ЭГЭТЫН-АДАГАЙ АЛТАН ДУҺАЛНУУД

Ц.-Х. Ж. Жамьянова

Р.-Х. Г. Цыренова


"Ойдоб гүнжы" субарга

Маарагтын талада

Эгэтын дасанай магтаал дуунууд


1

Баруун хойноо дасантай
Балдан Шамбалын орон бии.
Байхал зониинь мүргэлтэй
Багшын Бүмбэнтэй Эгэтэл бии.

Шанхал хойноо дасантай
Сахюусан Шамбалын орон бии.
Сайхан зониинь мүргэлтэй
Шажанай Бүмбэнтэй Эгэтэл бии.

2

Найманхан эхитэй Эгэтэмнай
Наранайнгаа туяагаар гэрэлтэнэ.
Наһанайм баршадһаа гэтэлгэһэн
Найманһаа заларһан Зандан Жуу.

Зургаахан эхитэй Эгэтэмнай
Зулынгаа гэрэлээр мандаяарна.
Зоболон баршадһаа гэтэлгэгшэ
Жагарһаа заларһан Зандан Жуу.

Табанхан эхитэй Эгэтэмнай
Тарниингаа гэрэлээр мандаяарна.
Таанадайм баршадһаа гэтэлгэгшэ
Тангаригһаа заларһан Зандан Жуу.

3

Шаяа Эгэтын хойморто
Шарахан зандан дасан бии.
Шарахан зандан дасамнай
Санзай хүжөөр анхилна.
Шарахан улаани эмирэгшэ
Шагжал мааниин шабинар лэ.

Хүүеэ Эгэтын хойморто
Хүрин зандан дасан бии.
Хүрин зандан дасамнай
Хүжэл саназайгаар анхилна.
Хүринхэн улаани эмирэгшэ
Хүсэтэ мааниин шабинар лэ.

1980 ондо 70 наһатай Үльдэргэ нютагай нагса эжыһээ Жамсын Гармажан хүгшэнһөө буулгагдаа. Дондоков Абида, аша хүбүүниинь бэшэжэ абаба.

4

Набшахан сэсэг гоёхоноороо
Нариихан гүбээгээ бүрхөөнэ.
Намсарай бурхан гоёхоноороо
Наадахиингаа зосоохи сүзэглүүлнэ.

Ургы сэсэг гоёхоноороо
Уула гүбээгээ бүрхөөнэ.
Отошо бурхан гоёхоноороо
Уладайнгаа үринэрые сүзэглүүлнэ.

Сэсэг набша гоёхоноороо
Шэлэ гүбээгээ бүрхөөнэ.
Сэргэ бурхан гоёхоноороо
Шиниингээ зосоохии сүзэглүүлнэ.

Аял ганга гоёхоноороо
Арахан гүбээгөө бүрхөөнэ.
Абида бурхан гоёхоноороо
Арадхан зониие сүзэглүүлнэ.

5

Дэлэстыем сэнгүүлһэн
Дэлхэй яагаа гоёб даа.
Дэбжэһэн бэеыем һүзэглүүлһэн
Диваажан шангадай гоё гээшэнь.

Агтыем сэнгүүлһэн
Алтан дэлхэйн гоё гээшэнь.
Айдархан наһыем һүзэглүүлһэн
Абидын шангадай гоё гээшэнь.

Эмээлтыем сэнгүүлһэн
Энээхэн дэлхэйн гоё гээшэнь.
Энээхэн наһыем һүзэглүүлһэн
Эгэтын дасанай гоё гээшэнь.

6

Арбан табанай дүйсэндэ
Архииень уудаггүй тангаригтай юм.
Хорин табанай дүйсэндэ
Хорзыень уудаггүй тангаригтай юм.

Эдэ дуунуудые 8–хи классай һурагша Цыденова Дугарма өөрынгөө эжыһээ, Цыденова Цырен–Дулма Гунсоновнаһаа бэшэжэ абаба.


Банзарон Рабдан Цыцыктуевич, 1906 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. 18 жэлэй хугасаа соо Яруунын аймагай «Молотов» (анхан Молотовой нэрэмжэтэ байһан), «Победа» колхозой түрүүлэгшэ ябаһан бшуу. КПСС–эй XX–дохи съездын делегат, «Ажалай Улан Тугай», «Хүндэлэй тэмдэг» орденуудаар мүн олон тоото медальнуудаар шагнагдаһан юм. Буряадай АССР–эй Верховно Соведэй Президиумэй грамотануудта оло дахин хүртэһэн байна.


7

Тээлниг соогоо ногоотой
Тэнюун бором тэрээндээ.
Техникум дээрээ наадатай,
Тэсэхэл һанаам тэрээндээ.

Хорой соогоо ногоотой,
Хотогор бором тэрээндээ.
Колхоз дээрээ наадатай,
Ходол һанаам тэрээндээ.

8

Араараа татамалхан телефоноороо
Артелиин центр вызываалуужам.
Арбаадхан сонхотой кабинед соо
Айдарни һуугаа һаа, харюусаарай.

Хойгуураа татамалахан телефоноороо
Колхозой центры вызываалуужам
Хорёодхон сонхотой кабинет соо
Холшорни һуугаа һаа, харюусаарай.

9

Саһаниинь орог даа ороһоороо,
Сагдуултайхан даа минии нютаг.
Сасуутаниинь хэлсэг даа, хэлсэһээрээ
Сэдьхэлтэйхэн даа амарагни.

Хурань орог даа ороһоороо
Хургаастайхан даа Эгэтэмнай.
Хамагынь хэлсэг даа, хэлсэһээрээ
Харюутайхан даа амарагни.

Баабайнгаа дуунуудые Банзарон Валерий Рабдановичтан сэдьхэлдээ хадуужа, хадагалжа, дуулажа ябаа. Гэр бүлын суглуулбариһаа. 2006 ондо Цыденова Ринчин–Ханда Гунсоновна бэшэжэ абаба.


10

Мүльһэн дээгүүр табихадам,
Монсогор жороо морин юм.
Мүнөөхил хайратай амарагни,
Мүрым заадаг нүхэр юм.

«Рабдан Цыцыктуевич дууладаг һэн», – гэжэ Дашадондокова Цыпилма Базаровна дуулажа үгэбэ. Улаан–Үдэ хото, 2006 он.


Банзарон Валерий Рабданович, Зоя Цыбикжаповна Банзарон.

Рабдан Цыцыктуевичэй ууган хүбүүниинь болохо Валерий Рабданович нютагтаа эрхим һайн жолоошодой нэгэн ябаһан юм. Ажалай ветеран. 4 баатар хүбүүдэй эсэгэ, ашанараа амталан ажаһуудаг.

Зоя Цыбикжаповна, ажалай ветеран. 4 баатар хүбүүдэй эжы. Ашанараа үргэлсэжэ, харалсажа, үри хүүгэдтээ туһатайхан ажаһуудаг. Эгэтын–Адагайнгаа сомоной Соведтэ харюусалгатайгаар удаан жэлнүүдтэ хүдэлһэн габьяатай.


11

Ардаг, ардаг соохорхон
Адуун соогоо янзатай.
Айдархан ябаһан бэемни
Аба эжыдээ хайратай.

Эрбэд, эрбэд соохорхон
Эжэл соогоо янзатай.
Энээхэн ябаһан бэемни
Эжыл абадаа ямбатай.

Хотогор хотогор соохорхон
Хорёо соогоо янзатай.
Холшорхон ябаһан бэемни
Хотон соогооо янзатай.

12

Муухайл гээ гүш даа горючаяа,
Мухарюулыш даа машинаяа.
Молотов холо гэнэ гүш,
Мэнэл хүрэхэбди хоюулаханаа.

Шэнгэн гээ гүш даа горючаяа,
Шэнхинүүлыш даа машинаяа.
Чесаанань холохон гэнэ гүш даа,
Часаар хүрэхэбди хоюулаханаа.

13

Уулаяа дабуулая гэхэнь гээбы,
Уламынь нариихан гэхэнь гээбы.
Унаашынь баряарай гэхэнь гээбы,
Үелэе хоюулаа гэхэнь гээбы.

Молотовынь холол аад, яахал хүн биб
Хадаяа дабуулая гэхэнь гээбы.
Харгынь буртагтай гэхэн гээбы,
Хажуудаа нэгэнтэйб гэбэл гээби.

Боориёо дабуулая гэхэнь гээбы
Буртагхан харгытай гэхэнь гээбы.
Болзороо хэлсэе гэхэнь гээбы,
Баабайһаам һураарай гэбэл гээби.

14

Баруун шугы шууяатай
Баһал һалхин бологшо аа гү?
Басаган дүүхэй баяртай
Баабайн хүбүүн ерэгшэ аа гү?

Хүндын шугы шууяатай
Хүйтэн һалхин бологшо аа гү?
Хүүхэн дүүхэй баяртай
Хүрьгэн хүбүүн ерэгшэ аа гү?

2006 ондо Цыденова Ринчин–Ханда Гунсоновна бэшэжэ абаба.


Жамьянова Цырен–Ханда Жамсуевна, 1940 оной, СССР–эй ба РСФСР–эй арадай гэгээрэлэй отличник, Россиин Федерациин, Буряад Республикын габьяата багша, Буряад республикын буряад хэлэ ба литературын суута багшанарай нэгэн. «Колхозой түрүүлэгшэ – съездын делегат» (Нарһата, 1996 он. – 131н.), «Алтан субарга бодхооноб» (Улан–Үдэ, 2005 он.– 160 н.), «Гурбан голой бэлшэртэ» (Улан–Үдэ, 2005 он – 126 н.) гэһэн номуудай автор. Аша хүбүүдээрээ амтархан, нютагайнгаа зониие номууд соогоо магтан хөөрэжэ, арадайнгаа аман зохёол суглуулжа ябадаг суутай юм.


Ёохорой дуун

15

Үдын үйлсын хүгшэдүүд
Үдэшэл бүри үймэлдөө.
Сагаалганда шалгаржа,
Шанда хүртэжэ ядашоо.

Эгэтын элдин гутамжын
Эреэн таша бэреэдүүд
Һамган дэгэлээ паарлажа,
Хүлүүб тээшээ һайбаргаа.

Банзарон үйлсын барагшуул
Бэедээ ехэл найданги.
Бараг һуури эзэлхээ
Баһал туха сүлөөгүй.

