МОНГОЛ УГСААТА АРАДУУДАЙ
ОЮУН БЭЛИГЭЙ ДЭЭЖЭҺЭЭM


«Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн ошороор отологшын»
аша туһа үзүүлһэн судар оршобо


«ДОРЖО-ЖОДБЫН» ТАЙЛБАРИ

Мүнөө танай анхаралда дурадхагдаһан зохёол хадаа монгол угсаата зоной дунда «Доржо-Жодбо» гэжэ нэрлэгдэдэг эртэ урда сагай ехэ хүлгэн сударай тайлбари мүн болоно.

Тон түрүүн «Доржо-Жодбо» тухай. Энэ ном дотор Будда Бурхан багшын эртэ урдын Энэдхэгэй Ширавасти хотын Шэд гэжэ нэрэтэй хүбүүнэй сэсэрлиг соо мянга хоёр зуун табин хубарагуудта ном табижа байһан тухай хэлэгдэнэ. Тиигэхэ зуураа Бурхан багшын амин хабаата Субади (Субхути) гэжэ нэрэтэй шаби: «Бодисаданарай хүлгэндэ ороһон хүнүүд хэр гэжэ ажаһууха, хэр гэжэ бүтээхэ, хэр гэжэ сэдьхэлээ һайтар бариха ёһотойб?» – гэжэ асууна. Тиин энэ болон бусад асуудалнуудтань Бурхан багша дэлгэрэнгы харюунуудые үгэнэ. Тэдэнь булта «Доржо-Жодбо» дотор согсологдожо буулгагданхай.

Али нэгэ хэрэгээр дасанай ламанарта хандахада, заһал болгон уншуулагты гэжэ айладаһан номуудай дунда олонхи ушарта «Доржо-Жодбо» ороһон лэ байдаг гээшэ. Юундэ тиигэнэб? Ушарынь гэбэл, «Доржо-Жодбын» абарха, аршалха адисынь айхабтар хүсэтэй, зон амитанда аргагүй туһатай бшуу. Тиин эндэ мүнөө толилогдожо байһан судар «Доржо-Жодбын» (буряадаар «Ошороор отологшын») аша туһые элдэб жэшээнүүд дээрэ харуулһан, үзүүлһэн зохёол болоно ха юм.

Урданай энэдхэгэй санскрит хэлэн дээрэ тэрэ «Ваджраччхедика – Праджня – Парамита сутра» гэһэн нэрэтэй юм. Харин ород хэлэн дээрэ «Алмазная сутра» гэжэ нэрлэгдэдэг. Эдэ бүхы гаршагууд соо гол үгэнь – «ваджра» (энэдхэгээр), «доржо», «ошор» (түбэдөөр, буряадаар), алмаз (ородоор). Буряадууд гол түлэб «ошор» гэдэг. Энэмнай баһал «ваджра» гэһэн энэдхэг үгэ болоно. Монголшууд, буряадууд тэрэниие анхан «вачир», «вчир», удаань «очир», «базар» гэжэ үгүүлдэг болоо һэн. Ошор гээшэ эртэ урдын энэдхэг бурхадай гартаа баряад, хамаг дайсадые һүнөөн дарадаг сахилгаан галта хүсэтэй зэбсэгынь болоно. Мүн эрэ хүнэй бэлгэ эрхэтэниие баһал энэ үгөөр нэрлэхэ ушар дайралдадаг.

Энээн дээрэһээ хаража үзэхэдэ, «ошор», «доржо» гэһэн үгэнүүдээр нэрлэгдэдэг юумэнэй агуу хүсэннинь элиржэ гарана. «Ошор» гэһэн үгөөр Бурханай Номдо «бэлигые», «бэлигүүн бодолые» (ородоор «мудрость», санскридаар «праджня») нэрлэдэг.

Бурхан шажанай һургаалаар хүн бүхэн Бурхан болохо, Бурханай боди хотог олохо гэһэн гол зорилготой байдаг. Тиихын тула Ехэ Хүлгэнэй (Махаянын) номнолоор, номын бүтээл хэдэг хүн сэдьхэл дотороо арга бэлиг хоёрые нэгэ зэргэ ниилүүлэн бисалгаха ёһотой юм. Арга гээшэнь нигүүлэсхы, хайрлахы боди сэдьхэл болоно. Харин оршолонто дэлхэйн хамаг үзэгдэлнүүдэй хооһон шанарые шууд айлададаг оюун ухааниие бэлиг гэнэ бшуу. Эдэ хоёрые – арга, бэлигые – дотороо нэгэдүүлжэ шадаһан хүн Бурхан болодог юм. Тиихэдээ ганса өөрынгөө жаргалай түлөө бэшэ, харин хамаг амитаниие зоболонһоо хахасуулан, Бурханай боди хотогто хүргэхын түлөө тэрэ хүн Бурхан боложо бүтэдэг юм.

Ошороор отологшо гэжэ бэлигые юундэ нэрлэнэб? Ушарынь, хооһон шанарые шууд айлададаг бэлиг болбол хутага шэнгеэр Бидэнэй мунхагые шууд отолон, үгы хэнэ бшуу. Харин мунхагай хойноһоо бидэниие гутаадаг урин (сухал), ташаяангы (шунал, хурисал) манһаа һалан ошодог. Эсэстэнь бидэнэр өөһэдөөшье зоболонһоо хахасажа, жаргаланда хүрэнэбди.

Тиимэһээ «Ошороор отологшые» уншадаг, шүтэдэг, дэлгэрүүлдэг хүнэй саглашагүй буян хуряадаг, нүгэлөө нимгэлдэг тухай доро танда дурадхагдаһан «Доржо-Жодбын» Пандин» – «Доржо-Жодбын аша туһа үзүүлдэг судар» соо уншахат. Анхан энэ судар хуушан монголһоо Михаил Батоинай, Николай Бадмаринчиновэй оршуулгаар «Буряад үнэн» сониндо 1993 оной январь-март һарануудта толилогдоһон юм. Харин «Доржо-Жодбо» гэһэн эхэ сударынь «Байгал» журналай 1992 оной 6-дахи номерто хуушан монголоор болон мүнөөнэй буряадаар (Л.Шагдаровай оршуулгаар) гараа һэн. Эхэ сударыень хүсэд ойлгоно гүт, али үгы гү, дабтажа уншажа байбал, ой ухаандатнай, тамга табиһандал, гүнзэгы мүр сараа гаража, уншаһанайтнай буян хойто түрэлдэтнай болбосорон бүрилдэжэ, таанад өөһэдөө хооһон шанарые шууд айлададаг, ойлгодог боложо, хамаг амитанай туһын тула Бурхан болохотнай болтогой!


1-ДЭХИ БҮЛЭГ

УМ СУВАСТИ. Эртэ урдын Замби түбиин Энэдхэгэй орондо Эсэгэ Эхэ хэмээгдэхэ хиидэй түһэр ойро үнгэрһэн саг ба ерээдүйе эндүүрэлгүй мэдэгшэ нэгэ мэргэн түлгэшэ бирман багша бии бэлэй. Тэрэ хиидэй хубарагууд бирман багшаһаа хамаг бүхыгөө, ёро бэлгэнүүдые асуудаг бэлэй. Мүн тэндэ арбан наһандаа аригуун санаар абажа, һайтар сахиһан тула мэргэн буянай садан-залуу тойн бии бэлэй. Тэрэнэй наһые түлгэшэ бирманһаа асуухада: «Энэ тойной оюун бэлиг хурса болобошье, алибаа үйлын үриие эндүүрэлгүй эдлэхэ һэн тула арбан найман наһандаа сохом үхэхэ. Тиимын тула хойтын мүртэ али туһатай болохо һайн үйлые үйлэдэхэ ехэтэ хэрэгтэй байна», – гэхэдэнь, бирман багшын зарлигые тэрэ тойн машада этигэжэ, иигэжэ сэдьхэбэ: «Би урда түрэлдөө олон амитанай амиие таһалжа, үгэльгэ үгэдэггүй ба амараг саданиие хахасуулха мэтын олон нүгэлые ехэтэ үйлэдэһэнэй эсэстэ наһамни ахар болоод, хүсэл жаргалһаа хахасаха һэн тула энэ һайн түрэлые олоһондоо шүтэжэ, урда хуряаһан нүгэл хилэнсые арилгажа, ном буяниие үйлэдөөгүй һаа, тоо томшогүй олон галабта зоболон эдлэхэ тула зүүдэнэй олзо мэтэ энэ һайн түрэлые олоһон энэ сагтаа гэмээ наманшалан, нүгэлөө арилгаагүй һаа, туһа болохогүй», – гэжэ айн сошобо.

«Энэ наһан дары барагдан, баһа буян үйлэдэхэ шадалгүй үнгэргэхэмни», – гэжэ тойн һанажа, нэгэн холо аглаг газарта һүзэг бэшэрэл һайнта хүнэй хүсэһэн хэрэгые номуун ёһоор бүтээдэг хиид бии гэжэ судар түүхэдэ үзэһэн бэлэй. Тэрэ хиидтэ ошожо, наһанай шэдиие гуйхамни гэжэ һанажа, өөрынгөө багшада мэдүүлхэдэнь, багшань зүбшөөн соёрхобо.

