Дунда бүлэг

    Зорилго: Үхибүүдэй шубууд тухай мэдэсые бэхижүүлхэ, мэдэсэ үргэдхэхэ, шубууд юундэ хэрэгтэйб, ямар туһа хүргэнэб гэһэн ойлгосо хүмүүжүүлхэ. Байгаалида гамтайгаар хандаха, тойроод байһан амитадые хайрлаха хэрэгтэй гэһэн ойлгосо үгэхэ.

    Хэшээлэй урда хэгдэһэн ажал: хөөрэлдөөн, альбом ба планшедуудые харалга, байгаалиин амитад, шубууд тухай таабари, шүлэгүүдые сээжэлдэлгэ, экскурсидэ ошолго.

    Хэрэгсэл: зурагууд, нааданхай шубуун, видео, миндаһан, кассетэ, экран, кинопроектор, уурхай.

    Хэшээлэй ябаса: Үхибүүд, мүнөөдэр манай хэшээлдэ олон амитад ерээ. Булта бодоод мэндэшэлэе даа, «Сайн байна». Һуугты (миндаһан дээрэ шубуудай абяан).

    — Энэ миндаһан дээрэ юунэй абяан дуулдана гээшэб?

    — Зүб даа, шубуудай абяан.

    — Үхибүүд, мүнөө хэшэлдээ бидэ манай нютагай шубууд тухай хөөрэлдэхэбди.

    — Үхибүүд, таанар ямар шубуудые мэдэхэбта, хэлэжэ үгэгты даа. (Үхибүүд тоолоно).

    (борбилоо-доржоохой, шаазгай, гулабхаа-тагтаа, турлааг, хүхы, хараасгай). Экран дээрэ шубуудай зураг гарана.

    — Тон зүб хэлэнэт, бэрхэнүүд даа нютагайнгаа шубуудые һайнаар мэдэхэ байнат.

    — Эдэ нэрлэһэн шубуудайнгаа илгаае хэлэжэ үгэгты даа.

    — Ямар шубууд манай саадай газаагуур ниидэдэг бэ? (на экране рисунки: борбилоо, гулабхаа, шаазгай г. м.)

    — Ямар шубууд ой соо ниидэдэг, байрладаг бэ? ( на экране рисунки: хүхы, турлааг)

    — Тон зүб хэлэнэт, бэрхэнүүд даа.

    — Шубууднай хайшан гэжэ хоолойгоо тэжээнэб? Юу эдидэг гээшэб? (Хорхой, орооһо эдидэг).

    – Зүб даа.

    – Шубууднай ой модондо һуужа, жэмэстэ һөөгүүд болон үбһэ ногоогоо гэмтээдэг эрбээхэй, үтэ, сохо, хорхойнуудые түүжэ эдидэг.

    — Дальбараатай болоходоо, тэдэнэй баһа хорхой шумуулаар хооллуулна, эдеэлүүлнэ ха юм даа. (Видео харуулна).

    — Шубууднай маанадта ехэ туһа хүргэнэ. Манай байгаалиимнай ой модо аргалдаг.

    — Иигэжэ модоной хорхой суглуулжа, тоншожо эдеэгүй һаань ой модомнай яаха байгаа гээшэб?

    — Хуу үтэ, сохо, хорхойдоо барюулха хосорхо байгаа ха юм.

    — Зай, мүнөө экран руу харагты даа. (борбилоохой гараха).

    — Экран дээрэмнай ямар шубууд байнаб?

    — Зүб даа (борбилоо гулабхаа хоёр байна).

    — Эдэ шубууднай хаагуур ниидэдэг бэ?

    ( Манай саадай газаагуур ниидэдэг, гэрэй хажуугаар ниидэдэг).

    — Тон зүб хэлэнэт.

    — Борбилоо, гулабхаа (монголоор тагтаа) хоёр хаана байрладаг гээшэб? (гэрынь хаана болоноб).

    — Манай гэрэй газаа, гэрэй орой дээрэ байрладаг.

    — Юу эдидэг бэ? (орооһо....)

    — Газар дээгүүр юумэ бэдэржэ эдидэг.

    — Манай эндэ үбэл, (хүйтэн) болоходо байдаг гү?

    — Байдаг.

    — Үбэлдөө, шубуудаймнай эдихэ юумэниинь хомор болоно ха юм. Бидэ яаха ёһотойбди даа.

    — Эдеэлүүлхэ, байха уурхай, гэр барижа үгэхэ ёһотойбди. Энэмнай хүн бүхэнэй уялга болоно.