Дамдиновай үйлсөөрхин
Дандаа тулюур бэшэл ха.
Сагаалгандаа гэршэлхэ
Сагынь тулаад байнал ха.

Улаагай харгын шамбайшуул
Олон яһатан бүлэтэй.
Олон ондоо яһатанш һаа,
Онсол нэгэ үгэтэй.

Хүмүүн болохо багаһаа,
Хүлэг болохо унаганһаа.
Оньһон үгэеэ гэршэлһэн,
Октябриимнай үйлсөөрхин.

Эдэ үгэнүүдэй автор Жамьянова Цырен–Ханда Жамсуевна


Эрдынеев Рэгзэн Эрдынеевич, 1911 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран, Буряад Республикын соёл культурын габьяата ажал ябуулагша, Хори буряадуудай суута үльгэршэн, нютагаймнай эгээл үндэр наһатанай нэгэн байһан юм.


16

Гурбан голой бэлшэртэ
Галаа түлиһэн газарнай.
Гушан оной үехэндэ
Гэрээ табиһан нютагнай.

Ерыт наашаа нааданда,
Ехэ зугаа хушуураа.
Орыт наашаа ёохортоо,
Одоо жэлнай ханхинаа.

Үдын голой сэлеэндэ
Үдэшын зэргэ тойрое.
«Үнэн ажалай» һайханда
Үнгын зугаа дуулая.

Түхэриг добын сэнгүүдэ
Түхэреэн үдэшэ хатарая.
Түмэн зоной зугаада
Түрэ наадаа дэлгэе.

Эгэтын–Адагай «Үнэн ажал» колхозой бии болоһоор 50 жэлэйнь ойдо зорюулжа,
Р.Э. Эрдынеевэй дуулаһан дуун. Жамьянова Цырен–Ханда Жамсуевна бэшэжэ абаһан юм.


Угтамжын дуун

17

Алдарта Эгэтынгээ харгы дээрэ
Айлшадаа угтажа хүлеэнэбди.
Алтанхан хадагаараа золгоходожо,
Амархан мэндэеэ хүргэнэбди.

Ажалайнгаа амжалтаар алхалхалдажа,
Арюухан һургууляа суурхуулнабди.
Амтатынгаа дээжые барихадажа,
Алтанхан найртаа уринабди.

Энэ дууе Р.Э. Эрдынеевһээ 1991 оной март һарада Ц–Х.Ж.Жамьянова бэшэжэ абаба.

Ворошилов тухай дуун

18

Хадын оройн остоолбо
Хара(л) ягаан будагтай.
Хамагай түрүү Ворошилов
Хармаан дээрээ ордентой.

Шэлын оройн остоолбо
Сэнхир ягаан будагтай.
Сэрэгэй түрүү Ворошилов
Сээжын дээрээ ордентой.

1986 ондо Цыденова Һама 75 наһатай Рэгзэн Эрдынеевичһээ бэшэжэ абаа.

Доржиева Жибзема Базаровна, 1907 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Нютаг соогоо Баатар эжы Дондоков Пётр (Баатар) Дашицыреновичэй эжы гэжэ нэршэнхэй юм. Колхозойнгоо элдэб олон ажалда бэрхээр хүдэлжэ, үндэр наһа наһалһан зоной нэгэн. 80 наһаяа гаталаадшье ябахадаа, Базар зээ хүбүүндээ үбһэндэнь хамһалсажа ябаһан бшуу.


19

Абаа болоһон аарсандам
Алаг шаазгайэрьелдэнэ.
Анхадаг болоһон намда
Арандалай Шэмэд эрьелдэнэ.

Эдеэ болохо аарсандам
Эреэн шаазгай эрьелдэнэ.
Энэл болоһон намда
Эрилһээр Шэмэд эрьелдэнэ.

20

Харюу:


Бүдүүн шарахан Балжимааһаа
Бүүбэнын хатан холо дээрэ.
Сагаан шарахан Балжимааһаа
Шарбуунын хатан холо дээрэ.

21

Адлан хэлэдэг Балжитхан
Амаргал хүзүүнш хазагайхан.
Асатайхан үлирбөөр хүшүүлжэрхииш.
Хүүгээл хэлэдэг Балжитхан
Хүзүүнхэн амаргалш хазагайхан.
Хөөргын үлирбөөр хүшүүлжэрхииш.

22

Хотогор, хотогор хулаханайнь
Хоёрхон хүлыень шоно эдиг
Хорлон хэлэдэг Дарижабай
Хоншоор нарбынь хорхой эдиг.

Хазагал, хазагал хулаханайнь
Харти(л) хүлынь шоно эдиг.
Хардан хэлэдэг Дарижабай
Ханшар бэынь хорхой эдиг.

23

Багал улаан түргэндөө
Базаар тахаяа уяраана.
Базарай Доржын Шэмэдхэн
Байхал зүрхым эрьюулнэ.
Бараг зохид зангайнь гү?

Хазагал улаан түргэндөө
Хадамал тахаяа уяраана.
Харгана Доржын Шэмэдхэн
Харахан зүрхым эрьюулнэ.
Хайратай зохид зангайнь гү?

Эмниг улаан түргэндөө
Эритэй тахаяа уяраана.
Идам Доржын Шэмэдхэн
Эреэнхэн зүрхым эрьюулнэ.
Энэрхы зохид зангайнь гү?

24

Модохил Ангир шооройлгоо,
Муухай түмэрөө яярулаа.
Мухатаан Дулма санхиилгаа
Мондил түрүүтэй хорлогшо.

Ардаг Ангир шооройлгоо,
Агтабшал түмэрөө яяруулаа.
Аймагай Дулма санхиилгаа
Адагхан түрүүтэй хорлогшо.

25

Найдан Хандые гоёохые
Найман түхэриг уриһаар үгыт,
Намарай олзолоор түлүүжэмби.

Абын Хандые гоёохыем
Арбан түхэриг уриһаар үгыт,
Алганын олзолоор түлүүжэмби.

26

Хүдэр, хүдэр сабидархан
Хүлтэйл хадаа морин даа.
Хүгшэн Жабай Балжитхан
Хүхэтэйл хадаа басаган даа.

Дэндигэр, дэндигэр сабидархан
Дэлһэтэйл хадаа морин даа.
Дидюу Жабай Балжатхан
Дэлэнтэйл хадаа басаган даа.

27

Айдартаал тэсээгүй Хандануудынь
Араатыл тахалжа унагша аа гү?
Холшортоол тэсээгүй Хандануудынь
Хорёошоо тахалжа унагша аа гү?

70 наһатай Доржиева Жибзема гэжэ өөрынгөө хүгшэн эжыһээ 1979 ондо буулгагдаа. Дондоков Абида бэшэжэ абаба.

28

Баахан эжы болоном гээд,
Басаган зандаа бусана аа гүш?
Басаган зандаа бусахадаш,
Баабайл эжыш яаха гээшэб?
Алтан туйба зүүнэм гээд,
Абгай зандаа бусана аа гүш?
Абгай зандаа бусахадаш,
Аба эжыш яаха гээшб?

29

Ардаг зээрдэеэ унажархёод,
Арын дабаа дабуулжа,
Альбаршал ябаһыш тогтооболди.

Хотогор зээрдэеэ унажархёод,
Хойто дабаа дабуулжа,
Холодожол ябаһыш тогтооболди.

30

Хүндэлэн Харгааһатын басагадууд
Хүдэһэн дэгэлээ пааралшоо.
Үргэнхэн Харгааһатын басагадууд
Үмдэһэн дэгэлээ пааралшоо.

31

Табхар майлын эбэртэ
Татуу хэлэтэй Мэдэгмаа.
Тархил багынь харахадам,
Тамадал һууһан бэридшүү.

Үндэр майлын эбэртэ
Үлүү хэлэтэй Мэдэгмаа.
Үлэн багынь харахадам,
Үбһөөр хэһэн дүршэшүү.

32

Үбгэн Сэрэнэй Тэхэшхэн
Үмдөөрөө даллаа ёро гээшэ гү?
Үрихэн Шинграбы залажа,
Үрүүбэл сороор зангуулыт.

Бадаалайн Сэрэнэй Тэхэшхэн
Банзалаараа даллаа ёро гээшэ гү?
Базаржабай Шингарабы залажа,
Бажуумал сороор зангуулыт.

33

Унаган зээрдэеэ юун гээбши?
Унаа даахаяа болишонхой.
Утал бэееэ юун гээбши?
Орхойтын басагадай орхидоһон.

Сабшуу зээрдэеэ юун гээбши?
Шарга даахаяа болишонхой.
Шажан бэеэ юун гээбши?
Шанартын басагадай орхидоһон.

34

Хазагал, хазагал улааниинь
Хадын үрөөһэндэл хюуралзаа.
Харил Шобойн Долгорхон
Ханаабай бахадал балбалзаа.

Унаган, унаган улааниинь
Уулын гүрөөһэндэл хюуралзаа.
Убашал Шобойн Долгорхон
Уһанай бахадал балбалзаа.

35

Уряа зантай Санжайжан
Ухаа муутай аад, туляанта.
Һайрхуу зантай Санжайжан,
Һанаа муутай аад, туляанта.

Эжын барлаг болгоонгүй,
Эрдэмтэй комсомол болгыта.
Бамбайн барлаг болгонгүй,
Барагхан комсомол болгыта.

36

Хазагал, хазагал улааниинь
Хазаар ногтын дарамта.
Харил Доржын Дамбахан
Халааһан аарсанай посуда.
Табхар, табхар улааниинь
Ташуур боожын дарамта.
Тамжад Доржын Дамбахан
Талхатай аарсанай посуда.

37

Гымаа, Гымаа гэлсэгшэ
Гэмтэхэл болотор хэлсэгшэ.
Сэбээнэйл басаган Гармамнай
Шэгшыхэн хурганда хүрэхэгүйш.

38

Бээлэй оёхонь бэлэн даа,
Бэри болохонь хүндэ даа.
Гутал оёхонь бэлэн даа,
Гэргэн болохонь хүндэ даа.

39

Үбгэн Дагбын Базархан
Үрхөөр ороод байналби.
Үнэнхэн хуулидань мэдүүлжэ,
Үбгэдүүдтэнь тушаагыт.

Зайһан Дагбын Базархан
Замаа табяад байналби.
Захын хуулида мэдүүлжэ,
Зандановтань тушаагыт.

1980 ондо 70 наһатай Үльдэргэ нютагай нагса эжыһээ Жамсын Гармажан хүгшэнһөө буулгагдаа. Дондоков Абида бэшэжэ абаба.