Хиидэй байдаг газарта тойн ошоод: «Энэ агууехэ хүсэтэ Гурбан Эрдэни алибаа амитан бүхэниие аб адли алгасалгүй түгөөн нигүүлэсэжэ, адистидай амидаралта хурые буулгажа, гурбан хороор һогтуурһан, нисваанисай мунхагай харанхыгаар бүрхөөгдэһэн нүгэлтэ нам мэтын хамаг амитанай хэншье Гурбан Эрдэнидэ шүтэбэл, түрүүлэшэгүй түрэлһөө мүнөө хүрэтэр хуряаһан нүгэл түйдхэрые* арилгажа, наһан ута болоод, эсэс хойтын һайн мүрые олохо номые намда айладан соёрхо!» – гэжэ нэгэ үзүүртэ сэдьхэлээр хотог* гуйжа, зальбаран мүргөөд, тэрэ хиид дотор бии бүхы олон дэбтэр сударнуудһаа нюдэ гэрэлгүй гараар тэмтэржэ, нэгэ судар абаад үзэбэл, «Ошороор отологшын судар» мүн байба.

Тойн энэ номые хотог гуйһан ёһоор хүсэхэ мүрые юрөөжэ, үдэр һүни таһаралгүй, идам* болгон уншаба. Хойно нэгэн үдэшэ тэрэ орон гэрэлээр дүүрэжэ, һайхан үнэр анхилаад, хоёр аригуун тойнууд бэеын арбан хүсэтэй түгэсэһэн аяга тахимлигай (хубарагай) дүрөөр ерээд, нэгэ дэбтэр сударые барижа, иигэжэ үгэлбэ: «Шинии уншагша «Ошороор отологшо судар» энэ бол, тэрээндэ шадахагүй үйлэ нэгэхэншье үгы. Шинии наһанай ба эрхэтэнэй хии морин дэлгэржэ, эд зөөритэй түгэсөөд, номоор амитаниие ударидан ябуулаад, гурбан муу заяанай үүдые хаагаад, буянай шэди бүтээхын хубитай түгэсэхэшни болтогой». Иигэжэ хэлэһэндэнь тэрэ тойной машада һүзэглэжэ мүргэһэнэйнь удаа, тэрэ хоёр аяга тахимлигууд үзэгдэхэеэ болин ошобо.

Тэндэһээ мүн бэлгэшэ* бирман багшын дэргэдэ мүнөөхи тойной ерэхэдэнь, тэрэ хараад, машада айн сошожо: «Ши хэн гээшэбши? Ахар наһатай гэһэн урдын тэрэ тойн мүн гүш? Мүнөө хүрэтэр амиды ябахыешни үзэбэл, ши юу үйлэдэжэ, наһанай габьяа олобобши?» – гэбэ. Тэрэ тойн: «Намда «Ошороор отологшые» идам болгон уншаһанһаа ондоо зүйл үгы», – гэжэ хэлээд, ушарые бүринтэ хөөрэхэдэнь, бэлгэшэ бирман тойндо мүргөөд, «Ошороор отологшо сударай» агуу хүсэн, адистид болоод, туһа эрдэмыень тунхаг болгон тарааһан ба ахар наһата тойншье ута наһа наһалһан, саг бусын үхэлһөө зайлаһан дээрэһээ тэрэ ерэн таба наһа хүрэжэ, түрэл егүүдхээд, Түгэс баясхаланта Бурханай орондо түрэһэн байна. Энээгээр «Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Ошороор отологшо сударые» холо аглаг хиидһээ залажа ерэһэнэй туһа эрдэмэй тайлбариин нэгэдүгээр зүйл түгэсэбэ.


2-ДОХИ БҮЛЭГ

Баһа нэгэ газартахи хиидэй шадар ойро байратай маша дошхон тэнгэри бии бэлэй. Тэрэ тэнгэри хура, мүндэр гээд, саг бусын шуурга ба ехэ һалхи буулгаха, хүн амитанда найдангы ехэмсэг сэдьхэл гэнтэ түрүүлхэ, хүсэһэн хэрэгые бүтээлгэхэгүй, адагууса малда хамшаг тахал һүжэрөөхэ, ган зуд болгохо мэтын хорлол али олонто үүсхэдэг бэлэй. Тэнгэриин хүсэ шадал ехэ тула хэншье эсэргүүсэжэ шададаггүй һэн. Тэрэ хиидэй оршодог газарта олон гоё зүлгэ, сэсэг, жэмэс гээд, аршаан уһан, эм түрүүтэн элдэб тэгшэ һайхан болобошье, тэрэ дошхон тэнгэри газар дээрэ ябадаг хүн амитанһаа байтагай, ниидэжэ ябаһан шубууешье ойро шадар үзэбэл, хүсэтэйгөөр газарта унагаажа үхүүлдэг тула тэрээндэ дүтэлхэ амитан байдаггүй бэлэй.

Тэрэ сагта Энэдхэгэй орондо лусууд, газарай эзэд гээд, найман аймаг тэригүүтэниие эрхэдээ хуряаһан тула урдажа байһан ехэ уһа мүрэнииешье зогсоожо шадаха, уһагүй хуурай газар болобошье, тэрээнһээ уһа гаргажа шадаха мэтын агуу хүсэтэй гайхамшагта нэгэ тарнишан байһан юм. Ада шүдхэр, альбан, асахинар зэргын ноёдыешье богоол болгожо эрхэшэһэн, дадаһан мэтэ өөрынгөө эрхэ дураар үйлэдэгшэдэй нэгэн бэлэй.

Тэрэ тарнишан муу абарита дошхон тэнгэриин байһан газарта ошоод, тэрэ сүмын дотор орожо, мүнөөхи тэнгэриие номгодхохын тула уншажа байхадань, һүни, дүлиин саг хүрэхэдэ, тэрэ тэнгэри тарнишанай үе гэшүүдыень таһалаад, толгойень хахалжа үхүүлээд, хүүрыень газаа орхибо.

Тэрэ тарнишанай шабинь багшаһаа нэн үлэмжэ хүсэ шадалтай тарнишан байһан юм. Багшынгаа муу абарита тэнгэридэ алагдаһаниие мэдээд, тарнишанай бүхы хэрэгсэлые бэлэдхэн абаад, тэрэ хиид дотор орожо, муу үнэртэниие шатаажа, асари уурлаһан дүрөөр дошхон тарни уншан һууба. Тэрэ дары дошхон тэнгэри тарнишанай зүрхэндэнь орожо, шуһаар бөөлжүүлжэ үхүүлбэ.

Тэрэ сагта тэндэ ажаһуудаг уладта «Ошороор отологшо сударые» уншадаг нэгэ бэрхэ тойн бии һэн ха. Юунэй болоһые тэрэ тойн соносоод:

«Тэмсэлэй үйлөөр үхэһэн хоёр тарнишан, тэдэниие үхүүлһэн тэрэ муу тэнгэри гурбанай, ай хөөрхэй, маша муу хилэнсэтэ* эдэ уладай түлөө тэрэ хиидтэ ошожо, «Ошороор отологшо сударые» уншахамни», – гэжэ сэдьхээд, хүжын һаба абаад ошоходонь, тэрэ орон нютагай улад хэлэбэ: «Ай үшүүхэн* тойн, ши тэрэ аюулта газар бү ошо. Амиды гаража ерэхэгүйш. Тэрэ хоёр тарнишанай үхэһые үзөө, соносоогүй гүш? Тэрэ тэнгэритэй тэмсэжэ, тэсэхэ хэншье байхагүй.

Тиимэ тула хүгшэн урагуудай болоод, бидэнэй сэдьхэл бү зобоо».

Һаатуулан хориходонь, залуу тойн харюудань үгэлбэ: «Та бүгэдэ соносогты: Илажа Түгэс Нүгшэһэн Бурхан багша бусадта багша болоод, намда болонгүй байха бэшэ ха юм. Дээдэ Номын зарлиг унтараагүй һэн тула нэл шара хубсаһа үмдөөд, санаар сахиһан хубараг аад, амитаниие нигүүлэсхэгүй болоод харам, найдангы (үлүү омог), ташаяангы сэдьхэлтэ болобол, шагшаабады (сэдьхэл заншалай журам) эбдэжэ, муу заяанда ошохоһоо бэшэ үйлэ үгы. Тиимэһээ тэрэ гурбанай ба хамаг амитанай туһын тула зорихомни».

Ошоходонь, тэдэ улад үгэлэлдэбэ: «Үнэхөөр энэ тойной үхэхэ үйлэнь ерэбэ хаш. Хэршье һаатуулбал, туһа болохогүй юм байна».

Мүнөөхи тойн тэрэ сүмэдэ ошоод, нэгэ үзүүртэ сэдьхэлһээ «Ошороор отологшо сударые» уншан бисалгаба. Һүни дүлиин сагта үүлэд гэнтэ сугларан, огторгой ялалзан сахилаад, газар дэлхэй дугталан хүдэлбэ. Дошхон мүндэр буужа, ехэ улаан һалхин боложо, хада унаха, уула нураха гээд, ехэ далай долгисон салгидаад, һүүлээрнь аймшагтай дүрсэтэй аад, аманһаа гал бадаруулан, хамараар утаа бурьюулан, элдэб муухай дуугаар хашхаран, гартаа элдэб зүйл бүриин эри түгэс мэсэнүүдые баряад, мүнөөхи тэнгэри өөр өөрын дүрсэтэй олон нүхэдөөр хүреэлүүлэн, асари ехэ аймшагтай шүдхэр болон хубилжа, сүмын дотор орожо ерэбэ. Залуу тойн айха, сүйдэхэ сэдьхэл огто үгы һууба. «Аяа хөөрхы, муу үйлын үреэр иимэ дүрсэтэ, ехэ зоболонтой амитан болодог байһан байха», – гэжэ нигүүлэсэн сэдьхэжэ, «Ошороор отологшо сударые» уншан һуухадань, зорижо, шүдхэртэй тэмсэхэ сэдьхэл тэрэ тойндо үгы болобо.

