УРИД ХЭЛЭГДЭХЭ ҮГЭ

Гэрэл зураг: Хэшэгто Дансарунов

Хүбүүн үри эсэгын уг залгаха, басаган үри хадамайнгаа уг үнэржүүлхэ гэдэг. Тиимэһээ бэри хүнэй үүргэ тон ехэ. Дурлаһан нүхэрэйнгөө гартань түшэг, нэрэдэнь нэмэри боложо залуу бэри хадамайнгаа уг залгагша болоно.

Гэр бүлэ болохо гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ. Айл зонойнгоо, гүрэн түрынгөө, түрэл гаралайнгаа, бэе бэеынгээ урда тон ехэ харюусалгатай, уялгатай болоһоноо залуу айл ойлгохо ёһотой. Задагай байдалтай, түрэл гаралтаяа харилсаа алданхай, хатуурһан сэдьхэлтэй хадамуудаа ухаанай мэргэнээр эблүүлжэ, урин хандасаар уяруулжа, байра байдалынь тэгшэлхэ шадалтай бэринэр байдаг. Мүн баһа эб һайтай, зөөри зөөшэтэй, һайхан заншалтай хадамайнгаа хотон буруу зангаараа, һалан нобшоороо, үгэ хэлээрээ арсалдуулхашье, хооһоруулхашье бэринэр дайралдадаг гээшэ.

Буряад арадаймнай оньһон хошоо үгэнүүд, үльгэр домогууд соо эхэнэр хүнэй сэдьхэлэй шанар, шадал шэнээ зураглаһан сэсэ мэргэн үгэнүүд элбэг дайралдадаг. Хүнэй хүмүүжэлгэдэ эдэ үгэнүүд аргагүй туһатай: “Эхэнэр хүн эрэһээ хурса байжа болодог, эритэ зэмсэг сахилгаанһаа хурса байжа болодог”, “Һамганай һайнда үбгэн ажалша, үбгэнэй һайнда һамган оёдолшо”, “Басаган үриин гар зөөлэн, бадма сэсэгэй намаа зөөлэн”, “Һайн морин һур дээрэ илгарха, һайн басаган түрхэм дээрэ суурхаха”, мүн “Нобшо һамганай ноохой барагдахагүй”, “Ямаанай тархи төөлэй болохогүй, яндан эхэнэр түрүү болохогүй”, “Хабтагай түлеэн – галай бог, харуу эхэнэр – гэрэй бог”, “Эрэеэ мэдэһэн эхэнэр эрбэд шэнги галзуу” гэхэшэлэн үгэнүүдэй удха дээрэ бодомжолхоор.

Һайхан дуранай мэдэрэлээр нэгэдэһэн хоёр саашадаа бэе бэеынгээ һайниие үргөөд, мууе дараад, хоёр талаяа адли тэгшэ хүндэлжэ, эхэ эсэгынгээ, түрэл түтимэйнгөө ёһотой түшэг боложо ябахые оролдодог. Ажалша бэрхэ, урин зулгы, һүбэлгэн хурса залуу бүлэ түрэ найрайнгаа үреэлдэ хүртэжэ, намдуу урихан налгай зантай, даамай зохидоор хүлеэхэ сэнэгтэй, ядагшадтаа туһалха, сүхэрэгшэдөө аргадаха, хадуурагшадаа залаха, хатуурагшаа хорихо, обтогшодоо ой ухаандань тэхэрюулхэ шадалтай үнэр баян, ажалша бүхэриг айл боложо һуухань дамжаггүй.

Янжима ИВАХИНОВА,
Буряад Республикын габьяата багша