Цыбикова Мэдэгма Чимитовна, 1913 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Манай һургуулиин мэдээжэ багша болохо Цыбиков Цыден Чимитовичэй эжы. Колхоздоо мал ажалда, тахяашанаар үрэ дүнтэйгүүр хүдэлһэн намтартай.

40

Хабтагай Ярууна гэрэл татана.
Харахан занданай туяа юм гү?
Хамбын орон бэшэхэн аад,
Хабтагай дэлхэйн гоёл гээшэнь.

Уужамхан Ярууна гэрэл татана.
Улаанхан занданай туяа юм гү?
Ургын орон бэшэхэн аад,
Үргэнхэн дэлхэйн гоёл гээшэнь.

41

Аралтай Эгэтын–Адагта
Ангирай ганганаан таһарнагүй.
Алагхан зүрхэнэйм оёорто
Айдарай домоглоон таһарнагүй.

Шулуутай Эгэтын–Адагта
Шубуунай ганганаан таһарнагүй.
Соохорхон зүрхэнэйм оёорто
Сохомтын домоглоон таһарнагүй.

42

Монсойхожо ургагша
Мойһо жэмэсэй амтатайнь.
Мансылхажа үргэгшэ
Эжыл абам хайратай.

Арбайхажа ургагша
Алим жэмэсэй амтатайнь.
Альган дээрээ тэнжээһэн
Аба эжым хайратай.

43

Яабланай туннель гараха зуураа
Ялбайхаа болишоо юртэмсэмнай.
Яаралтай мэндые абаха зуураа
Яахаяаш болёо минии досоо.

Шэтынгээ туннель гараха зуураа
Сэнхиихээ болишоо юртэмсэмнай.
Сэсэнхэн мэндэеэ абаха зуураа
Сэхэлдеэд байна даа минии зосоо.

44

Сабшуу, сабшуу шаргалхан
Шаргадаа дүршөөгүй эмнигхэн даа.
Самуухан ганса амарагни
Саналаа гүйсөөгүй гүлмэрхэн даа.
Бугаа, бугаа шаргалхан
Боожодоо дүршөөгүй эмнигхэн даа.
Болзортой ганса амарагни
Бодолоо гүйсөөгүй гүлмэрхэн даа.

45

Сабшуу борын табараанда
Сахюур шулуун сасарна.
Самуухан нүхэдөө харахадам,
Шарахан алтаар яларна.

Үндэр борын табараанда
Өөхэн шулуун сасарна.
Үелһэн нүхэдөө харахадам
Үнэтэйхэн алтаар яларна.

46

Үндэр хээрэйн гоёолто
Үхэр туулган тоборюулга.
Үелсэн Холхондойн гоёолто
Үхэрэй нооһон шарф(а).

Хотогор хээрэйн гоёолто
Хонин туулган тоборюулга.
Холшор Холхондойн гоёолто
Хониной нооһон шарф(а).

47

Хазаараар шэмэһэн Харагшаншни
Хагдарһан хүнэй һойлго.
Хатан Гармын Бүүбэйхэн
Ханилсан нүхэршни хэн бэ?
(Х)Каппелел Мухаан нэмнээтэй.

48

Багал, багал халтархан
Баабхайгаа сохин дүмгэнэ.
Баханхайл Рабданай Дарижабта
Бардахан холшор буубал ха.

Хүрил, хүрил халтархан
Хүлөө сохин дүмгэнэ.
Хүгшэн Рабданай Дарижабта
Холшор Бардахан буубал ха.

49

Дааган, дааган борохоноо
Дабтамал тахаар тахалжархёод,
Дабаагаал дабуулха хүсэлэнтэй.
Дашиихан Дондогой Хандажабы(е)
Дампуухан торгоор бүрхээжэрхёод,
Дахуулаад ябаха хүсэлэнтэй.
Данханш худалаар хэлсээгүйбди,
Дамбын Цыбжит мэдэхэ байха.
Бугаа, бугаа борохоноо
Буладхан тахаар тахалжархёод,
Боориёол дабуулха хүсэлэнтэй.
Бүдүүхэн Дондогой Хандажабы(е)
Бултыень торгоор бүрхээжэрхёод,
Бодхоогоод абахын хүсэлэнтэй.
Бурууханш бидэ хэлсээгүйбди,
Бодиин Пааюур мэдэхэ байха.

50

Дааганхан хүриниинь дайрантаад байн,
Дарамалхан тохомынь соолидыта.
Даруухан Бүүбэймнай дабхаргаад байн,
Дасангай Жамсые хүглиитэ.

Унаганхан хүриниинь дайрантаад байн.
Утаашаал тохомынь соолидыта.
Уряатай Бүүбэймнай дабхаргаад байн,
Унзадхан Жамсые хүглиитэ.

51

Мужыхын ялхи, ялхи гү,
Мухарихаа яагаа тэргэ юм?
Мухарай Дыжит, Дыжит гү,
Молхидхоо яагаа Дарма юм?

Эгэтын ялхи ялхи гү,
Эрьелдэхээ яагаа тэргэ юм?
Эрилһээр Дыжит, Дыжит гү,
Эсэхэеэ яагаа Дарма юм?

52

Бүтүүхэн Маарагтын жабарта
Бүдүүнхэн хүриниинь шэшэрээд байн.
Бүлгэмэй хуулиин шангада
Бүүбэйнһээл хахасахань Жамсамнай.

Уужамхан Маарагтын жабарта
Унаашал мориниинь шэшэрээд байн.
Улаанхан хуулиин шангада
Үхинһөөл хахасахань Жамсамнай.

66 наһатай Сэбэгэй Мэдэгмаа хүгшэнһөө 1979 ондо бэшэгдэжэ абтаа.
Дондоков Абида бэшэжэ абаа.

Дамбаева Балсан Бадмаевна, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Хүдөө ажахын эрдэмэй кандидат, Сандан Гэндэновичэй эжы. Бүхы наһаараа мал ажалда, һаалишанаар хүдэлһэн намтартай. Хүбүүниинь «Победа» колхозой зоотехник ябаһан юм.

53

Хүнды хүхэ огторгой
Хүтэл үгы хогоосон
Хүмүүнэй бэе олобош һаа,
Мүнхэ бэшэ хогоосон.

Хара хүхэ огторгой
Хадаш үгы хогоосон.
Хайратай бэе олобош һаа,
Мүнхэ бэшэ хогоосон.

54

Мүндэрхэн бороодоо үерлөөгүй
Мүрэнхэн Шэтын гоё гээшэнь.
Мүндэлһөөр долоон жэл болоогүй аад,
Мүнхэхэн Хамуунын гоё гээшэнь.

Уһанхан бороодоо үерлөөгүй
Уужамхан Шэтын гоё гээшэнь.
Ургаһаар долоон жэл болоогүй аад,
Урданай Хамуунын гоё гээшэнь.

Аадархан бороодоо үерлөөгүй аад,
Аралтай Шэтын гоё гээшэнь.
Арьбажаһаар долоон жэл болоогүй аад,
А(Сталин) Хамуунын гоё гээшэнь.

55

Боориин хаяаһаа булагнай
Бурьян гараад һайхан даа.
Большевик дүримтэй колхознай
Батажан ургаад һайхан даа.

Хадын хаяаһаа булагнай
Харьян гараад һайхан даа.
Коммунис дүримтэй колхознай
Хүгжэн ургаад һайхан даа.

56

Хададаа тулама долгилжол байн,
Хабтагай Байгалнай манаржал байна.
Хамагаа шудалһан коммунистнар
Хамтынгаа байдал зохёожол байна.

Эрьендээ тулама долгилжол байн,
Эхэхэн Байгалнай манаржал байн.
Эрдэмээ шудалһан коммунистнарнай
Эмхиингээ ажал зохёожол байна.

57

Сабшуу борын табараанда
Сахюур шулуун сасарна.
Самуухан нүхэдөө харахадам,
Шарахан алтаар яларна.

Үндэр борын табараанда
Өөхэн шулуун сасарна.
Үелһэн нүхэдөө харахадам,
Үнэтэйхэн алтаар яларна.

58

Арамнай хойноһоо үндэрхэн аад,
Ардагайм хүлһэ дуһалуулна.
Алтанхан орденоо яларуулаад,
Амарагни ерээд сэнгүүлнэ.

Хадамнай хойноһоо үргэнхэн аад,
Хазаартым хүлһэ дуһалуулна.
Хайрахан орденоо яларуулаад,
Ханилсам ерээд сэнгүүлнэ.

59

Төөнтэй зээрдэ моритойнууд
Түхэриг добын шабжангууд.
Эмниг зээрдэ моритойнууд
Эгэтын–Адагай шабжангууд.
Малаан халзан моритойнууд
Маарагтын адагай шабжангууд.

60

Борьёлоо Хүреэтын мананиинь
Бооридоо тогтоходоо яана гээшэб?
Бурюухан Дамба илдамхан
Болилсоод мартагдахаа яана гээшэб?

Хабтагай Хүреэтын мананиинь
Хададаа тогтоходоо яана гээшэб?
Хандын Дамба илдамхан
Хахасаад мартагдахаа яана гээшэб?

61

Арахан боролжо шүүдэртэйхэн,
Агаарһаа тунамаар манатайхан.
Арабдан бэшээшэн муулартайхан,
Алагхан зүрхэниинь огсомтойхон.

Шугытай боролжо шүүдэртэйхэн,
Солонго татамаар манатайхан.
Шохоодойн бэшээшэн муулартайхан,
Соохорхон зүрхэниинь огсомтойхон.

62

Арын хүбшын горхонһоо
Алгана загаһан ялагад гээ.
Айдар Дэжэдэй саанаһаа
Абын Ёндон шохогод гээ.

Хүбшын арын горхонһоо
Хөөлинтии загаһан ялагад гээ.
Хүүгэн Дэжэдэй саанаһаа
Хүбүүн Ёндон шохогод гээ.

63

Догнын татуур гүнзэгыхэн
Дошхон борын хоолойсоо.
Дуралһан минии налагар аад,
Дорюун сээжым хоолойсоо.

Хадын татуур гүнзэгы аад,
Хатарша борын хоолойсоо.
Ханилсан минии налагар аад,
Харахан сээжым хоолойсоо.

Түрын дуун

64

Эрхэ зээрдэ моримни
Түмэнхэн адуунай түрүүндэ
Эрхэнсэй бага абгаймни
Түмэнхэн зэргын түрүүндэ.