Номын дууе соносохотой сасуу, тэрэ шүдхэрэй сэдьхэл амарлингы болобо. Огторгойн үүлэдшье арилжа, алибаа үйлэнүүд һайн болобо. Тэрэ тэнгэри гансаараа үлэжэ: «Аяа тойн, би хүсэ шадал агууехэ болоод, намайе газар дээрэ ябаха хүнһээ байтагай, хэншье тэсэжэ шадахагүй тула намда айха сэдьхэл зааханшье үгы бэлэй. Тиин байтар шинии амиие таһалхаяа ерээд, харин уур хилэн минии амарлижа, хүсэ шадални ехэ һуларһан, шантарһан бололтой гэжэ һанагдаба», – гээд, бэшэрхэ сэдьхэлээр хоёр альгаяа хамтадхажа, баруун үбдэгөө хүсэтэйгөөр һүгэдэжэ: «Аяа тойн, намайе нигүүлэсэжэ, энэ сударай дууе намда соносхон соёрхо» – гэжэ тэнгэри гуйба.

Хэлээшыень тойн соносожо: «Энэ номые урдын нүгшэһэн, тэгүүншэлэн ерэһэн бурхад номлоһон бэлэй. Мүнөөнэй илажа түгэс нүгшэгшэдэй номлоһон «Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Ошороор огтологшо нэрэтэ ехэ хүлгэн судар» энээниие уншабал, уншуулбал, бэшэбэл, бэшүүлбэл, абабал, дууень сонособол, алибаа һайн үйлэ дэлгэрхэ болоно. Муу хилэнсэтэнэй үйлэ бүхэниие һүнөөн арилгагша адистидай агуу хүсэтэй, бүрин түгэсэһэн судар бэлэй. Алибаа ном номногшые багша хэмээн хүндэлдэг юм. Соносогшые шаби, үгэльгын эзэн хэмээн, багшань хайрлан тэдхэдэг, үршөөдэгшье ёһотой һэн. Тиимын тула би номложо, ши соносожо таарахагүй юм. Тэрэ юунэй тулада гэбэл, би Бурханай сурталаар нүгэл хилэнсэтэ үйлэ бүгэдые тэбшэжэ, хамаг амитанда туһалха зэргын буянта үйлэһөө бэшэ үйлэ ябадал намда үгы. Ши тэнгэри аад, уур хилэн ехэтэй, нүгэл хилэнсые сээрлэхэгүй, бусадай зоболонгые мэдэжэ хайрлаха сэдьхэлгүй, харин алаха зэргын харша ябадал шамда али олон тула, илангаяа амитанай амиие хорлохо зэргын хүндэ нүгэл хилэнсэ үйлэдэхэ һэн тула ши бидэ хоёрой һанал тангариг ниилэхэгүй», – гэбэ. Тиихэдэнь дошхон тэнгэри үгэлбэ: «Энээнһээ хойшо алибаа нүгэл хилэнсые тэбшэжэ, Бурханай сурталые даган орожо, Бурханай шажанда туһа хүргэхэб».

Иигэжэ ама абажа тангариглаад, «Ошороор отологшо сударые» соносожо, номдо оробо, ном гуйба. «Ошороор отологшын» адисаар дошхон тэнгэриие тэрэ тойной номгодхожо, Номдо оруулһаниие тэрэ орон зүгэй хамаг улад үзэжэ мэдээд, «Ошороор отологшо сударые» бэшэхэ гээд, бэшүүлхэ, жэшээ болгон уншаха, уншуулха, элдэб зүйл тахил үргэхэ, орой дээрээ залаха, хүзүүгээ тойруулха, мүргэл үргэл мэтээр тус тустаа али болохоор тахижа шүтэһэнэй ашаар буяниинь дэлгэржэ, энэ наһанда саг бусын үхэлгүй ута наһа наһалан, хойто заяанда һайн түрэлые олохо заяатан болоо һэн. «Ошороор отологшын» аша туһаар залуу тойной юртэмсын дошхон тэнгэриие номгодхоод, баһа амитаниие һайн түрэл олгуулһан хоёрдугаар зүйл дүүрэбэ.

түһэр - дүтэ;

түлгэшэ - мэдэлшэ;

бэлгэ - шэнжэ;

бирман - Энэдхэг зоной нэгэ обог угсаатан, брамин, брахман;

санаар (санваар) - шажанай ёһондо сахилай үүргэ;

тойн - лама, хубарагые хүндэлһэн нэрэ;

тэригүүлэшэгүй - эхигүй;

нисваанис - зоболон гасаланай гол шалтагаан, оршолонгой шүдэр;

түйдхэр - тодхор, һаад;

хотог-горидоһон хүсэл;

соёрхохо - зүбшөөхэ;

идам - үршөөн хамгаалагша сахюусан бурхан;

эрхэтэн - он жэл һүлдэлһэн 12 амитад;

бэлгэшэ - үзэлшэ;

ахар - богони;

түрэл егүүдхэхэ - түрэл һэлгэхэ;

найдангы - атаархуу;

түрүүтэн - гэхэ мэтын;

хилэнсэтэ - нүгэлтэ;

үшүүхэн - бишыхан.


3-ДАХИ БҮЛЭГ

Дарма-Гарби хэмээгдэхэ аяга тахимлиг тойн бии бэлэй. Тэрэ тойн олон хиид сүмые бодхожо, хурал хурадаг хубарагуудай һууха гэр байра гээд, алибаа ушарта хэрэглэгдэхэ гуу сангуудые* гүйсөөн байгуулаад, баһа нэгэ гэртэ тахилай хэрэгсэлые али аригуун һайханаар бэлэдхэжэ, досоонь хээд, юртэмсэдэхи зарлигай судар ба тантарисуун* аймагые залажа абаха болон бэшэхэ, бэшүүлхэ, уншаха, уншуулха ба лама болон Бурханай бэеые элдэб эрдэнинүүдээр бүтээжэ, тахин шүтэхэ зуураа, тэндээ тэдэ гуу санһаа хэрэглэжэ һуудаг байгаа.

Тэрэ тойн өөрынгөө һанаашаар Бурхан шүтээниие бүтээжэ түгэсхэһэн тула сэдьхэлынь амар, ном бүтээжэ һууһан юм. Хойно нэгэн сагта хабарай дунда һарада тэрэ тойндо түргэн үбшэнэй хүрэһэниие элдэб эмээр эмшэлбэшье, үбшэнэйнгөө улам-улам ехэдэхэдэ: «Үхэхын саг болобол, хэншье харюулжа шадахагүй гэжэ номлоһон тула, үхэхэдэшье яалай. Гансахан хойтынгоо мүртэ зорюулан бүтээһэн шүтээн дороо һүүлшын ами таһархаһаа урид энэ түрэлдөө хойтынгоо мүрые зальбархамни», – гэжэ тойн сэдьхээд, хэдэн уладта хүтэлүүлэн, хүреэндэ (дасанда) оробо. Хүреэн соо нэл шара үнгэтэ номто дэбил (ламын хубсаһан) үмдэһэн нэгэ тойн шэрээ дээрэ һууба. Үзэхэдэ, гоё үзэсхэлэн болоод, тэрээнһээ адис тогтооһон мэтээр сэдьхээд, тиимэ тула тэрээндэ мүргэхэдэнь тойн үгэлбэ: «Дарма-Гарби, ши хубарагай хэрэгсэл гэхэ зэргын зүйлнүүдые бүрин түгэс саглашагүйгөөр бүтээжэ, ехэ буян үйлэдэбэшье, Гурбан Эрдэнидэ найдан зорюулһан тахилай хэрэгсэлһээ өөрөө эдлэжэ эдиһэншни буян нүгэл хоёрые холисожо үйлэдэһэн болонош. Забһаргүй тамада унаха тиимэ нүгэл хилэнсэ үйлэдөө гээшэш.

Хамаг нүгэлөө дууһан арилгаагүй һаа, мүнөө түрэлөө һэлгэжэ, забһаргүй тамада унахаш. Үни удаһан хойно энэ наһандаа үйлэдэһэн буянаараа зоболонһоо тонилжо, амарха нэгэ сагшни эсэстээ ерэхэ бэзэ.

Үльгэрлэбэл, жасаһаа шинии хэрэглэһэн таряа будаагай шэрхэг (хэһэг) хэды шэнээн тоотой байнаб, тэрэ тоогоор шамайе бутаруулжа, нязалжа, зоболон эдлүүлхэ тула үхэхэеэ яарангүй, багахан хүлеэ».

