнанабди, номуудайнь выставкэ дурадхагдана).
 
    Багшын соносхол: Бата Базарон буряад совет поэзиин һаял мүндэлжэ байхадань бэшэжэ эхилһэн поэдүүдэй нэгэн болоно. “Түмэршэ дарханай дуун”, “Самолет”, “Майн нэгэн”, “Отряд” г.м. шүлэгүүдынь ехэ мэдээжэ болоһон, хүнүүд тэдэнииень сээжэ хэлэжэ ябадаг һэн. Поэдэй зохёолнууд соо эхэ нютаг, Буряад орон тухай, байгаалида зорюулагдаһан шүлэгүүд олон. Энэнь үндэһэн буряад поэзиин хүгжэлтэдэ ехэ удха шанартай гэжэ тэмдэглэмээр.
 
    “Зүгы” гэжэ зохёол тухайнь: Б. Базароной “Зүгы” гэһэн поэмэ классическа зохёолнуудай тоодо орохоор. Энэ поэмэ соо ажабайдалые далда удхатайгаар харуулһан, тиимэһээ бүри уран хурсаар тодорхойлһониинь эли болоно.
 
    Поэмэнүүд дээрэнь тогтохо: “Хоёр север”, “Эхир хоёр басагад”. “Хоёр Север” поэмэ соогоо хоёр ондоо байдал зэргэсүүлэн харуулна. Б. Базарон буряад хэлэнэйнгээ дээжэ уран үгэнүүдыень үлхүүлжэ бэшэһэн бэшэ, харин гүнзэгы удхатай. Энэ поэмэ соо манай буряад хүбүүдэй яажа зобожо, тулижа, ород хэлэ мэдэхэгүй, “заступ хүрзөөр зандуулжа, затылок байжа” һураһан тухайнь, хүндэ хүшэр ажал хэһыень зураглана ха юм. Харин “Шэнэ Север” соо шэнэ засагай һайн һайхан саг зураглана.
 
    “Бата Базарон – сэрэгшэ”(элидхэл)
    Онсодхол: Б. Базарон 1942-1945 онуудта Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда оронойнгоо зүүн хилэ шадар алба хэһэн намтартай. Дайн тухай шүлэгүүдэйнгээ лирическэ герой автор өөрөө болоно. Шүлэг бүхэниинь өөрынь фронтдо болоһон ямар нэгэн ушар байдалтай холбоотой. Ушарһан лэ юумэн тухайгаа бодожо, сэдьхэжэ, уяржа, хүлеэжэ, баясажа гү, али гуниг түрэжэ байһан хүнэй дүрэ харагдана.
    Поэмэ: “Хориин талаһаа герой” Дарма Жанаев тухай хөөрэжэ үгэхэ.

    Баснинууд тухай (мэдээсэл) инсценировко “Эрдэмтэй эрбээхэй” (һурагшад харуулна).
    Б. Базароной баснинуудай һомониинь (үгэнь) хурса. Багшалжа байхадаа олон тоото баснинуудые бэшэһэн, тэдэнээ малшадай урда уншадаг байгаа. Гадна фельетонуудые, шог ёгто шүлэгүүдые, шог зугаа зохидоор хэрэглэдэг байһан.

    “Бата Базарон – багша”
    Ликбездэ эдэбхитэйгээр хабаадажа байха үедөө, Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Хэжэнгын дунда һургуулида түрэлхи хэлэнэй багшаар хүдэлжэ байхадаа ехэ үрэ дүнтэйгөөр ажаллаа. Залуу, ургажа ябаһан, мүнөө мэдээжэ болоһон уран зохёолшодой, поэдүүдэй хөөрөөгөөр хүүгэдэй эгээ хүндэтэй, эгээ дуратай хүмүүжүүлэгшэ байһан.
    Хэжэнгын һургуулиин “Зүрхэнэй дуунууд” гэһэн бэлигтэй эдир бэшэгшэдэй уран зохёолой дардам харгыда гарахадань, ехэ туһа хүргэдэг байгаа. Хэд бэ гэбэл иимэ: Цэрэн Галанов, Георгий Дашабылов, Дансаран Доржогутабай, эрдэмтэн Абида Содномов, журналист Николай Галданов ба бусад болоно.

    “Бата Базарон – оршуулагша”(номоороо хүдэлмэри, 158 нюур)
    Һурагшад оршуулгануудыень оложо уншана.
    Онсодхол: Эдэ бүхы ажалынь уран зохёолшын творчестводо угаа ехэ нүлөө үгэһэниинь дамжаггүй. Ородой классигуудай зохёолнууд Бата Базарондо нилээн ехэ дүй дүршэл, һургаал үгөө.
 
    Элидхэл шагналга
    Бэшэһэн элидхэлээ шалгаябди. Хэн уншанаб?
    Нэмэхэ хүн бии гү? (һурагшадай даабари шалгалта)
    “Хэжэнгэ”, “Буряад үнэн” газетэһээ, түрэлхидэйнь архивһаа фото-зурагуудые, һонин дурдалгануудые шагналга, харалга.
 
    Багшын тобшолол
    Хэшээлэй дүн.(эпиграфта хандаха)
 
    Гэрэй даабари:

    “Сэлэнгын үер”, “Походто” гэһэн шүлэгүүдые уншаха, элидхэлээ дабтаха.