Төөнтэй зээрдэ моримни
Түмэнхэн адуунай түрүүндэ
Түрэһэнхэн ганса абгаймни
Түмэнхэн зэргын түрүүндэ.

65

Уулынгаа оройгоор уняартаад байн
Улаанхан гангынь иимэ юм гү?
Ухаанхан зүрхэм уйтайхан байн
Ушарсан холодоо иимэ юм гү?

Хадынгаа оройгоор уняартаад байн
Халуунхан гангынь иимэ юм гү?
Харахан зүрхэм уйтайхан байн
Ханилсан холодоо иимэ юм гү?

66

Базаар тахань хобхоршоо
Бахан халюун гэнэгэршоо.
Баталсан Хандань буршажархёод,
Базарай Даша гэнэгэршоо.

Эритэй тахань хобхоршоо
Эмниг халюун гэнэгэршоо.
Эрэншэн–Хандань буршажархёод,
Энээхэн Дашань гэнэгэршоо.

67

Шэбшэгэрхэн зээрдэтэйб гэбэ гүш?
Шэлеэдэй бортоогой унаган лэ.
Сэсэнхэн Шойжоогой гэбэ гүш?
Сэсэгтын Аюушын гүбши даа.

Бахигархан зээрдэтэйб гэбэ гүш?
Бараантайл һүрэгэй унаган лэ.
Баянхан Шойжоогойб гэбэ гүш?
Бадмын Аюушын гүбши даа.

68

Табхар борын ташуурынь
Талын гүлгэн харбиинти.
Тангил Сэдэбэй һамганиинь
(С)Таршина Шойжоогой Мархууни.

Үндэр борын ташуурынь
Үдын гүлгэн харбиинти.
Үелсэн Сэдэбэй һамганиинь
Үбгэн Шойжоогой Мархууни.

69

Дааган хээрэй зулгыш һаа,
Дабаан үндэр гэжэ байха.
Дашын Шэмэдэй налгайш һаа,
Дашуурангүй байхада дуранай юм.

Хазагал хээрэй зулгыш һаа,
Хадань үндэр гэжэ байха.
Харгана Шэмэдэй налгайш һаа,
Ханилангүй байхада дуранай юм.

70

Ардаг хээрэй нюрганда
Абаахай дүрсэтэй Дариимаа
Абаахай дүрсэтэй гэжэ юм даа
Аюуша Бадмын Дариимаа.

Хотогор хээрэй нюрганда
Хорхой дүрсэтэй Дариимаа.
Хорхой дүрсэтэй гэжэ юм даа
Хойтохил Бадмын Дариимаа.

71

Бэһэлигэй дуун

Сэсэг дэлгэрбэ –
Дэлхэйн шэмэг.
Сэсэшүүл сугларба –
Түрын шэмэг.

Үнгэтэ сайхан сэсэгүүд мэтэ
Үетэн залуу – манай жаргал
Үбэлэй һарада хагдарһан шэнги
Үтэлхэ хүгшэрхэ уйдхар бэрхэ.

Аарса дэлгэрбэ –
Агуулын шэмэг.
Ахамадууд сугларба –
Түрын шэмэг.
Набшаһатай сайхан сэсэг мэтэ
Наһанайм залуу – манай жаргал.
Намарай хюрууда хагдарһан шэнги
Наһалан хүгшэрхын уйдхар бэрхэ

72

Еохорой дуун

Боро шэдхын оёороор
Булжамуурай зүргэ.
Бологшоониинь – хамууна,
Булигдаашань – хулаагууд.

Шара шэдхын оёроор
Шандаганай зүргэ.
Шадагшааниинь – хамууна,
Ядагшааниинь – хулаагууд.

Сандан эжы гэжэ нютагтаа алдаршаһан Дамбаева Балсан Бадмаевна хүгшэнһөө 1980 ондо бэшэжэ абтаа. Эгэтын–Адагай дунда һургуулиин һурагша Дондоков Абидын суглуулбариһаа.


Цыдыпова Норжима Гунжитовна, 1909 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Мужыхада ажаһуудаг Цыренов Игорь Михайловичай хүгшэн эжы. Бүхы наһаараа колхозойнгоо, илангаяа хонишоноор үни удаан хүдэлөө.

73

Алтанхан шулуун оройтой
Аглагхан Саяанаа харанаб даа.
Арадтам жаргал асарааша
Ашата Ленинээ магтанаб даа.

Сахюурхан шулуун оройтой
Саяанхан уулаяа харанаб даа.
Сэлеэндэм жаргал асарааша
Сэсэнхэн Ленинээ магтанаб даа.

Буладхан шулуун оройтой
Бууралхан Саяанаа харанаб даа.
Буряадтам жаргал асарааша
Багшахан Ленинээ магтанаб даа

74

Ворошилов, Ворошилов комиссарнай
Буряадхан орондоо ерээд ошоо.
Бусажал һөөргөө мордоходоо,
Бултанадаа батажагты гэһэнхэн юм.

Большевик Ворошилов комиссарнай
Буряадхан орондоо ерэһэнхэн юм.
Бусажал һайхан мордоходоо,
Бурьялан хүгжэгты гэһэнхэн юм.

79 наһатай хүгшэн эжыһээ 9–дэхи классай һурагша Цыренов Баяр, аша хүбүүниинь, 1986 ондо бэшэжэ абаба.


Раднаева Дулма Холхоевна, 1912 ондо түрэһэн, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Цыдендамбаев Баяр Дашиевичай хүгшэн эжы. Үни удаан нютагайнгаа эдэбхитэй һаалишадай нэгэн ябаһан.

75

Арадаа модоёо ургуулһан
Агуула үндэр Шулуутамнай
Амитан зоноо жаргуулһан
Ашата Ленин багшамнай.

Хажуудаал модоео ургуулһан
Хадал үндэр Шулуутамнай
Хамагхан зоноо жаргуулһан
Коммунист Ленин багшамнай

1986 ондо 74 наһатай хүгшэн эжыһээ Цыдендамбаева Таня бэшэжэ абаһан.

Будаева Цырен–Дулма Бадмаевна, 1909 ондо тyрэhэн, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Р.Ц.Банзароной нэрэмжэтэ Эгэтын–Адагай һургуулиин мэдээжэ багша байһан Базарова Санжидма Жамсуевнагай нагса эжы. Колхозойнгоо малшанаар, һаалишанаар үни удаан, оролдосотойгоор хүдэлһэн байна. Гартаа эмтэй, домтой, арад зондоо туһалха хүсэлэнтэй, уужам сэдьхэлтэй, түни тэнюун зантай, нютаг соогоо хүндэтэй эжы ябаһан юм.

76

Хоройгоор адуутай бэшэхэн аад,
Хотогорхон боронуудынь унагшаб даа.
Колхозой нарядаар ябабашье,
Хододоо жаргалтай ябагшаб даа.

Азаргаар адуутай бэшэхэн аад,
Ардагхан боронуудынь унагшаб даа
Артелиин нарядаар ябаашье һаа,
Аминдаа жаргалтай ябагшаб даа.

77

Хададаа тариһан таряамнай
Халюуржал байнал даа халуун наранһаа
Хада дээгүүр ниидэдэг самолёднай
Ханхинаһаар ерэбэл даа холын городһоо.

Ууладаа тариһан таряамнай
Ургажал байна даа халуун наранһаа
Уула дээгүүр ниидэдэг самолёднай
Уухилһаар ерэбэл даа Улаан–Үдэһөө.

Шэлэдээ тариһан таряамнай
Сэсэглэжэл байнал даа сэрүү наранһаа
Шэлэ дээгүүр ниидэдэг самолёднай
Шэнхинэһээр ерэбэл даа Шэтын городһоо.

1986 ондо Базаров Алдар гэжэ зээ хүбүүндээ эдэ дуунуудые дуулажа үгэбэ.

78

Сасатахан агуулын оройдо
Салаадхан буга дуудана.
Саадахил хүнэй үринэр
Саарһан дээгүүр дуудана.

Урдахи Агуулын оройдо
Үлэнхэн буга дуудана.
Үнэнхэн хүнэй үринэр
Үзэг дээгүүр дуудана.

1986 ондо 8 классай һурагша Чимитова Баярма энэ дууе Будаева Цырен–Дулма Бадмаевнада хэлүүлбэ.


Цыренжапова Цымжит Жамсуевна, 1903 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Түрэл колхоздоо удаан саг соо мал ажалда ябаһан, һайнаар, үрэжэлтэйгөөр хүдэлһэн бшуу.

79

Урдахи агуулын оройдо
Уяхан эшэтэй жэмэс бии.
Узуурайнгаа наринда
Урагша, хойшоо найгана.

Хойтохон агуулын оройдо
Хуша зандан хоёр лэ.
Холтосонойнгоо нимгэндэ
Хойшо, урагшаа найгана.

Өөрынгөө нагса эжыһээ Будаева Дарима 7 класстаа бэшэжэ абаба.


Эрдынеева Дулма Бадмаевна, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Нютагтаа Семён эжы гэжэ алдаршанхай. Гуробазарова Улзыма Семёновнагай хүгшэн эжы. Түрэл колхоздоо удаан саг соо мал ажалда ябаһан, илангаяа хонишоноор үрэжэлтэйгөөр хүдэлһэн бшуу.

80

Борол моринойм зобохолһыем
Вагон ерэжэ амаржуулаа.
Богоол зандаа зобохолһыем
Большевик ерэжэ амаржуулаа.

Сагаан моринойм зобохолхые
Самохаат ерэжэ амаржуулаа.
Сагаан замдаа зобоһолхыем
Совет боложо амаржуулаа.

81

Тойрон гарагша наранайнгаа
Толон дундань жаргая.
Тобшолон сагуугша абынгаа
Тодохон заабариинь дуулая.

Эрьен гарагша наранайнгаа
Элшэ дундань жаргая.
Энхэрэн сагуугша эжынгээ
Элихэн заабариинь дуулая.

Эгэтын–Адагай һургуулиин һурагша Цыденова Һама 1986 ондо бэшэжэ абаба.


Раднаева Һама Очировна, 1912 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Цыренжапов Пурбо Жалсандоржиевичай, 11 классай һурагшын хүгшэн эжынь. Түрэл колхоздоо бүхы ажалда хабаадалсаһан: «Уһанай модондо ябаагүйб, хонишон боложо үзөөгүйб, бэшэ ажал энэ наһан соогоо хуу хэгдээ шахуу даа…» (Жамьянова Ц–Х.Ж. «Колхозой түрүүлэгшэ – съездын делегат», Нарһата, 1996 он.– С.77).