Иигэжэ зарлиг болоходонь, Дарма-Гарби: «Аяа тойн, тэрэ ехэ нүгэл хилэнсэ, минии ямар ном, буян үйлэдэбэл, түргэн арилхаб?» – гэжэ асуухадань, тойн үгэлбэ: «Нүгэл, буяниие арилгажа шадаха нэн түргэниинь гэбэл, «Ошороор отологшо» энэ сударай аймагынь нүгэл хилэнсые эбдэжэ арилгахада, эрхим һайн бэлэй. Тэрэ юунэй тулада гэбэл, найман түмэн дүрбэн мянган нисваанисые* арилгажа арюудхабал, ехэ хүндэ нүгэл хилэнсэ өөрөө эбдэржэ арилха тула эртэ урда нүгшэһэн бурхадай номлоһон ба мүнөө Илажа Түгэс Нүгшэһэн Шигэмүни Бурханай номлоһон гээд, ерээдүйдэхи Тэгүүншэлэн ерэһэн, Дайниие дараһан, Үнэхөөр тогоологсон мянган бурхадай заримадайнь номлоһон ба заримадайнь номлохо «Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Бэлиг Бараамид»* гэгшэ энээнэй агуу хүсые хэншье сэдьхэжэ гүйсөөхэгүй. Адлидхабал, нэгэ үйлые мянган хүн һайшаан магтабал, һайнаар алдаршадаг болоод, муу гэжэ үгэлбэл, мүн тэрээгээр алдаршадаг бэлэй. Ахир хүсэтэ хүн түрэлхитэнэй һула үгөөр тэрэ мэтэ алдаршадаг байтар, тэнсэлгүй үнэн түгэс тогоологсон* Бурхадай номлоһон «Ошороор отологшо» сударай адистидай агуу хүсэниинь тэнсэлгүй, хизааргүй хэмээн мэдэжэ зальбарбал, тэрээнэй шадахагүй үйлэ нэгэхэншье үгы бшуу.

Тиимэ тула «Ошороор отологшо» судар энээгээр нүгэлөө арилгахань дамжаггүй».

Иигэжэ хэлэхэдэнь, Дарма-Гарби тойншье үбшэндөө мунхарһаниинь арилжа, дурдахын һайн сэдьхэлые олоод, хамаг эд таваараа бараг үргэжэ, «Ошороор отологшо» сударые зуун найманта уншуулһанай үргэл буянда бүхыгөө зорюулба. Тэндэһээ Дарма-Гарби тойной үбшэниинь эдэгэжэ, эд таваараар урдынхиһаа үлэмжэ баян болоод, жаран долоон наһа наһалжа, түрэлөө һэлгээд, Түгэс баясхалантын орондо Майдари бурханай дэргэдэ түрэбэ.

«Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн «Ошороор отологшо» сударые уншуулһанай аша туһаар Дарма-Гарби хэмээгдэхэ нэгэ тойной дошхон үбшэнһөө тонилжо, эсэстээ түрэл егүүдхэһэнэй гурбадугаар зүйл түгэсэбэ.


4-ДЭХИ БҮЛЭГ

БАҺА НЭГЭ ГЭРЭЙ ЭЗЭН үбшэндэ хүртэжэ, түрэл егүүдхээд, Эрлигэй элшэтэй хамта Эрлигэй орондо хүрэхэдэнь, Эрлиг Номуун* хаан иигэжэ зарлиг болобо: «Ши сүлөө ушаралта хүмүүнэй орондо түрэһэн тула дээшээ ошохо буян юуе үйлэдэбэш?» Иигэжэ асуухадань: «Би «Ошороор отологшо» сударые идам болгон уншадаг бэлэйб. Баһа олон зүйлэй һургаал тэндэ бии бэлэй. Хилэнсэ үйлэдөөгүй һэм», – гэжэ тэрэ хүн харюусаба.

Эрлигүүд толи бэшэгтэ үзөөд «Ошороор отологшо» сударые хэды уншаһан болобошье, һайн, муу ба лама, хара алибаа уладые элэглэхэ голохо гээд, нэрэ хошо үгэхэ ба доромжолхо зэргээр олон хүнэй сэдьхэлдэ хориг адхаг түрүүлһэн болоод, олон амитанай амиие таһалха ба ном, буяниие үйлэдэгшэдтэ хошо табиһанай (хошонгуушалһан, наада хараһан) зэргээр нүгэл хилэнсэ хуряаһан болобошье, «Ошороор отологшын» адисаар тэрэнь арилһан аад, бага тэды үлдэһэн байна, гэжэ тайлбарилба.

Тиихэдэнь Эрлиг Номуун хаан: «Хэһэнэйнь зэргээр зохихо тамын зоболонгые энээндэ нэгэ үдэрэй тэды эдлүүлээд, наашань абажа ерэгты», – гэжэ зарлиг болоходонь, эрлигүүд бусалһан нэгэ зэд нуурай дэргэдэ тэрэ хүниие абаад ошобо. Тэндэ хүрэхэдэнь, хүн ба хүн бусын олон амитад тэрэниие хүреэлжэ жагсаад, аяа нүхэр, бидэнэр бүхэниие ши доромжолон баһамжалжа, нэрэ хошо үгэдэг байгааш. Мүнөө бидэнэрэй харюугаа абаха саг хүрэбэ», – гэлдэжэ, юртэмсэдэ амиды ябахадаа, муу үйлэ яажа үйлэдэһэнииень сүм үгүүлээд, доромжолон абарилжа байхадань, тэрэ хүн хоёр нюдэнһөө нёлбоһо һубарюулжа, хоёр гараа наманшалан: «Аяа ноёд мину-а!* Би иимэ болохые мэдэнгүй, нүгэл хилэнсэтэ ябадалаар ябаһан юм би. Үшүүхэн* намайе абаран соёрхо», – гэжэ гуйн, шэшэрэн зогсожо, нюун далдалха газарые эрижэ* байтар, тэрэ зэд нуурай доторһоо табан зуун алдын бэетэй болоод, олон толгойтой нэгэ могой гаража ерээд, хүнэй хэлээр үгэлбэ: «Амидархын ёһон мүн болобошье, ашата адагуусанаа алаха ба ажа түрэхы ёһон мүн болобошье, алибаа бусадай үлдэхэ, ундаасахые һанангүй зобоохо, үргэн хүндэлхэ ёһон мүн болобошье, эсэгэ эхэеэ доромжолхо ябадал үзэгдэдэг. Тэдэнээ үргэжэ хүндэлбэл, зохисотой. Шажан түрэ мүн бии болобошье, тэрэниие хэмжээлжэ, баһамжалан хэлэхэ ушар үзэгдэдэг. Шажан түрые даган баясабал, зохихо. Буян үйлэдэгшэд мүн бии болобошье, тэдэниие бурууда үзэхэ ябадал ушардаг байха юм. Арюудхаагүйе эдлэжэ мүн болобошье, эшэгүүригүйгөөр (сээрлэнгүйгөөр) хүсэлөө эдлэдэг байха юм. Үгэбэл зохихо үгэльгын орон мүн бии болобошье, тэрээндэ үгэнгүй, харин зохихогүйшүүлдэ үгэдэг байха юм. Энэ мэтэ долоон зүйл нүгэл хилэнсэ шамда бүрин байна. Юртэмсэдэ али эрхэ дураар ябаһан, амитаниие олон зобооһон нүгэл хилэнсые үзэхэ сагшни болобо».

Иигэжэ хэлээд, могой тэрэ хүнэй мяханһаань толгой бүрсэрээ таһалжа абаад: «Уладай тогтооһон гуримһаа үлүү жэн шэгнүүр болоод, шэн һуулга гаргажа, бусадай зөөриие мэхэлжэ, үлүү абаһанай шэмэ амтань энэ мэтэ байдаг», – гээд, дахин дахин таһалжа абаба. Эрлигүүдэй тэрэ хүниие зэд нуурай дотор хаяжа орхиходо, мяханиинь яһанһаа шулгаржа унаад, яһаниинь газаашаа унажа, мүн урдынхитай адли хүн болоод, хоёр нюдэнэйнь һугаржа унаха мэтын саглашагүй зоболонгуудые нэгэ үдэр хахад тухай эдлүүлээд, баһа Эрлиг Номуун хаанай дэргэдэ абажа ерэхэдэнь, Эрлиг хаан: «Ши тэрэ үзэһэн тамын зоболонгые хорин мянган жэлдэ эдлэхэ байһан аад, гансахан «Ошороор отологшо» сударые уншаһанай аша туһаар тэрэ тамын зоболонһоо тонилжо, тэнгэри болон түрэхэш», – гэжэ зарлиг болобо.

«Ошороор отологшын» аша туһаар нэгэн омог дээрэлхүү хүнэй тамын зоболонһоо тонилһоной дүрбэдүгээр зүйл дүүрэбэ.


5-ДАХИ БҮЛЭГ

БАҺА НЭГЭ АЯГА ТАХИМЛИГ тойн түрэл егүүдхээд, Эрлигэй орондо хүрэхынь уридшалан, Эрлиг Номуун хаан: «Энэ үдэр нэгэн буянтан ерэхэ бэзэ», – гэжэ мэшэеэмсэглэн*, зарлиг болобо. Мүн тэрэ дары нэгэ аяга тахимлиг түрүүлэн, олон уладай ерэхэдэ, тэрэ аяга тахимлигта Эрлиг хаан зарлиг болобо: «Тойн, ши ямар буянай аша туһа, адисаар энэ мэтэ сог жабхалантай, һайхан юмши? Шамтай хамтада ерэгшэ энэ олон улад юундэ иимэ аюумшаггүй, сэдьхэлынь амгалан бэ? Энээнэй ушар шалтагаан юун бэ?»