    Мүнөө бидэ шэмээгүй, аалиханаар һуугаад, шагная даа. Хайшан гэжэ борбилоохоймнай абяа гарадаг юм бэ. (Шагнанабди)

    — Ямар гоёор дуу дуулажа үгэбэ гээшэб.

    — Зай, мүнөө Янжина борбилоохой тухай шүлэгөө шангаар хэлэжэ үгэ даа.

    — Бэрхэш даа, һуу даа.

    — Үхибүүд һанагтыл даа, экскурсида хайшаа ошообди даа (карточка харуулха)

    — Ой ошоходоо юу адаглажа хараабибди даа. Ямар шубуу хараабди. Хэн һанахаб?

    — Турлааг шубуумнай ямар байгааб даа?

    — Томо, хара үнгэтэй.

    — Хайшан гээд, абяа гараа һэм даа, һанагтыл даа.

    — Мүнөө бидэ миндаһан дээрэ шагная даа, турлааг шубуун хайшан гэжэ абяа гаранаб.

    (Шагнаха).

    Ой соо, модон дээрэ байрладаг, айлай гэрэй хажуугаар ниидэжэ ерэдэг, турлааг тухай Ульяна шүлэгөө хэлэжэ үгэ даа:

    — Хүхын абяан дуулдаха.

    — Шагнагты даа, ямар шубуунай абяа шагнаабди.

    — Хүхы-шубуунай абяан.

    — Зүб даа, бэрхэнүүд.

    Хүхы шубуун хадаа, зунай эхин һарада донгодожо эхилдэг.

    Дыжид шүлэгөө хэлэжэ үгэ даа:

    Эдэ нэрлэһэн шубуудаймнай нэгэниинь дулаан орон руу ниидэдэг, ямар шубуу тухай хэлэнэбиб.

    — Зүб даа, хараасгай.

    Хараасгамнай манай эндэ үбэлжэдэгүй, эндэ үбэлдөө байгаа һаа, даараха ха юм. Хабар болоходо һөөргөө ниидэжэ ерэдэг.

    Минии эжымни хараасгай тухай иигэжэ хэлэгшэ һэн.

    — Хэрбээ хараасгай дээгүүр ниидээ һаань, дулаан болохо, хэрбээ доогуур ниидээ һаань, бороо орохо гэдэг һэн.

    Лубсан хараасгай тухай шүлэгөө хөөрэ:

    — Бэрхэш. Һуу даа.

    Үхибүүд таабарияа таалсахамнай гү?

    Хүндэтэ манай айлшад, манай үхибүүдэй таабари таажа туршагты.

    —Айлшаднай бэрхээр таабари таанал. Үхибүүд, шубуудые яажа болохогүй бэ?

    — Шулуугаар шэдэхэ ёһогүйбди. (Тоомгүй үхибүүд шэдэдэг ха юм).

    Шубууднай манай байгаалиие ехэ гоё болгоно ха юм, өөһэдынгөө абяагаар, дуугаар хүнэй сэдьхэл хүдэлгөөнэ, модонһоо хорхой шуумал түүжэ, суглуулжа эдинэ. Манай байгаалиин эмшэн болоно ха юм.

    — Зай, хэшээлдэ шубуухайн уурхай хэхэбди. Уурхай гэжэ юун бэ?

    — Тон, зүб хэлэнэт. Уурхайгаа юугээр хэдэг бэ? Үбһэ ногоогоор, бургааһанай шэлбээһээр хэдэг. Бидэ үбһөөр хэжэ туршахабди.

    — Иимэ олон уурхайнуудые хэбэт. Ошоод аалиханаар һуугты даа. Бидэ арюун сэбэрээр байгаалияа гамнажа, сахижа ябаха болонобди. Байгаалидамнай байдаг амитадые, ниидэдэг шубуудые хайрлажа ябаха ёһотойбди.

    — Шубуунай абяан дуулдана, шагная. Үхибүүд манайда айлшан басаган ерээл, уриябди даа. Манай Хэжэнгэ нютагай копозитор Баяр Шойдоковай Адиса басаган айлшалжа ерээ. Адисамнай таанадтал адли жаахан байхадаа баһа манай саадта ябаһан. Баабайнгаа зохёоһон «Байгаалида дуратайб» гэһэн дуугаа бэлэг болгон барихань. Адисамнай ганса дуу бэлэг барина бэшэ, харин таанадта дууша шубуу бэлэг барина.

    — Иимэ гоё һайхан дуу бэлэг бариһан Адиса басагандаа гарай бэлэг баринабди.

    Арюна бодоод, үреэл хэлэ даа.

    — Зай, мүнөө хэшээлдэ бидэ юу мэдэхэ болообибди?

    Иигээд манай хэшээл дүүрээ.