82

Байгалхан далайдаа бусахал юм аад,
Байлдаанай дүүрэхые хүлеэнэб даа.
Баталһан гансатаяа уулзахал юм аад,
Баруунуһаа бусахыень хүлеэнэб даа.

Харахан далайдаа харихал юм аад,
Хабарайнь эрьехые хүлеэнэб даа.
Ханилһан нүхэртэеэ золгохол юм аад,
Халуунхан илалтыень хүлеэнэб даа.

83

Арахан Ярууна гэрэлтүүлнэ
Агар занданай туяан гү?
Абаһаар түргэн телеграмма
Айдархан гансаһаам мэндэ гү?

Хүндэлэн Ярууна гэрэлтүүлнэ
Хүринхэн занданай туяан гү?
Хүрэһөөр түргэн телеграмма
Хүндэтэй гансаһаам тэмдэг гү?

1981 ондо Цыренжапов Амгалан хүгшэн эжыһээ эдэ дуунуудые бэшэжэ абаба.

Цыремпилова Цыремжит Цыденовна, 1925 оной, Эхэ–герой. Дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Одхон хүбүүниинь болохо Лыгденов Цыден–Еши Цыренжаповичай эжы. Бүхы наһаараа нютагайнгаа һургуулиин интернадта ажалшанаар хүдэлһэн байна. Һурагшадайнгаа дунда «томо няня» гэжэ аргагүй хүндэтэй, ядаһандань туһалалсажа, харалсажа, дүнгэлсэжэ ябаһан юм. Олоной эжы, 12 үхибүүдээ һайханаар үргэжэ, тэдэндээ ажабайдалай үргэн замай жолооень батаар барюуланхай.


84

Анханайл түрэһэн тоонтомни
Амархан мэндэеэ хүргэжэл байн.
Аянда ябаһан хүбүүдээ
Аяхан гангаараа арюулаад байн.

Сэлгеэхэн түрэһэн тоонтомни
Сэсэнхэн мэндэеэ хүргэжэл байн.
Сэрэгтэ ябаһан хүбүүдээ
Сэнтэйхэн санзайгаар арюулаад байн.

85

Элеэ бүргэд хоёртол
Элидэг шубуун үгы даа.
Эжы аба хоёртол
Энхэрдэг амитан үгы даа.

Галуун, галуун шубуундал
Ганганадаг шубуун үгы даа.
Эжы аба хоёртол
Гамнадаг амитан үгы даа.

86

Унаган борым хатархан
Уулаһаа бууһан һалхиншуу.
Ушарһам нүхэрэйм аялга
Улаан зандан лимбэшүү.
Хазаартал борым хатархан
Хадаһаа бууһан һалхиншуу.
Ханилһан нүхэрэйм аялга
Харахан хулһан лимбэшүү.

1981 ондо Бадмацыренова (Лыгденова) Санжима Цыренжаповна басаганиинь бэшэжэ абаһан юм. Басаганайнь суглуулбаринуудһаа.


Жалсанова Дулмажаб Рабдановна, 1928 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Одхон хүбүүниинь болохо Доржиев Булат Дамбиевичай эжы. Колхозойнгоо полеводой, эбэртэ бодо малай, хониной бригадын тоо бүридхэл тордиһогүйгөөр тооложо ябаһан, нютагайнгаа сельсоведэй бэшээшээр ажаллаһан баян намтартай. Хонгёо һайхан хоолойгоо хангюурдажа, нютагаархинайнгаа шэхыень шэмэглэжэ ябаһан юм.


87

Бүрэнхы маные һэтэлэгшэ
Бүргэдэй ниидэлгы угтанабди.
Буряадтам жаргал асарааша
Владимир Ленинээ магтанабди.

Харанхы маные һэтэлэгшэ
Кремлиин одые дууланабди.
Хамагтам жаргал асарааша

Коммунис партияа магтанабди.

88

Баруун хойшоо урдаһан
Баргажан мүрэн гайхалтай юм.
Багша Ленин Ульяновай
Барагдаад байхань харамтай юм.

Сэхэ хойшоо урдаһан
Сэлэнгэ мүрэн гайхалтай юм.
Сэсэн багша Ульяновай
Шэлээрхээд байхань харамтай юм.

89

Улаан галай хүсэндэ
Утаан хойшоо сохигдоо.
Улаан Армиин хүсэндэ
Германь хойшоо сохигдоо.

Шэнэһэн галай хүсэндэ
Һалхин хойшоо сохигдоо.
Совет Армиин хүсэндэ
Фашис(т) хойшоо сохигдоо.

Түлиһэн галай хүсэндэ
Дүлэн хойшоо сохигдоо.
Түрэл Армиин хүсэндэ
Дайсан хойшоо сохигдоо.

1986 ондо 8–дахи классай һурагша Доржиева Димид 58 наһатай өөрынгөө эжыһээ бэшэжэ абаһан юм.


Хандамаева Хандажап Шагдаровна, 1926 оной, Эхэ–герой. Дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Одхон хүбүүниинь болохо Дымбрылов Бато–Мүнхэ Гыпыловичэй эжы. Хүдөөгэйнгөө ажалшадые амтатай хилээмээрээ баясуулдаг һэн. Һүүлдэнь мал ажал дээрэ удаан амжалтатайгаар хүдэлһэн юм. Эхэ оронойнгоо элдэб нютагуудаар үри хүүгэдынь үнэр баян боложо, һайн һайхан ажаһуудаг.


90

Адуунхан һүрэгһөө барииһанхан
Ардагхан хээрээ хайралнам даа.
Арахан фронтоо зориһон
Айдархан гансаяа хайралнам даа.

Бараантай һүрэгһөө бариһанхан
Багахан хээрээ хайралнам даа.
Баруунхан фронтоо зориһонхон
Баталсан гансаяа хайралнам даа.

91

Дальнихан Востогтоо хүлгөөтэй,
Дайниинь боложо магадгүй.
Дайнайнгаа аюулда дайрагдааш һаа,
Дандаа гажаржа бүүхэн ябыш.

Сибирьхэн Востогтоо хүлгөөтэй
Сэрэгынь боложо магадгүй.
Сэрэгэйнгээ аюулда дайрагдааш һаа,
Сэдьхэлдээ гажаржа бүүхэн ябыш.

92

Москваһаа экспресс монсогод гээд,
Монголхон Буряадтам ерэбэл даа.
Муухайхан дайсанаа даражархёод,
Мэндэхэн хүбүүднай ерэбэл даа.

Востогһоо экспресс монсогод гээд,
Буряадхан Монголдом ерэбэл даа
Бузархан дайсанаа даражархёод
Бултадаа хүбүүднай ерэбэл даа.

Эрхүүһээ экспресс эрбэгэд гээд,
Энхэхэн Буряадтам ерэбэл даа
Эрэлхэг дайсанаа даражархёод,
Эжэлхэн хүбүүднай ерэбэл даа.

1985 ондо хүбүүниинь Дымбрылов Бато–Мүнхэ бэшэжэ абаа һэн.

Цыренов Цыден–Еши Тулмачеевич, 1920 оной, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай ба ажалай ветеран. Одхон хүбүүн болохо Цыренов Хубито Цыденешеевичэй аба. Эсэгэ Ороноо хамгаалгын Алдар Солын олон орден, медальнуудта хүртэнхэй. «Буряад үнэн», «Ярууна» һонинуудай эдэбхитэй, бэлигтэй хүдөө бэшэгшэ, нютагайнгаа түүхэшэ, хүндэтэй үбгэн аба. Эгэтын–Адагтаа удаан саг соо түрүү экономистаар хүдэлжэ, наһанайнгаа амаралтада гаранхай.


93

Яруунын аймагай захирагша
Ябадаг манайдаа болшоод байна.
Ямаанай мяханай тарганай гү?
Ямбатай Дулмын илдамай гү?

Хориин аймагай захирагша,
Хонодог манайдаа болшоод байна.
Хониной мяханай тарганай гү?
Холшорхон Дулмын илдамай гү?

2003 ондо Лыгденова Дугарма Дамбаевна энэ дууе бэшэжэ абаба.

Дашадондокова Цыпилма Базаровна, 1931 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Одхон хүбүүн болохо Цыренов Хубито Цыденешеевичэй эжы. Эжыдээ хамһалсажа, колхозойнгоо мал ажалда абьяастайгаар хабаадалсаһан, нютагайнгаа правлениин контородо үни удаан, айхабтар наринаар кассираар хүдэлмэрилһэн намтартай.


94

Арадаа модоёо ургуулһан
Агуула үндэртэй Шулуутамнай.
Ажалша маанадаа жаргуулһан
Амгалан нютаг – Эгэтын –Адаг.

Нарһан модоёо ургуулһан
Нахид үндэртэй Шулуутамнай.
Наһатай маанадаа жаргуулһан
Намжаа нютаг – Эгэтын –Адаг.

1983 ондо 8–дахи классай һурагша Цыренова Туяна Цыденешеевна эжыһээ бэшэжэ абаба

Цыренова Цырен–Дулма Цыреновна, 1928 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Одхон хүбүүн болохо Бадмаев Булад Цыбикжаповичай эжы. Нютагайнгаа мал ажалда эдэбхитэйгээр хүдэлжэ, хонишон ябахадаа, 100 эхэ хонинһоо 100, 105, 112 хурьга абажа, урма зоригтойгоор ажаллаһан юм. «…Яагаа дагбарайтай һамгамши», – гэжэ Рабдан Цыцыктуеич баярлаа һэн. Тиихэдэнь «дагбарайш гээшынь хүсэд мэдэхэгүй хүн ябааб даа» (Цыренова Ц–Д. Ц.–С. 70).


95

Сэлгеэхэн Эгэтэмнай ургастайл аад,
Шэмэгтэйл мориием сэнгүүлээд байн,
Сэлгеэнхэн зониинь налархайл аад,
Сээжэхэн зүрхыем зуһаглаад байн.

Уужамхан Эгэтэмнай ургастайл аад,
Унагша мориием шэмэглээд байн,
Уладхан зониинь илдамхан аад,
Ухаанхан зүрхыем зуһаглаад байн.