«Би «Ошороор отологшо» судар зуун найманта бэшэжэ бүтээгээд, өөрһөө бусад хамаг амитанай туһын тула идам болгон уншажа ябааб, – гэжэ тойн үгэлбэ. – Эдэ улад «Ошороор отологшо» сударые уншаһан болоод, уншуулһан ба уншагшадта даган баясажа, юумэнэй зүйл үргэһэн, сударта шэмэг боолтонуудыс үргэһэн мэтын буян үйлэдэһэн улад бэлэй. Эдэнэр наһанай хэмжээгээр түрэл егүүдхээд, тус номой шанараар намтай хамта ерэһэн байна».

Эрлиг Номуун хаан хоёр альгаяа хамтадхажа мүргөөд: «Аяа тойн! Аяга тахимлиг, ши болбол ехэ Согто Бурханай хүбүүн бэлэйш, амитанай туһын тула тэнсэлгүй ехэ буян үйлэдөө юм байнаш», – гэжэ зарлиг болоод, тус* тэгшэ хараһан дары элдэб зүйлэй эрдэнинүүдээр шэмэһэн шэрээ үүлээр буужа ерээд, тэрэ шэрээгэй дээрэ һуугаад, дэгдэжэ ошобо. Тойнтой хамта ерэгшэд өөр өөрын һүзэг зорилгын ехэ, багын эрхээр боди хотог болоод, тэнгэри, хүмүүнэй түрэлые ологшод болобо. «Ошороор отологшын» аша туһаар нэгэ аяга тахимлигай ба бусад олон уладай һайн түрэлые олоһоной табадугаар зүйл түгэсэбэ.

гуу сангууд - бурханай хүрэг хадагалха һаба;

тантарисуун - тарниин, тантрын;

хосорлигүй - гүйсэд, сүм;

нисваанис - гасаланай гол шалтагаан, нүгэл;

бараамид - зоболонгые гэтэлгэн, боди хотог олгодог һургаал;

тогоологсон - туйлаһан;

хэмээхэ - гэхэ;

Эрлиг Номуун хаан - тамын ороной эзэн;

элэглэхэ – наадалха;

абарилха - элдэб абари зан гаргаха;

минуу - минии;

үшүүхэн - бишыхан;

эрихэ - бэдэрхэ;

жэн - шэгнүүрэй хэмжээн, 600 грамм;

шэн - үйрмэг зүйлэй хэмжээн, хоёр альгаар 10 дахин хэхэ;

мэшэеэмсэглэн - мэшэеэн, энеэбхилэн;

аяга тахимлиг - хубараг;

тус - оршон тойрон.


6-ДАХИ БҮЛЭГ

НЭГЭ ХИИДТЭ мэргэн буянай – нэгэ тойн бии һэн. Тэрэ арбан хоёр наһанһаа эхилжэ, «Сагаан сударай» аймаг болон “Ошороор отологшо” сударые идам болгон уншадаг аад, сэсэг дэлгэрһэн мэтэ, бүгэдын удхада мэргэн хурса һэн тула тэрээндэ бусад мэргэдэйшье һүзэглэн бэшэрһэндэнь ондоо хоёр тойн найдангы атаархуу сэдьхэл түрэжэ, элдэб зүйлэй муу аргаар хара буруу сэдьхэһэнэй үндэһөөр тэрэ аригуун тойниие доройтуулха шадалгүй, харин өөһэдынь буян барагдажа, түрэл егүүдхэбэ (һэлгэбэ).

Хойно нэгэ сагта тэрэ мэргэн тойной уншалгаяа уншажа һуутар, наранай шэнгэхын үедэ гэнтэ нэгэ хүн ерэжэ, иигэжэ үгүүлбэ: «Би Эрлиг хаанай элшэ гээшэб. Шамайе абаашахын тула ерэлэй». Тойной тэрэниие хэрэглэнгүй һуухада, тэрэ ерэгшэ хүниинь зорижо шадангүй, гэдэргээ бусажа, Эрлиг хаанда элидхэбэ: «Тэрэ аригуун тойн намда эсэргүүсэхэгүй болобошье, айхабтар һүртэй байһан тулань би асаржа шадаагүйб».

Тиихэдэнь Эрлиг хаан тэрээндэ баһа шадалтай олон элшэнэрые эльгээжэ, түрэл һэлгүүлбэ. Тэрэ тойной зүрхые долоон элшэнэрыь бууруулжа шадаагүй тула тэрэнэй хүүрые гаргажа абаашабагүй.

Тойной Эрлиг хаанай орондо ошохын замда нэл шара гарша дэбилтэй хоёр тойн үндэр шэрээ дээрэ һууба. Дэргэдэнь ошоходо, тэдэ хоёр эбхэн дабхан, хослоһон* мэтэ боложо байтараа, гэнтэ ута һоёотой ба хурса хюмһатай иимэ үзэсхэлэн буса амитан болон хубилжа, өөһэд зуураа тэмсэлдэжэ, бэе бэеынгээ мяхые эдилсэжэ, дары дууһаад, яһаниинь өөр өөрөө һалажа, тус тусгаар болоһоор байтараа, мүн урда ёһоор хүн болон һуугаад, баһа дахин дахин тэмсэлдэжэ, урда мэтэ зоболонгоо ехэтэ эдлэхэдэнь, тойн: «Эдэ хоёр сохом тангаригай гэмһээ болоһон хүнүүд мүн бололтой. Үүсхэһэн бүгэдэ мүнхэ буса болобошье, муу заяанай наһаниинь үни ута һэн тула, аяа хөөрхы, энэ хоёр хубараг хүмүүн һэн ха. Үһөөтэ дайсад ябаһан болобол, тэрэ буяниинь мэдэхэ юм бэзэ», – гэжэ сэдьхээд: «Аяа «Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Ошороор отологшын» шадахагүй үйлэ нэгэхэншье үгы бэлэй. Үзэгдэһэн бүгэдэ үнгэтэй, соностоһон бүгэдэ сууряатай, үйлэдэһэн бүгэдэ эсэстээ хогоосон, үүсхэһэн бүгэдэ мүнхэ буса гэжэ мэдээтэй», – хэмээн нигүүлэсхы сэдьхэл үүсхэжэ, ехэ дуугаар үгэлхэдэнь, тэрэ хоёрой һүнэһэн номын удха мэдэрхэ тула нойрһоо һэриһэн мэтэ боложо, зоболонһоо тонилжо ошобо.

Тэрэ хоёр тойн бол найдангы сэдьхэлые үүсхэгшэ мүнөөхи хоёр тойн байһан байгаа.

Тэндэһээ мэргэн тойной Эрлиг Номуун хаанай дэргэдэ ошоходо, Номуун хаан тэрэниие мэдэхэгүй мэтэ: «Ши юуе үйлэдэһэн хүн юунэй тула минии дэргэдэ иимэ аймшаггүй ерээбши?» гэжэ зарлиг болобо. «Би «Ошороор отологшые» уншадаг байгааб. Үүсхэһэн бүгэдэ хогоосон тула «минии» гэхэ нэгэхэншье юумэнэй үгые мэдэһэн тула намда айха сэдьхэл огтошье үгы. Хаан, ши алибаа үйлые альгандахи толидо үзэһэн мэтэ элитэ мэдэхэ байгаад, мэдээгүй мэтэ намһаа асууха хэрэгшни юун бэ?» – гэжэ тойной хэлэхэдэ, Эрлиг Номуун хаан хоёр мотороо дээшэнь үргэн, наманшалаад»: Аяа тойн, би урдын муу үйлын эрхээр эрлигүүдэй хаан болон түрэһэн байгааб. Тиимэ тула, мэргэн тойн, ши минии түлөө «Ошороор отологшо» энэ сударые уншажа үгыш», – гэбэ.

«Ошороор отологшо» сударые Эрлиг Номуун хаан түрүүтэй хамаг амитанай туһын тулада зорюулан, долоон хоногто уншажа үгэхэдэнь, Эрлиг Номуун хаан тэрэ тойндо гушан бүхэли хиб торго бариба.

Тэндэһээ тэрэ тойн өөрынгөө юртэмсэдэ ерэжэ, хүүртээ орожо, амидыраад, дурдаха ухаагаа түрүүлэн үзэхэдэнь, хиб торгонуудынь абдар соонь хэгдэнхэй, тоогоороо бүрин байжа байба. Хойшодоо тойн юртэмсын жама ёһые баримталжа, адхаг һэжэгүүдые тэбшээд, «Ошороор отологшые» нэгэ үзүүртэ сэдьхэлээр уншажа, жаран таба наһа наһалаад, түрэл егүүдхэжэ, Бурханай боди хотог олобо.

«Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Ошороор отологшын» аша туһаар аригуун тойной Бурханай боди хотогые олоһон зургаадугаар зүйл энээгээр дүүрэбэ.


