ИИМЭ ЁҺО ГУРИМ ХАЙШАН ГЭЖЭ ҮНГЭРГЭГДЭДЭГ БЭ?


Еши Лодой рэмбүүшэ багша

Нютагай бүхы хүнүүд “Обоо” тахихаяа гарахадаа, сагаан эдеэнэй дээжэ болон амтан эдеэ абажа ошодог юм.

Энээнэй тула тааруу һайн үдэр гаргагдадаг. Тэрэниие бүтээхэ лама уригдадаг. “Түрэл нютагтамнай саг соогоо хура бороо орог лэ, арад зомнай зол жаргалтай ажаһууг лэ, хизаар оромнай һалбаран бадараг лэ” гэһэн гуйлтатайгаар тэдэ сабдагуудта хандадаг байна. “Обоо” хадаа хододоо арюун сэбэр, гурим журамтай байха ёһотой гэжэ Еши-Лодой римбүүшэ тэмдэглээ һэн. “Обоо” хадаа үргэл барисын газар гээшэ гэжэ хододоо һанажа ябаха ёһотойбди. “Обоо” тахилгада ошоһон хүн бүхэн ариг сэбэрые сахиха уялгатай.

Мяхан табагуудаар үргэл хэжэ болохо. Уһанай эзэдтэ (лусуудта) мяхан табагаар үргэл хэхэнь хоригдодог юм. “Обоодо” шэнэ мяха абаашахын тула мал гаргажа огто болохогүй. Нэгэ талаһаа нигүүлэсхы һайхан сэдьхэл үүдхэжэ байһан аад, нүгөө талаһаа амитай юумэ алаха гээшэ айхабтар ехэ нүгэл, гэмтэ ябадал, алдуу эндүү болохо байна.

– “Обоо” тахихаяа Буряад ороной бүхы шахуу булан тохойнуудаар, тусхайлбал, Түнхэнэй Саяанай уулануудаар ябаа һэм, – гэжэ римбүүшэ багша хөөрөөгөө үргэлжэлүүлнэ. – Нютагай сабдагуудта үргэл хэхын тула “Солчод” гэһэн тусхай тексттэй танилсаһан хүм. Хурамхаанай аймагай Бархан уулада хоёр-гурба дахин ошожо ерээ һэм. Шанха оройдонь гараагүйб. Бархан баабайда зорюулжа, тусхай уншалга хээб. Иимэ зорилготойгоор Северобайкальск хото ошоо һэм.


Арадай ёһо заншалнуудые һэргээхэ, дэмжэхэ түб тэндэ хүдэлдэг. Байгал нуурай уһанай эзэндэ үргэл хэхыемни намайе уряа бэлэй. Зэдын аймагай үндэр хадада гараа һэмди. Гэгээтын дасанай шэрээтэ болон үшөө хэдэн лама, мүргэлшэд маанадтай хамта ябалсаба. Хэжэнгын аймагай Шалсаанын оройдо хэдэн удаа гараһан хүм даа. Хүсэтэ лусуудай байрладаг Яруунын аймагай гурбан нуурай обоо тахилга үнгэргэһэн байнаб. “Обоо” тахихадаа, гансал сабдагууд тухай бодохо бэшэ, харин Багшадаа, Будда бурхандаа, Сахюусандаа үргэл бариса хэхэ шухала.

Зарим аймагуудта субаргануудые, мандалнуудые, бунхануудые һайнаар хэдэг байна. Нютагайнгаа нуга голнуудай эзэдые, шухала газарнуудые иигэжэ хүндэлдэг байһаниинь һайшаалтай.

“Эхэ-Газарай бурхан – Тенмэдэ,

Хурмаста Тэнгэриин бүхы эзэдтэ,

Илангаяа эндэ ажамидарагшадта,

Энэ хизаар нютагта, бурхан сабдагуудта үргэнэб”,

– гэжэ уншадаг юм.

“Обоо” тахиһанайнгаа һүүлээр арад зоной найр наадан эмхидхэгдэдэг; гол түлэб эрын гурбан наадан: мори урилдаан, барилдаан, һур харбаан үнгэргэгдэдэг. Энэнь ехэ һайн юм, ушарынь гэхэдэ, хүнүүд бэе бэеэ улам дүтэ мэдэхэ болодог гээшэ. Танилсажа нүхэсэхэ, шэнэ харилсаа холбоо тогтоохо аргатай болодог.


Хододоо мяха эдидэг, хэрэглэдэг сабдагуудта мал гаргажа, үргэл хэдэг. Бусад ушарнуудта энэнь хоро хүргэдэг гээшэ. Илангаяа лусууд энээндэ дурагүй. Юундэб гэбэл, мяхаар бэлдэгдэһэн бүхы эдеэ хоол, хурса шороб бүхы юумэн, жэшээнь, чесноог, һонгино болон бусад эдэнэй ойе гутаадаг, жэрхэдэһэ хүргэдэг юм. Юрэдөөл, тон арюун сэбэр байхые оролдохо хэрэгтэй. Үгы гэбэл, лусуудууд сухалдабал, хүндэ ехэ хоро хүргэхэдөө магадгүй.

Амжалтатай байбал, сабдагуудай талархалай дүлгэ тэмдэгүүд бии болодог: жэжэхэн бороо орохо, һолонго татаха, аятай зүүдэн харагдаха. Нютагай эзэн шубуун гү, али амитан болоод, “обоо” тахиһан газарта ерэхэдээ болохо. Энээн тухай элдэб ушаралнууд хөөрэгдэдэг гээшэ.

Урдандаа Түбэд орондо моринһоо ондоо унаа байгаагүй. Иимэ газарнуудта дүтэлхэдөө, нютагай эзэдые хүндэлжэ, хүнүүд унажа ябаһан моринһоо буудаг байгаа. Тиигээгүй һаа, харгы замынь урагшагүй байха. Энэнь мүнөөшье удха шанараа алдаагүй. Бодолгүй хүнүүдэй хажуугаарнь гарахадаа, хүндэлөөгүй гээшэ һаань, халта саашаа ябаһанайнь һүүлээр мориниинь дохолшохо, үгышье гэбэл, унашаха ушар үзэгдэдэг байха юм.

"Информ-Полис" һониной гэрэл зурагууд

Б-М. ЖИГЖИТОВ, Ж. УРАБХАНОВ


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>