96

Эльһэнхэн далайдаа дэгжэһэн
Элеэгэй дальбараа зоргоороо.
Эжынгээ эльгэн дээрэ дэбжэһэн,
Энээхэн бэемни зоргоороо.

Аралхан далайдаа дэбжэһэн
Ангирай дальбараа зоргоороо,
Абынгаа альган дээрэ дэбжэһэн
Айдархан бэемни зоргоороо.

97

Алагхан, алагхан харагданхай
Алханын гурбан эрьюулгэ.
Алдуугуй досоом һанагданхай
Аба эжы хоёрни.

Эреэлэн, эреэлэн харагданхай
Эндидээн гурбан эрьюулгэ.
Эжэлүүдгүй досоом һанагданхай
Эжыл аба хоёрни.

98

Агтахан моринойнгоо аша туһа
Адуундань табижа сэнгүүлһэн һайб.
Абахан эжынгээ ашыень
Амидыхан ябаһанһаань харюулһан һайб.

Эмээлтэл моринойнгоо аша туһа
Эжэлдэнь табижа сэнгүүлһэн һайб.
Эжыхэн абынгаа ашыень
Иигэжэл ябаһанһаань харюулһан һайб.

Агтахан моринойнгоо аша туhа
Адуундань табижа сэнгyyлhэн һайб.
Абахан эжынгээ ашыень
Амидыхан ябаhанhаань харюулhан hайб.

99

Агтахан моринойм жаргалынь
Адуундаа унагандаа юумэл һэн байн.
Айдархан бэеымни жаргалынь
Абындаа багахандаа юумэл һэн байн.

Эмээлтэл моринойм жаргалынь
Эжэлдээл, унагандаал юумэл һэн байн.
Энээхэн бэеымни жаргалынь
Эсэгындээ багахандаа юумэл һэн байн.

100

Уужамхан Ярууна долгилжол байн.
Улаалзайгаар эрьеэ шэмэнхэйл даа.
Ушарһан гансамни дуулажал байн
Ухааем уяруулан оронхойл даа.

Сэлгеэхэн Ярууна долгилжол байн
Сэсэгээрээ эрьеэ шэмэнхэйл даа.
Сэдьхэлэйм ганса дуулажал байн
Сээжэндэм шэнхинээн оронхойл даа.

101

Уужамхан Яруунын хадаланшье һаа,
Унагаахал нарамнай мүнхэхэн даа.
Ушарһан нүхэрэйм холохоншье һаа,
Уулзахал үдэрнүүд олонхон даа.

Хабтагай Яруунын хадаланшье һаа,
Хайлуулха нарамнай мүнхэхэн даа.
Ханилһан нүхэрэйм холохоншье һаа,
Харалсаха үдэрнүүд олонхон даа.

102

Элдэмэл жолоотой эмниг хээр
Эрбэлзэн таталхаа яаһанхан юм.
Эжэлхы намтаяа хүсэлэнтэй һаа,
Эртээнһээ захихаяа яаһанхан юм.

Хандагай жолоотой харахан хээр
Хаяалуун таталхаа яаһанхан юм.
Ханилхы намтаяа хүсэлэнтэй һаа,
Хабартаа захихаяа яаһанхан юм.

103

Монголхон соёондоо мохороолгүй
Морин эрдэни, барһамни.
Мундуухан хэлэндэм гажараагүй
Мүнөөхиим аяг зан барһаниие.

Хатархан соёондоо харюудаагүй
Хазаартал моримни, барһамни.
Хатуухан хэлэндэм гажараагүй
Хажуудахиим аяг зан, барһаниие.

104

Үндэрхэн гүбээгэй ташаланда
Үреэхэн ангидаа алдажархёоб.
Үеынгөө гансынгаа илдамда
Үүрээрээ мордохоо мартажархёоб.

Набтархан гүбээгэй ташаланда
Нойгуурхан жороогоо алдажархёоб.
Найдамтай гансынгаа илдамда
Наранаараа мордохоо мартажархёоб.

105

Аралтай Ярууны холошоонгүй,
Ардагхан мориёо табяарай даа.
Арбаадхан наһыем гүлмэршөөнгүй,
Айлшалжал намдаа ерээрэй даа.

Хабтагай Ярууны холошоонгүй
Хазаартал мориёо табяарай даа.
Хорёодхон наһыем гүлмэршөөнгүй,
Хонохоёо намдаа ерээрэй даа.

106

Үүлэнһээ наагуураа табаргүй аад,
Үндэгэн жороогойм хэрэгынь үгы.
Үен соом намтаяа ханилхагүй аад,
Үлүүхэн илдамайнь хэрэггүйнь гү?

Наранһаа наагуур табархагүйл аад,
Найгуурхан жороогойм хэрэггүйнь гү?
Наһан соом намтаяа ханилхагүй аад,
Налархай илдамайнь хэрэггүйнь гү?

107

Хадынгаа үндэрые харамсаараа
Хазаартаал татадаг зангүйб даа.
Хамагайнь хэлэхые дууламсаараа
Ханилхаа болидог зангүйб даа.

Уулынгаа үндэрые харамсаараа
Унагшаа татадаг зангүйб даа.
Уладай хэлсэхые дууламсаараа
Ушархаа болидог зангүйб даа.

108

Үндэгэн байһанаа дэгжэжэ,
Үреэхэн ангирынь үргэнэ аа гү?
Үхибүүн байһанаа дэгжэжэ,
Үендөө дурыем буляана аа гү?

Дальбараа байһанаа дэгжэжэ,
Дааганхан улааниинь үргэнэ аа гү?
Дабшалжа һууһанаа ехэ боложо,
Дандаа дурыем буляана аа гү?

109

Зурыжа байһан харгы руу
Жороогоош табихадам яадаг юм.
Зонойнгоо журамһаа халингүй
Зугаалан ябахадам яадаг юм?

Харалан байһан харгы руу
Хатараа табихадам яадаг юм.
Хамагай журамһаа халингүй
Ханилаад ябахадам яадаг юм.

110

Шабарайнгаа дундаһаа һалбарһан
Шарахан сэсэгэй һайханиинь бэ?
Сагаанай дундаһаа шалгарһан
Сархагай дээжын амтатайнь бэ?

Арын шоройһоо салбарһан
Ангирхан сэсэгэй һайханиинь бэ?
Айрагайн дундаһаа шалгарһан
Арзымнай дээжын амтатайнь бэ?

111

Нэгэ сэнтэй бэшэл аад,
Нэрэһэн архиин амтатайнь бэ?
Найдалсаа намтай бэшэл аад,
Наадынш зангай зохидынь бэ?

Солхооб сэнтэй бэшэл аад,
Соргын дээжынь амтатайнь бэ?
Сохом намтай бэшэл аад,
Шолмын зангай зохидынь бэ?

112

Шэлтэйень уужархёо гэлсэнэлта,
Сэсэрлиг дэлхэйн сэржэмые.
Сэлюурэй намай гэлсэнэлта,
Сибирэй үринэрэй журамые.

Архииень уужархёо гэлсэнэлта,
Алтанхан дэлхэйн сэржэмые.
Айдарлаа намай гэлсэнэлта,
Амитанай үринэрэй журамые

Бэһэлигэй дуун

113

Эрхэ зээрдэ моримни
Түмэнхэн адуунай түрүүндэ
Эрхэнсэй бага абгаймни
Түмэнхэн зэргын түрүүндэ.

Төөнтэй зээрдэ моримни
Түмэнхэн адуунай түрүүндэ,
Түрэһэнхэн ганса абгаймни
Түмэнхэн зэргын түрүүндэ

Түрын дуун

114

Хониной хорёоһоо сойгоотой
Хотогорхон бороёо аба саашань.
Хоримай гэрэлээр ялбайрһан,
Хурганайм холисооем аса наашань.

Адуунай хорёоһоо сойгоотой,
Ардагхан бороёо аба саашань,
Арбанай гэрэлээр ялбайһан,
Алтанхан холисооем аса наашань.

115

Уужам сагаан Ярууные
Улаалзай линхобо бүрхөөнэ.
Урагууд таанарай ерэһэндэ
Ухаанхан досоомни баясаад байна.

Эгэтын–Адагай һургуулиин һурагша Бадмаев Булад гэжэ хүбүүниинь 1986 ондо бэшэжэ абаһан юм.

Гуруева Цыжиб Бадмаевна, 1930 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Хэжэнгэдэ багшалдаг Дымбрылов Доржо Дамбинимаевичай эжы. Колхоздоо кассираар, багшаар, БГСХА–гай заочно таһагай методистаар урагшатайгаар хүдэлһэн юм. Олон тоото оюутад–шабинартай. Аша гушанартаа айлшалан, хүн зондо ухаатай зүбшөөлөө, һургаалаа хэлэжэ, арадтаа туһатай ябадаг даа...


116

Энэл талаараа, элдин дайдаараа
Хазаарта морёороо табилуулнам.
Хайрата абаяа дурсан һанажа,
Хүринхэн зүрхэеэ уяруулнам.

Хада майлаараа, халюун дайдаараа
Хазаарта морёороо табилуулнам.
Ажыл абаяа дурсан һанажа,
Эльгэ зүрхэеэ уяруулнам.

2006 ондо энэ дуу Гуруева Цыжиб Бадмаевна дуулажа үгөө. Цыденова Ринчин–Ханда Гунсоновна бэшэжэ абаа.

Буянтуева Норжомо Жигмитовна, 1924 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Одхон хүбүүниинь болохо Буянтуев Будэ-жаб Доржиевичай эжы. Нютагтаа колхозойнгоо ажалда дүршэлтэйгөөр хүдэлһэн юм.


Ёохорой дуунууд

117

Боро шэдхын оёороор
Булжамуурай зүргэ.
Бологшониинь – хамууна
Булигдаашань – хулаагууд.

Шара шэдхын оёороор
Шандаганай зүргэ.
Шадагшааниинь – хамууна,
Ядагшааниинь – хулаагууд.

118

Хүлэгхэн түрэһэн моринойнгоо
Хүлыень алгуулан хатаруулһайб
Хүрьһэтэ алтан дэлхэй дээрэ
Хүгшэртэр наһанайнгаа ябаһанһайб.

Агтахан түрэһэн моринойнгоо
Амыень алгуулан хатаруулһайб.
Агаарта алтан дэлхэй дээрэ
Алдартар наһанайнгаа ябаһанһайб.

119

Хойто хадын оройдо
Хонин тархитай юун гээшэб?
Хонин тархитай гээшэмнай –
Хуушанай муухай хулаагууд.