7-ДОХИ БҮЛЭГ

НЭГЭ ЕХЭ ХААНАЙ нэгэ ехэ түшэмэл засаг түрын хэрэгтэ торожо баригдаад байха зуураа: «Энэ аюулһаа минии амидыгаар гараха арга тоншье үгы болобо. Гансал «Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Ошороор отологшо Бэлиг Бараамид» хэмээгдэхэ судар аюул гутамшаг бүхэнһөө түргэн абархань эрхим гэжэ дээдэ мэргэдэй номлоһониие соносоһон бэлэйб. Уһанай ерэхын уридшалан, һубаг татадаг, үгын ерэхын уридшалан, бэеэ һэримжэлдэг, үхэлэй ерэхын уридшалан, буян үйлэдэдэг гэлэй. Эртээнһээ хэрэглэнгүй ябаад, юумэнэй тулажа ерэхэдэ, аргаяа барагдаад байдаг хүниие мунхаг тэнэг амитан гэдэг һэн гүбэ. Тиимэ тула би мүнөө «Ошороор отологшо» энэ сударые шүтэхэмни. Гурбан Эрдэни нам мэтын амитаниие гэмтэй муутай хүн гэжэ голохо, доромжолхогүй бэзэ», – гэжэ сэдьхэбэ.

«Аяа «Ошороор отологшо-а! Ши намайе энэ аюулһаа абаржа, тонилгон соёрхо. Хэрбэеэ ши намайе энэ аюулһаа тонилгоболшни, шамай бүтээгээд, мянга уншахаб», – гэжэ тангариглаад, үдэр һүни таһаралгүй уншаба.

Тэрэ гэмтэ түшэмэлэй хүзүүндэ зүүһэн модон түнгэ «Ошороор отологшын» адисаар өөрөө эбдэржэ унаба. Баһа дахин зүүхэдэнь, мүн лэ урда ёһоор унашаха юм. Дахин дахин унажа байхадань, гэмтэниие харан сахигша хүн яаманай* ноёндо мэдүүлбэ. Ноён энэ ушарые хаанда айладхаба.

«Тэрээнэй ушарые гэмтэ хүн өөрөө мэдэхэ бэзэ. Өөрһөөнь асуужа мэдэгты» – гэжэ хаан зарлиг болобо. Яаманай ноёной хаанай зарлигаар түшэмэлһөө өөрһөөнь асуухада: «Өөрөө эбдэрхыень эдэ харуулшадшье үзэһэн байха. Би хуули заршамда эсэргүүсэжэ, тэрэниие эбдэһэн бэшэб, харин хэзээ үхэхэеэ хүлеэжэ, “Ошороор отологшо” сударые уншажа байһанһаа бэшэ ондоо зүйл намда юуншье үгы», – гэжэ түшэмэл харюусаба.

Тэрэ үгые хаанда айладхахадань: «Ошороор отологшо» хэмээхэ судар бол аюул гутамшаг бүхэнһөө абарха болоод, илангаяа арбан найман тамын зоболонһоо гэтэлгэхэдэнь эрхим гэжэ номлоһон бэлэй. Хүзүүндэнь зүүһэн түнгын өөрөө эбдэрхые үзэхэтэй сасуу “тэрэниие таби” гэһэн дохёо мүн байһан шуу даа. Тиимэһээ бидэнэрэй “Ошороор отологшодо” зүрибэлнай, зохихогүй һэн тула тэрэниие табигты» – гэжэ хаан зарлиг болобо. Тэрээгээрнь гэмтэ түшэмэлые сааза засагһаа сүлөөлжэ, һула табиба.

Тэрээнтэй хамта хинданда хуряагдаһан мянга үлүүтэй улад байһан аад, тэдэнэр тэрэ түшэмэлэй сааза засагһаа сүлөө табигдаһаниие үзөөд: “Ши энэ аюулһаа ямар шалтагаанаар гарабаш?” – гэжэ тэрээнһээ асуухадань, тэрэ түшэмэл юу болоһоной ушар шалтагааниие бүринтэ үгэлхэдэнь, тэдэ улад бүгэдөөрөө “Ошороор отологшо” сударта үнэншэн һүзэг бэшэрэлээр уншаха болоод, уншуулха ба бэшэхэ болоод, бэшүүлхэ болон ашалал үргэхэ (аша харюулха) мэтын али шадаха зэргээр ама абажа зальбарһанай хүсөөр хаанай сааза засагһаа табигдаба. Тэдэ улад “Ошороор отологшо” сударта һүзэг бэшэрэлые үүсхэһэнэй буяанаар энэ ба хойтын наһанай туһые бүтээбэ. Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн “Ошороор отологшын” аша туһаар хаанай сааза засагһаа тонилогшод тухай долоодугаар зүйл түгэсэбэ.


8-ДАХИ БҮЛЭГ

БАҺА НЭГЭ НЮТАГТА мяха, дарһа, һонгино, саримсаг (чеснок) мэтые эдихэгүй тиимэ эмгэн бии бэлэй. Тэрэ санаараа һайтар сахяад “Ошороор отологшо» сударые таһаралгүй уншадаг һэн. Уншахадаа, нюур гараа һайтар угаагаад, амаяа зайлажа, бэеэ хүжын уһаар сүршөөд, арюун сэбэр орондо һуужа, шэн бэшэрэлээр уншадаг буянай хүсөөр хойто түрэл егүүдхэхэдэнь, тэрэ эмгэнэй хүүрэй байһан орондо хүжын ба занданай, тэнгэринэрэй һайхан үнэртэнэй үнэр ангилһан аад, тэрэ эмгэн Аминдиба (Амитабха, Абида) бурханай орон Сухаваадида лёнхобоһоо түрэжэ, бүрин хамаг бурхадай оронуудые тодорхой үзэбэ.

«Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн «Ошороор отологшын» аша туһаар нэгэ эмгэнэй һайн түрэлөө олоһон наймадугаар зүйл дүүрэбэ.

гарша дэбил – хубарагай дэгэл;

түнгэ – үмдэ, түрии торгодог ооһор гү, али шагта;

яаман – дээдэ засагай зургаан;

хиндан – түрмэ;

дарһа – архи


9-ДЭХИ БҮЛЭГ

БАҺА НЭГЭ ГҮРӨӨҺЭШЭ ХҮН бии һэн. Тэрэ иигэжэ сэдьхэбэ: «Хүгшэн, залуу гээд, эрэ, эмэ ба баян, үгытэй болон ехэ, бага хэншье болбол хэзээ үхэхэнь болзоогүй юм. Тиимэ тула үхэһэн хүнэй һүнэһэндэ буян, нүгэл хоёрһоо бэшэ юуншье үгы гэдэг. Буянтай болобол һайн, нүгэлтэй, болобол, муу гэдэг. Би олон амитаниие алаһанби. Мүнөө буян үйлэдэжэ, нүгэл хилэнсэеэ үсөөдхэхэмни. Тиин хэзээшье үхэхэмни магадгүй».

«Хай, хай, буян үйлэдэхые яараха хэрэгтэй», – гэжэ гүрөөһэшэ бодоод, «Ошороор отологшо» сударай нэгые бэшүүлжэ бүтээгээд байтараа, буян үйлэдэхэ забдагүй, түрэл егүүдхэжэ, Эрлигэй орондо ошобо. Тэндэ хүрэхэдэнь, Эрлиг-Номуун хаанай: «Ши шажан ном дэлгэрһэн һайн орондо түрэһэн тула дээшээ ошохо ямар буян үйлэдөөбши? Доошоо унаха ямар нүгэл хилэнсэтэйбши?» – гэжэ асуухадань, тэрэ хүн олон амитанай ами таһалһанаа һанажа, айгаад, дуугаржа шадангүй, үхэдхэжэ унаба.

Эрлиг Номуун хаан иигэжэ зарлиг болобо: «Аяа хөөрхы, юртэмсэдэ түрэһэн хүнүүд үдэр һүни алгасажа, һэримжэгүй аад, нүгэлэй үрын болбосоржо ерэхые сонособошье, хэрэглэхэгүй мунхаг юм. Алибаа юумэнэй мүнхэ бусые тэдэнэр һанахагүй сэдьхэлынь һохор бэлэй. Баялиг зөөритэй болобошье, үгэльгэ үгэхые мэдэхэгүй харам сэдьхэлтэйнь шүдэртэйдэ адли юм. Эрхэтэниинь бүрин болобошье, уншаха, мүргэхэ, үргэн хүндэлхые үйлэдэхэгүй, ядамаг бэлэй. Һайн, муу алибаа үйлые хүлисэхэ сэдьхэлгүй, нюсэгэн юм. Ямаршьеб ядаран үлдэһэн зоболонто амитаниие асаран (хайрлан) тэдхэхэ сэдьхэлгүй, гансаараа үнэшэн бэлэй. Илажа түгэс нүгшэһэн Бурхан тэригүүтэнэй нигүүлэсхын саада хизаарта хүрэһэнэй үндэһөөр ангижаран тонилхын* аргые элдэб зүйлөөр номлобошье, хүнүүд соносохогүй, дүлии юм. Өөрынгөө алибаа гэмые буруу гэжэ анхаржа мэдэхэгүй, харин бэеэ һайнда сэдьхээд, бусадые доромжолхонь тэнэг зоригтой бэлэй. Найдангы атаархуу эдэ найман шанарһаа ( Эрлиг хаанай “аяа хөөрхы” тоолоһон – оршуулагшын ажаглалта) хахасаагүй һаа, хүн һайн түрэлөө оложо шадахагүй юм. Эдээнһээ хахасажа һалаха аргатай байгаад, тэрэ мэтын абаха, гээхын илгалые хэрэглээгүйдөө гутажа, сүм энэ хүнтэй адли байна. Номто юртэмсэдэ сүлөө ушарал бүридэһэн хүмүүнэй бэе оложо түрөөд, буяниие үйлэдэлгүй ерэгшэд ба далайһаа эрдэни абахаяа ошоод, гар хооһон ерэгшэд – эдэ хоёр өөдэлхэгүй юм. Тэгүүншэлэн, забһаргүй тамаһаа бэшэ энэ хүнэй ошохо ондоо орон үгы юм».

