ОРОЛТО
Энэ номой шүлэглэмэл мүрнүүдэй удхань гэбэл: 1) хэрэгтэй удха, 2) хуряангы удха, 3) үгын удха. Нэгэдэхинь, үнэн сэхэ ухаата хүн ямаршье хэсүү хүндэ ядаралда орожо, ами наһанһаа хахасаха туйлдаа хүрэхэ ушарта дайруулбашье, үндэр үүргэеэ хүсэлдүүлхэ зоригоо мүхэдэггүй тула хамагта эрхим жэшээ болоно. Эдэ һургаалнуудай эхиндэ хэлэгдэһэнэй ёһоор, домоглогшо хүн шүлэгүүдэй гүн удхые ойлгуулха дүршэл түгэлдэр байха зэргэтэй. Хоёрдохи хуряангы удхань: хэлэхэ һургаалаа шүлэгэй дүрбэн холбоо мүрөөр гаргаха бэлигтэй байха болоно.
Номой гурбадахи гол удхые тобшолбол, дүрбэн зорилготой: 1) зүб шударгы яба, 2) эрдэм бэлигтэ һура, 3) ном буян үйлэдэ, 4) хойрог ябадал хойшолуулжа, залхууралгаһаа зайса. Эдэ дүрбэн зорилгые үшөө гүнзэгырүүлэн үзэхэдэ иимэ байха. Нэгэдэхеэр, ямар нэгэн хэрэгые шэнжэлжэ бодомжолонгүй үйлэдэгшэ хүн хойшолонгыень шалтагаалжа мэдэнгүй өөртөө зоболон асардаг тула тэнэгтэй жэшээтэй. Тэрэниие юртэмсын дээдэ ёһодо һургаха сурталаар тэжээжэ, жаргалан тээшэ хүтэлхын һургаалнууд «ушаргүй бусадай гэмые үгүүлэн бү үйлэдэ» гээшэһээ эхилээд, «энэ юртэмсэдэ үнэн гээшэ маша шухаг» хүрэтэр арбан дүрбэн шүлэгөөр хэлэгдэнхэй.
Хоёрдохёор, юртэмсын али болохо үйлэдэ мэргэжэбэшье, гадаада дотоодын вед шастирай эрдэмые шудалаагүй бол, бусадай богоолынь болохо юм. Бусадта доромжологдонгүй, бэеэ яажа зүбөөр абажа ябахые мэдэхын тула залуу наһанһаа эрдэмдэ һураха захяанууд «ушар тиимэһээ эрдэм бүхэниие» гээшэһээ «худагтахи һохор яһата мэлхэй» хүрэтэр хорин найман шүлэгөөр үзүүлэгдэнхэй.
Гурбадахяар, эрдэм түгэс болобошье, энэ наһандаа дээдэ богдын буянда хүрэмэ ном шудалангүйгөөр муу үйлэһөө алгасахын аргагүй байдаг һэн тула, хойтодоо доройтохо ушарта унахагүйн үндэр изагуурай жаргаланаар тэжээхэ удхатай һургаалнууд «үлэмжэ мунхарһан зарим балай арад» гээшэһээ «анхаржа тэрэ мэтэ үйлэдбэл олон бүгэдээр үргэгдэн жаргамай» хүрэтэр гушан гурбан шүлэгөөр үзүүлэгдээ.
Дүрбэдэхеэр, али олон үйлэ ушарта, залихай болон үнгэ хараха эрхэдэ абтангүй, зохилдохо нүхэсэлэй хомордожо, харшалалгада ороошье бол, үлзытэ хэрэг шамдажа бүтээхые оролдохо хэрэгтэй гэһэн удхатай һургаалнууд «одоо зэбүүн сагай маша муу арад» гээшэһээ «алибаа үгүүлэлые тэбшэн орхижо ном үйлэдэбэл маша зохимой» гэһэн хүрэтэр арбан хоёр шүлэгөөр үзүүлэгдэбэ.
Эдэ шүлэгүүдэй үндэһэн удхые тайлбарилхадаа, ойлгоходо бэлэн байхынь тулада үльгэрнүүд, арадай сэсэн үгэнүүд аман зохёолой шэнжээр найруулагдан бэшэгдэбэ.
Ринчен НОМТЫН
| << гэдэргээ | гаршаг | саашаа >> |