Баруун хадын оройдо
Барас тархитай юун гээшэб?
Барас тархитай гээшэмнай –
Барга муухай хулаагууд.

Эдэниие Эгэтын–Адагай һурагша Дондоков Абида бэшэжэ абаба.

Дугданова Намжалма Ринчиндоржиевна, 1930 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Будаев Зоригто Цыдендамбаевичай хүгшэн эжы. Колхозойнгоо мал ажалда ябаһан, фермын хүтэлбэрилэгшээр эдэбхитэй хүдэлһэн намтартай. Хонгёо хоолойгоороо олон һайхан дуунуудые, магтаал соло дуулаха бэлигтэй юм. Мүнөөшье нютагтаа боложо байһан үйлэ хэрэгүүдтэ хүнгэхэнөөр хабаадалсажал ябадаг зандаа.


120

Эрьетэйл Хандираа мартагшагүйб,
Эдирхэн наһанайм нютаг юм даа.
Эжынгээ захяае мартагшалгүйб
Энээхэн наһанайм ябадал юм даа.

Аралтай Хандираа мартагшагүйб
Айдархан наһанайм нютаг юм даа.
Абынгаа захяае мартагшалгүйб,
Амидыхан наһанайм ябадал юм даа

121

Зооһон зургаан остоолбо
Зурыхажа һайхан юм
Зориһон түрэһэн нютагнай
Дунгиихажа һайхан юм..

Ерэн табан остоолбо
Ербыхэжэ һайхан юм.
Ерэһэн түрэһэн нютагнай
Дунгиихажа һайхан юм.

122

Үнгынгөө сэсэгээр бүрхөөһэн
Үргэнхэн тохойтой минии нютаг.
Үетэн бидэниие гэгээрүүлһэн
Үндэһэн соёлой һургуули.

Набшахан сэсэгээр бүрхөөһэн
Нариихан тохойтой минии нютаг
Наһатай бидэниие гэгээрүүлһэн
Намын соёлой һургуули

123

Сасатахан агуулын оройдо
Салаадхан буга дуудана.
Саадахил хүнэй үринэр
Саарһан дээгүүр дуудана.

Урдахи агуулын оройдо
Үлэнхэн Буга дуудана.
Үнэнхэн хүнэй үринэр
Үзэг дээгүр дууданал.

Эдэ дуунуудые Дондоков Абида бэшэжэ абаба.

Балданова Буда–Цырен Бадмаевна, 1930 оной, Эхэ–герой. Дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Одхон хүбүүниинь болохо Гуробазаров Баин Дамбаевичай эжы. Эгэтын–Адагайнгаа больницада ажалшанаар удаан хүдэлһэн юм. Олон аша гушанарайнгаа хоорондо айлшалжа сүлөөгүй ябадаг заншалтай.


124

Алтанхан шарахан нарамнай
Агуулаа тойрохонь мүнхэхэн даа.
Абахан эжынгээ алдар нэрэһээ
Алагасахаш үгымнай мүнхэхэн даа.

Түхэреэн шарахан нарамнай
Түбиеэш тойрохонь мүнхэхэн даа.
Түрэһэн аба эжын алдар нэрэһээ
Төөрихэш үгымнай мүнхэхэн даа

125

Таһаг, таһаг жалгынгаа
Тарбагатайш байһыень мэдээгүйлби.
Татамал мүнгэн болдируугаа
Танайдааш байһыень мэдээгүйлби.

Хэһэг, хэһэг жалгынгаа
Хэрмэтэйш байһыень мэдээгүйлби.
Хэмэл мүнгэн болдируугаа
Хэнэйдээш байһыень мэдээгүйлби

126

Хадалан уулын оройдо
Хараасгай шубуун сомсорно.
Харахадал холохон нютагыень
Харижа яагаад хүрэхэмни ааб?

Будалан уулын оройдо
Булжамуур шубуун сомсорно.
Бодоходол холохон нютагыень
Бусажа яагаад хүрэхэмни ааб?

127

Хүбшымнай модоной хүхэрхэ
Хүхын дуунаар бэшэ юм гү?
Хүнэй үринэрэй жаргалынь
Хүхеэтэй залуудаа бэшэ юм гү?

Агуулын модоной хүхэрхэ
Ангирын дуунаар бэшэ юм гү?
Амитанайнь үринэрэй жаргалынь
Айдархан залуудаа бэшэ юм гү?

1987 ондо Эгэтын–Адагай һурагша Гуробазарова Дыжид басаганиниинь, 8 –дахи класстаа бэшэжэ абаба.

Ешеева Ешинцэ Булутовна, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Нютагайнгаа түрүүлэгшын орлогшо болохо Ешеев Дондог Чимитовичэй эжы. Эгэтын–Адаг нютагтаа МТМ–дэ амжалтатайгаар хүдэлһэн байна. Удаань колхозойнгоо полевой бригадын тогоошоноор орожо, ажалшадайнгаа дунда амтата эдеэгээрээ суурхажа, механизатор хүбүүдтээ аргагүй хүндэтэй ябаһан байна.


Басаганай дуун

128

Галуун, галуун шубуунһаа
Газарша шубуун үгы юм.
Газар нютаг хоёрһоо
Һанагдаха юумэн үгы юм.

Тохорюун, тохорюун шубуунһаа
Таатай шубуун үгы юм.
Таабай теэбии хоёрһоо
Һанагдаха юумэн үгы юм.

Ангир, ангир шубуунһаа
Аляа шубуун үгы юм.
Аба эжы хоёрһоо
Һанагдаха юумэн үгы юм.

Элеэ, элеэ шубуунһаа
Элидэг шубуун үгы юм.
Эжы аба хоёрһоо
Һанагдаха юумэн үгы юм.

1987 ондо Цыденова Ринчин–Ханда Гунсоновна бэшэжэ абаба.

Цыденова Цырен–Дулма Гунсоновна, 1935 оной, дайнай ара талын ба ажалай ветеран. Одхон хүбүүниинь болохо Цыденов Санжай–жап Дамбаевичай эжы. Ажахыдаа олон жэлдэ бэрхэ һаалишанаар ханалгатайгаар, харюусалгатайгаар хүдэлмэрилһэн намтартай юм. Нютагайнгаа зондо туһатай, гартаа хэшэгтэй, мал ажалда дүршэлтэй, ажалдаа абьяастай ябадаг зантай юм.


129

Хадын саанаһаа наран гаража,
Хабтагай Ярууным гэрэлтүүлбэ.
Ханилһан гансаһаам мэндэ ерэжэ,
Харахан зүрхыем баясуулна.
Шэлын саанаһаа наран гаража,
Сэлгеэхэн Ярууным гэрэлтүүлбэ.
Шэнэлһэн гансаһаам бэшэг ерэжэ,
Шэрүүхэн зүрхыем баясуулна.

130

Сэлгеэ Яруунын басагад соо
Шэнэлсэн Дулмадал нүхэртэй һайб…
Хабтагай Маарагтын басагад соо
Ханилсан Дулмадал нүхэртэй һайб...
Уужамхан Маарагтын басагад соо
Ушарсан Дулмадал нүхэртэй һайб.

131

Зурынал, зурынал харгымнай
Зурыхынь алдаагүй морин юм даа.
Зониинь намайе хэлсэжэл байн,
Харюугаар ядагдаад ябагдаагүй.

Харалнал, харалнал харгымнай
Харалхынь алдаагүй морин юм даа.
Хамагынь намайе хэлсэжэл байн,
Харюугаар ядагдаад ябагдаагүй.

132

Хүдөө газар хахалха
Хонгор борын задача,
Хамаг зоноо хүтэлхэ,
Коммунис партиин задача.

Боориин хормой хахалха,
Борол мориной задача.
Булта зоноо дахуулха,
Большевик партиин задача

133

Тэнгэриин олон мүшэд соо
Тэмдэгтэй мүшэниинь нэгэн–хоёр.
Тэдэнэй дундахануур харахадамни,
Тэгшэхэн саналтайнь нэгэн–хоёр

Огторгойн олон мүшэд соо
Одотой мүшэниинь нэгэн–хоёр
Олоной дундахануур харахадамни
Урагшаа саналтайнь нэгэн–хоёр

134

Хандагай томоотой харахан хээрээ
Хайбалзан таталхаа яаһан юмши?
Ханилаад намхантай ябахал һаа,
Хабартаа захюулхаа яаһан юмши?

Элдэмэл жолоотой харахан хээрээ
Эрбэлзэн татахаяа яаһан юмши?
Эжэлшээд намхантай ябахал һаа,
Эртээнһээ захюулхаа яаһан юмши?

Утахан жолоотой нариихан хээрээ
Унаад ябахаа яаһан юмши?
Ушараад намтай ябахал һаа
Уридхан захюулхаа яаһан юмши?

135

Занданхан бүреэтэй ташуураа
Зазынгаа дабаанда барюужам даа.
Жааханһаа ханилһан бидэ хоёр
Жаргалай орондо уулзуужамди даа.
Хулһанхан бүреэтэй ташуураа
Холынгоо дабаанда барюужам даа.
Холшорлоод ябаһан бидэ хоёр
Холынгоо орондо уулзуужамди даа.

Бургааһан бүреэтэй ташуураа
Боориингоо дабаанда барюужам даа.
Бодолоо нэгэдэһэн бидэ хоёр
Болзорто газартаа уулзуужамди даа.

136

Арсалан хүлэг бэшэ юумы
Амалжа унахадам яадаг юм бэ?
Анханһаа мүнхэхэн бэшэ хадаа
Амидыдаа сэнгэхэдэм яадаг юм бэ?

Заяанһаа хүлэг бэшэ юумы
Заһажа унахадам яадаг юм бэ?
Заяанһаа мүнхэхэн бэшэ хадаа
Залуудаа сэнгэхэдэм яадагхан юм?

Эмнигхэн хүлэг бэшэ юумы
Эмээллээд унахадам яадаг юм бэ?
Энээхэн бэем мүнхэхэн бэшэ хадаа
Эдирлэжэ сэнгэхэдэм яадагхан юм бэ?

137

Татаһаар табихадаа яана гээшэб?
Тарган моритойб гэбэ гээшэ гү?
Ташаагаа тулахадаа яана гээшэб?
Тамхилхам, залууб даа гэбэ гээшэ гү?