Эрлиг Номуун хаанай иигэжэ зарлиг болоходо, элшэнэрынь энэ хүниие забһаргүй тамада абажа ошоод, амалшагүй олон зоболонгуудые эдлүүлхэдэнь, «халаг хүхы» болон гашуудажа уйлаба. «Хамаг амитаниие хайрлан нигүүлэсхы ёһоор намайе абаран соёрхо», – гэжэ зальбархадань, тамын сахюулша эрлигүүд: «Шинии хэды зальбарбашье, юртэмсэдэ амиды ябахадаа заһаагүй үйлые эндэ ерээд, хилгааһанай тэдышье заһаха ёһон үгы юм. Нэгэнтэ түгэсэһэн хэрэг тула, орилбошье, туһа болохогүй. Энэ зоболон бүгэдэшье шинии үйлэдэһэнһөө болоно. Бусадай үйлые шамда үгэһэн бэшэ», – гэлдэбэ.

Иигэжэ байха үеэр бүхыдэ эрхэтэй Арьяа-Баала бодисада огторгойгоор заларжа ерээд: «Энэ арбан найман тамын орондо оршогшодой дотор дээдэ һайн ном – «Ошороор отологшо» сударые бүтээһэн ба уншаһан болоод, уншуулһан, мүн тэдээндэ туһалан, нэмэри үргэһэн, даган баясажа, унда хоол, уһа, түлишын зэргые үгэһэн тиимэ улад бии бол сүм гаража ерэгты!» – гэжэ газар дорьботор зарлиг болоходонь, тамын оронһоо найман түмэн дүрбэн мянга үлүүтэй улад дээшээ дэгдэжэ гараад, тамаһаа тонилбо.

Тэрэ гүрөөһэшэ хүнэй һүнэһэн, – нүгэлынь асари ехэ тула, – дээшээ дэгдэмээр забдажа, үндыжэ үндыжэ, тогтоходоо: «Би Ошороор отологшо» сударай нэгые бүтээһэн бэлэйб», – гэжэ бархирхадань, тамын эрлигүүд: «Худал хуурмагые хэлэдэг, үгүүлдэг газаршни эндэ бэшэ», – гэлдэжэ, тамалан забдахые оролдобошье, тамын зоболонгой тэрэ хүндэ халдахагүй байхада, Эрлиг Номуун хаанай дэргэдэ тэрэниие абажа ошобо.

Ушарые бүринтэ хэлэхэдэнь, Номуун хаан: «Энээндэ буян бии һаа, наашаа үзүүлэ!» – гээд, алтан абдарые нээхэдэнь, досооһоонь «Ошороор отологшо» судар тэрэ хүнэй нэрэтэй хамта гаража ерэбэ. Номуун хаан: «Минии һайтар шүүгээгүй болоод, энэ хүнэй нүгэл хилэнсын маша зузаан байһан эдэ хоёр ушарһаа һүнэһэниинь һаатажа, төөрижэ, түр зуура тамын зоболонгые эдлэг. Тэрэнэй тамада ороһоной үндэһөөр хамаг амитанай нүгэл хилэнсэ бүгэдэ арилха болтогой!» – гэжэ зальбараад, тэрэ хүнэй һүнэһэндэ һайн амтата эдеэ хоол үгэжэ, баясхан байхада, үйлынь үзэгдэлдэ урдань тэрээндэ алагдаһан, хорлогдоһон олон амитад ниитэ найман түмэн дүрбэн мянганһаа үлүү болон сугларжа, мүн урдынгаа зүһэ, тоогоор ерэжэ, алагдаха, хорлогдоходоо, ямар мэтэ зобоһон, гасалһанаа Эрлиг-Номуун хаанда нэгэтэ нэгэгүй, тус тустаа тоолон үгүүлбэ: «Энэ хүнэй энэ мэтэ һайшаагдахань, Номуун хаан, танай бариһан сааза заршамай ёһон иимэ байна гү? Баһа үгы гэбэл, бидэнэр амитанай харьяата бэшэ болоно гүбди?»

Номуун хаан зарлиг болобо: «Энэ хүн бол «Ошороор отологшо» хэмээгдэхэ ехэ хүлгэн судар нэгые бүтээһэнэй буяниинь маша ехэ тула һүнэһыень засаглажа болохогүй гэһэниинь минии бариһан заршамай ёһон болоно». Тэдэ олон амитад харюудань: «Тэрэнэй бүтээһэн сударынь тон гансахан юм. Тэрээндэ хорлогдоһон бидэ амитад эды шэнээн ехэ болобошье, бидэнэр бүхэнэй ами бэеэ алагдахын сагта зобоһон зоболонгууд маша ехэ юм. Тиимэ тула «Ошороор отологшо» судар бүтээһэн буян, бидэнэр бүхэниие тэрэнэй алаһан нүгэл – эдэ хоёрой алинай ехэ багые мэдэхэгүйн тула бидэ тэрэниие табихагүйбди», – гэлдэбэ.

Номуун хаан зарлиг болобо: «Алибаа буян үйлэдэгшэд эхэ зургаан зүйл амитанай туһын тула зорюулжа үйлэдэбэл, иимэ байдал тогтохогүй байгаа. Гадна дээдэ домтой ниилүүлэн, хамаг амитанай туһын тула зорюулжа, буян үйлэдэбэл, өөрын ба бусадай туһа бүтэхэ гэжэ Илажа Нүгшэһэн Бурхан номлоһон бэлэй».

Удаань Номуун хаан зарадаһа элшэнэр дороо: «Энэ хүндэ алагдаһан олон эдэ амитанай үһөөе үсөөлхын тула шэгнүүрээр үзүүлэгты», – гэжэ захирхадань, шэгнүүрэй нэгэ этэгээдтэ* «Ошороор отологшо» сударые табяад, нүгөө этэгээдтэ тэдэ олон амитаниие табижа, Эрлигэй элшэнэр иигэжэ үгүүлбэ: «Хэрбэеэ энэ судар таниие диилэбэл, энэ хүнэй һүнэһэн зоболонһоо тонилжо, һайн түрэлые олохо болоно. Та бүгэдэндэшье энэ хүнэй һайн туһа хүргэлсэхэнь дамжаггүй. Хэрбэеэ таанар диилэбэл, энэ хүнһөө урдынгаа үһөөе абажа тамалхат».

Шэгнэхэдэнь, «Ошороор отологшо» судар маша ехэ хүндэ байжа, тэдэниие диилээд, тэрэ олон амитанай диилдээд, хүнгэдэжэ байхада, тэдэнэй зариманиинь тэрэ сударые үргэжэ үзөөд: «Мүнөө энэ сударые дээшэнь үргэхэдэ, иимэ хүнгэн байтар, сохом тэмсэлэй сагта асари хүндэ болоһониие үзэбэл, энэ «Ошороор отологшо» сударай адиста агуу хүсэниинь тэнсэлгүй ехэ бэлэй», – гэжэ үгүүлэлдээд, һүзэг бэшэрэл түрэжэ, мүргэгшэд болобо. Баһа тэрэ хүнэй һүнэһэндэ хэлэбэ: «Шинии иимэ буянтайе мэдэнгүй, шамтай тэмсэлдэбэбди. Одоо шамайе барихагүйбди, зоригоороо зоригтуун». Тэрээнһээ хойшо тэдэ олон амитад тэнгэри, хүмүүнэй түрэлые ологшод болобо.

Номуун хаан тэрэ хүндэ зарлиг болобо: «Ошороор отологшо» судар бүтээһэн буянгааршни шамда алагдаһан эдэ олон амитан тэнгэри, хүмүүнэй түрэлнүүдые олохо болобо. Олон амитанай ами таһалһан нүгэл хилэнсээр шинии наһан, буян барагдажа, түрэл егүүдхээд, эндэ ерэһэн бэлэйш. Мүнөө шинии наһанай хэмжээн болоодүй. «Ошороор отологшо» сударые бүтээһэн буянгаар загууридын* зоболонгые эдлэлгүй, хүмүүнэй юртэмсэдэ ошожо, өөрынгөө хүүртэ орожо, дахин хүн боло. Буян, нүгэлэй үрын болбосоролые элитэ үзэһэн шамда наһанайш эсэстэ олзо ерэхэ бшуу!».

Тэрэ хүнэй бусажа ерэхэ замда тэрэнэй харьяата уласай хаанай нэгэ тамын үүдэндэ түмэр гэнжээр хүлигдөөд байхые үзөөд, зогсожо харахадань, тэрэ хаан: «Ши намайе танибуу?» – гэжэ асууба. «Хүмүүнэй юртэмсэдэ байха сагтамни бидэнэй хаан байһан бэлэйш. Юунэй тула, ямар шалтагаанаар иимэ болообши?» – гэжэ гүрөөһэшэ урдаһаань һураба. Тэрэ хааниинь үгүүлбэ: «Эрлигүүд толидоо үзөөд, шинии буян, ном үйлэдэһэн болоод, үйлэдүүлһэн бүгэдые сэгнэбэл, энэ наһандаа аша үрэ, алдар нэрын тула үйлэдэһэнһөө ондоо буян үгы гээ. Тиимэ тула шамда тамаһаа бэшэ ошохо орон үгы, тиин болобошье, дүшэн юһэн хоногой дотор хойноһоошни буян ерэхые хүлеэхэ хэрэгтэй гээд, энэ мэтэ хүлеэхые орхёо. Ши яажа ябанабши? Хайшаа ошонобши?».