Мордоһоор табихадаа яана гээшэб?
Моримни тарган гэбэ гээшэ гү?
Можоёо тулахадаа яаба гээшэб?
Молодой, залууб гэбэ гээшэ гү?

Унаһаар табихадаа яана гээшэб?
Унагшам тарган гэбэ гээшэ гү?
Огсом зантайдаа яана гээшэб?
Ушармаар залууб даа гэбэ гээшэ гү?

8 –дахи классай һурагша, Цыденова Дугарма басаганиинь бэшээжэ абаба.

Цыренжапова Хорло Адушеевна, 1936 оной, ажалай ветеран. Одхон хүбүүниинь болохо Лыгденов Баяр Доржожаповичай эжы. Нютагайнгаа һургуулида ехэ ханалгатайгаар, амжалтатайгаар, хүндэтэйгөөр хүдэлһэн юм. Урин һайхан үгөөрөө, налгай зохид зангаараа үхибүүдэйнгээ харгыень зүб залан табинхай.


138

Монсойхожо ургагша
Мойһо жэмэсэй амтатайнь.
Мансылхажа үргэгшэ
Эжыл абам хайратай.

Арбайхажа ургагша
Алим жэмэсэйнь амтатайнь.
Альган дээрээ тэнжээһэн
Аба эжым хайратай.

139

Ардагым гансаараа бэшэл һэн даа,
Адуунхан һүрэгынь гэжэ байха.
Абындаа гансаараа бэшэл һэм даа,
Аханар дүүнэрни гэжэ байха.

Эмнигни гансаараа бэшэл һэн даа,
Эжэлхэн һүрэгынь гэжэ байха.
Эсэгындээ гансаараа бэшэл һэм даа,
Эгэшэнэр дүүнэрни гэжэ байха.

140

Ардагаал гансаарайнь хайралналгүйб,
Адуунхан һүрэгынь хайралнам даа.
Айдараа гансаарайнь хайралналгүйб,
Абатайнь, эжытэйнь хайралнам даа.

Эмнигээл гансаарайнь хайралналгүйб
Эжэлхэн һүрэгыень хайралнам даа.
Эжэлсэнээ гансаарайнь хайралналгүйб,
Эжытэйнь, абатайнь хайралнаб даа.

141

Жолоом нарин гэхэдэнгүй,
Зоомолхон сэргэндэнь морёо уяарай.
Зонииень хэлсэнэ гэхэдэнгүй,
Зориһонхон зоригоо хүсүүлээрэй.

Хазаарнил нарин гэхэдэнгүй,
Хаймалсан сэргэндээ морёо уяарай.
Хамагынь хэлсэнэ гэлсэнгүй,
Хамагхан һаналаа хүсүүлээрэй.

142

Хүхын дальбараа боложо түрөөд,
Хэдыхэн һарадаа дэгжэдэг юм?
Хүнэйнь үринэр боложо түрөөд,
Хэдыхэн наһандаа жаргадаг юм?

Ангирайнь дальбараа боложо түрөөд,
Алюухан һарадаа дэгжэдэг юм?
Амитанайнь үринэр боложо түрөөд,
Алюухан наһандаа жаргадаг юм?

143

Ардаг, ардаг хээрынгээ
Алхасынь оложо гэшхүүлһэйб.
Агаартал алтан дэлхэй дээрэ
Алдартар наһанайнгаа ябаһанһайб.

Үндэр, үндэр хүринэйнгөө
Хүлыень аглуулжа гэшхүүлһэйб.
Хүрьһэтэ алтан дэлхэй дээрэ
Хүгшэртэр наһанайнгаа ябадаг һайб.

144

Сэлэнгын уруудаа жараахай гэдэгүүднай
Сэрбэлдүүлһээр, барииһаар дууһашоо юм.
Шэнжэ муутай Семёновтон гэдэгүүднай
Һэлмэдүүлһээр, барииһаар дууһашоо юм.

Уһаяа уруудаа жараахай гэдэгүүднай
Урдаһаар, барииһаар дууһашоо юм.
Унги муутай Семёновтон гэдэгүүднай
Отолуулһаар, барииһаар дууһашоо юм.

1986 ондо Эгэтын–Адагай һургуулиин һурагша Лыгденов Алдар хүбүүниинь бэшэжэ абаһан юм.

Цыбанова Долгор Цыремпиловна, 1937 оной, ажалай ветеран. Одхон хүбүүниинь болохо Аюров Цыбик–Доржо Базархандуевичай эжы. Колхозойнгоо мал ажалда эдэбхитэйгээр ажаллаһан юм. Дүршэлтэй һаалишан ехэ амжалтануудые туйлажа, ажахынгаа хүгжэлтэдэ өөрынгөө хубитаяа орууланхай.


145

Зурыжа байһан харгы руу
Жороогоош табихадам яадаг юм?
Зонойнгоо журамһаа халингүй
Зугаалан ябахадам яадаг юм?

Харалан байһан харгы руу
Хатараа табихадам яадаг юм?
Хамагай журамһаа халингүй
Ханилаад ябахадам яадаг юм?

1987 ондо Аюрова Галя Базархандуевна басаганиинь бэшэжэ абаба.

Норбоева Сэндэмэ Доржиевна, 1938 оной, ажалай ветеран. Одхон хүбүүниинь болохо географиин эрдэмэй кандидат, Юндунов Хубито Ивановичай эжы. Нютагтаа мал ажалда һайнаар, нарин нягтаар хүдэлһэн байна. Үхибүүдэйнгээ дунда айлшалжа, бултандань туһа хүргэн, хамһалсажа ябадаг заншалтай.


Эжы тухай дуун

146

Заа мүрэнэй сэсэгынь
Залаагаараа ганхана.
Забһаргүй һанагдагша
Заяата буурал эжымни.
Энхэ мүрэнэй сэсэгынь
Эшэтэеэ ганхана.
Эрхэ бэшэ һанагдагша
Эмгэн буурал эжымни.
Үер мүрэнэй сэсэгынь
Үзүүрээрээ ганхана.
Ушаргүй һанагдагша
Уян буурал эжымни.

1987 ондо Цыденова Ринчин–Ханда Гунсоновна бэшэжэ абаба.

Митыпова Намжалма Цыреновна, 1940 оной, ажалай ветеран. Одхон хүбүүниинь болохо Цыбикжапов Содном Жамсуевичай эжы. Нютагайнгаа соёл культурын байшанда урагшатайгаар, үни удаан ажаллаа.


147

Захын арын тооромдо
Залгаа манан тогтонги.
Сахижал хэлэһэн хэды үгэнь,
Заяандааш минии сээжэдэ.

Хээрын арын тооромдо
Хэдыдээшэ манан тогтонги.
Хэлэжэ захиһан хэды үгэнь,
Хэдыдээш минии сээжэдэ.

1984 ондо Цыбикжапова Цырен–Долгор басаганиинь, 8–дахи классай һурагша бэшэжэ абаба.

Пригнаев Балжан Дашиевич, 1940 оной, ажалай ветеран. Олоной баабай, одхон хүбүүниинь болохо Пригнаев Даша Бальжановичай аба. Түрүү адуушан, мори һоридог бэлигтэй, наһаараа мал ажалда ябаһан байна.


148

Яаблан дабаанай арада аад,
Яаран зорибол замдань гараад –
Яһалашье дүтэ даа, Яруунамнай.

Бууралхан Ярууна ороболтнай
Булган талаяа дэлгээн байха,
Залгаа долгито Үдэ голнай
Замай нойры сэлмээн байха.

149

Хатанхан эжы Маарагтамнай
Харьялан урдахань урматай даа.
Хангалаар сарюун Обоотомнай
Хабартаа, намартаа һэрюухэн даа.

Эгэтэ, Маарагта хоёроймнай
Эбхэрэн урдахань элдинхэн даа.
Эльгэнхэн буурал Обоотомнай
Элинсэг гарбалайм тоонтохон даа.

Үерхэн таляан Маарагтамнай
Үндэрхэн эрьедээ гоёхон даа.
Үргэнхэн сагаан Обоотомнай
Үбгэдэй буянгаар үргэмжэтэйхэн даа.

150

Үбһэтэй, ногоотой нютагтайл аад,
Үбэлэйнгөө болоһые мэдэбэгүйб даа.
Үендөө жаргалтай ябаһан аад,
Үбгэржэш ябаһанаа мэдэбэгүйб даа

Набшаһатай, ногоотой нютагтайл аад,
Намарайнгаа болоһые мэдэбэгүйб даа.
Наһаараа жаргалтай ябаһан аад,
Наһатайш болоһоноо мэдэбэгүйб даа.

Хагдатай, ногоотой нютагтай аад,
Хабарайнгаа болоһые мэдэбэгүйлби.
Хододоо жаргалтай ябаһан аад,
Хүгшэржэш ябаһанаа мэдэбэгүйлби.

Аргаахан

151

Ардагынь унажа үзэһэн хүм
Амыень татажа аргаахан.
Амитанаар ябажа үзэһэн хүм,
Аяынь дабажа аргаахан.

Жорооень унажа үзэһэн хүм,
Жолооень татажа аргаахан.
Зоноор ябажа үзэһэн хүм,
Зоригыень дабажа аргаахан.

Хатаршынь унажа үзэһэн хүм,
Зоригынь дабажа аргаахан.
Зоноор ябажа үзэһэн хүм,
Зоригынь дабажа аргаахан.

Хатаршынь унажа үзэһэн хүм,
Хазаарынь татажа аргаахан.
Хамагтайнь ябажа үзэһэн хүм,
Харюуень дабажа аргаахан.

152

Хадынгаа оройгоор харахадам,
Харанхы манан соо наран байна даа.
Ханилсан гансаяа санахадам,
Харалсахынь аргагүй холо байна даа.

Уулынгаа оройгоор харахадам,
Уняартай манан соо наран байна даа.
Ушараа гансаяа санахадам,
Уулзахынш аргагүй холо байна даа.

153

Хабтагай Маарагтам ургасатайл байн,
Хазаартаа табихадам даа, таргалжал байг.
Ханилан гансамни хүлеэжэл байн,
Хажуудаа болгохом, сэнгэжэл байг!

Уужамхан Эгэтэм ургасатайл байн,
Унагшаа табихам даа, таргалжал байг.
Ушарсан гансам хүлеэжэл байн,
Ойрохоноо болгохом, сэнгэжэл байг!

1987 ондо эдэ дуунуудые өөрынгөө
абаһаа Пригнаев Даша бэшэжэ абаба.

<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>