Иигэжэ һонирхоходонь, тэрэ хүн өөрынгөө алибаа ябаһан үзэһэн бүгэдые бүрин үгүүлээд: «Илангаяа энэ Эрлигэй болоод, тамын оронуудта «Ошороор отологшо» сударһаа үлэмжэ аша туһатай юумэ үгы гэжэ хэлэлсэхые соносооб. Мүнөө минии һанахада, энэнь үнэн бололтой», – гэжэ нэмэбэ.

«Ши хүмүүнэй юртэмсэдэ ошожо, нютаг орондоо хүрэхэ тула минии энэ байгша ушар шалтагаан бүгэдые хаан хүбүүндэмни хүргэжэ туһалбал, ямар гээшэбши? Хүбүүндээ захихамни гэбэл, минии хойноһоо «Ошороор отологшо» сударые уншуулжа, намайе энэ аюулһаа гэтэлгыш гэжэ ашата эсэгэшни гуйба гэхэ зэргээр али зохисотойгоор туһалыш. Баһа бидэ хоёр хаан, албата бололсожо, хүнэй юртэмсэдэ ябаһанаа һанажа, намда туһалхын буян, номые шамһаа гуйнаби» – гэжэ хаан хэлэбэ. «Би буянһаа бэшэ үйлэ юушье үйлэдэхэгүй болоһон тула хаанай энэ захяае бусаһаар бүтээхэб. Хааниие дарыханаар оложо мэдэхэ бэзэ», – гэжэ тэрэ хүн хэлээд ябаба.

Тиин тэрэ хүнэй өөрынгөө хүүртэ орожо хүдэлхые гэргэй*, бүлэнэрынь, ураг садануудынь үзөөд, айжа тэрьелбэ. Тэрэ хүн амидыржа бодоод, тэдэнэй айһаниие мэдээд: «Намһаа бү айгты. «Ошороор отологшо» сударые бүтээһэнэй буянгаар намайе Эрлиг Номуун хаан гэдэргээ нютагтамни бусаажа эльгээһэн байгаа. Би амараг садан та бүгэдые хорлохоһоо байтагай, алибаа арьяатанай хүрэһэн болобошье, тэдэниие хорлохо тиимэ муу үйлэ бүхэниие тэбшэһэн бэлэйб», – гэжэ хойноһоонь дуудахадань, тэдэнэр энэ үгыень этигэжэ, тэрэнэй хажууда ерээд, буян, нүгэлэй үрын болбосоролго ба тамын зоболон болоод, «Ошороор отологшын» аша туһа, агуу хүсые сонособо. Тэдэ улад һүзэг бэшэрэл түрэжэ, «Ошороор отологшо» судар шүтэхые ама абаба.

Тэндэһээ тэрэ хүн хан хүбүүнэй байһан газарта ошожо, хаанай захяае үгүүлхэдэнь, хан хүбүүн соносоод, айн сошожо, «Ошороор отологшо» сударые яаран, долоон хоногто уншуулба. Тэрэ буянаар эсэгэ хааниинь тамын зоболонһоо тонилжо, һайн заяанда түрэбэ. Тэрэ газар ороной хамаг улад соносожо, «Ошороор отологшо» сударта һүзэг бэшэрэл түрүүлжэ шүтэһэнэй аша туһаар энэ болон хойто наһанай туһые бүтээжэ, амар жаргалые олобо.

Тэндэһээ тэрэ гүрөөһэшэ хүмүүн нүгэл хилэнсэтэ үйлэ бүхэниие тэбшээд, урдын тэрэ хаанай хамаг амитанай туһын тула нэгэ үзүүртэ сэдьхэлээр «Ошороор отологшо» сударые уншаба. Тэрэ хүн ута наһа наһалжа, урдынхиһаа үлэмжэ баян болобо. Эсэстэнь түрэл егүүдхэжэ, Сухаваадиин орондо Аминдиба бурханай дэргэдэ бадма ленхобоһоо мүндэлбэ.

«Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн «Ошороор отологшын» аша туһаар нэгэ гүрөөһэшэ хүнэй тамын зоболонһоо тонилһон юһэдүгээр зүйл.

эрхэтэн – табан эрхэтэн (бэе, нюдэн, шэхэн, хамар, хэлэн);

ангижаран тонилхо – зоболонһоо тонилжо, боди хотог олохо;

этэгээд – хахад;

загуурида – юумэнэй хоорондохи забһар, жэшээнь, түрэлөө һэлгээд, шэнэ түрэл олохо зуурандахи зай;

гэргэй – гэргэн.


10-ДАХИ БҮЛЭГ

БАҺА НЭГЭ ГАЗАР ОРОНДО шажан номые хэрэглэдэггүй улад бии бэлэй. Тэрэ уладай нэгэ баялиг гэрэй эзэн номто бирманай* үхиниие гэргэй болгон абаад, сэнгэн жаргажа һуутараа, гэнтэ үбдэбэ. Элдэб зүйлөөр арга заһал үйлэдүүлбэшье, туһа болоогүйдэнь тэрэнэй гэргэй нэгэ аглаг арюун газарта ошожо, һайн үнэртэниие шатаагаад, шэн һүзэг бэшэрэлээр мүргөөд, бэеэ сомсойжо һуун, гараа наманшалжа: «Адистидай агуу хүсэн түгэсэһэн арбан зүгэй Бурхад! Нисваанисай* хирэ буртагаар бүрхөөгдэһэн нүгэлтэ эрэ эмэ бидэ хоёрые нигүүлэсэжэ, минии гэрэй эзэнэй үбшэниие анагаажа*, бэеынь һайжархын аргые айладажа үзүүлэн соёрхо!» – гэжэ зальбарал табихадань, огторгойһоо хии дуун: «Ошороор отологшо» сударые уншуула!» – гэжэ дуурисхаба*.

Эхэнэрэй сэдьхэл тэнсэлгүй ехэтэ баясажа, «Ошороор отологшо» сударые тэрэ ороной хамаг уладһаа эрижэ, олоогүйдөө, мүн урда мэтэ аглаг һайхан газарта ошожо, туг шүхэр, манжалга* ба соморлиг* сэлтэсые һайтар дэлгэбэ. Һайн үнэртэниие шатаажа: «Намайе «Ошороор отологшо» судартай уулзуулан соёрхо!» – гэжэ урда ёһоор зальбарһанайнь дары нэгэ аяга тахимлиг дэбтэр ном барижа ерээд, иигэжэ үгүүлбэ: «Шинии гэрэй эзэнэй үбшэ анагаахын тула «Ошороор отологшо» сударые абаад ерэлэйби».

Сударые эхэнэртэ үгэхэдэнь, тэрэниие абажа, орой дээрээ табяад, тэрэ тойндо мүргэхын зуура тэрэнь үзэгдэхэеэ болин ошобо.

Тэрэ эхэнэрэй «Ошороор огтологшо» сударые долоон хоногто уншуулхада, гэрэйнь эзэнэй үбшэн амарлижа, бэень һайжараад, хүсэ шадал ба һүр жабхалангынь урдынхиһаа үлэмжэ болобо. Нютагайнь улад хэлсэбэ: «Энэ «Ошороор отологшо» хэмээгдэхэ сударынь гансахан энэ гэрэй эзэнэй үбшэниие туһалха байна гү? Али хүмүүн бүгэдын үбдэхэдэ туһатай болобо гү?» Тиин эдэ улад ушар шалтагаанииень мэдэжэ ядаад, тэндэһээ холо бэшэ нэгэ ехэ мэргэн тойн бии аад, тэрээндэ нэгэ түшэмэлые эльгээжэ, ушарыень асуулгаба.

Тойн иигэжэ харюусаба: «Түшэмэл аа, ши соносо. Илажа түгэс нүгшэһэнэй номые хэншье шүтэбэл, тэрэнэй шадахагүй юумэ нэгэхэншье үгы бэлэй. Илангаяа «Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Ошороор отологшо Бэлиг Бараамид» хэмээхэ ехэ хүлгэн судар нэн үлэмжэ дээдэ бэлэй. Тэрэ юунэй тулада гэбэл, «Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Бэлиг Бараамидые» эртын нүгшэһэн тэгүүншэлэн ерэгшэд номлоһон бэлэй. Ерээдүй һайн галабай тэгүүншэлэн ерэгшэдшье тэрэниие номлоһоор ерэхэ бэлэй. Тэрэ юунэй тулада гэбэл, найман түмэн дүрбэн мянган нисваанисай гэмүүдые арилгаад, бэрхэ зузаан нүгэл хилэнсые эбдэһэнэй тула үбшэнүүдэй үндэһые хадуужа аба. Шара, бадагануудай үүдэжэ бии болоһон шалтагаануудынь гэбэл, урин*, мунхаг, ташаяангы* ба таарахагүй эдеэн болоно. «Ошороор отологшо» хорлол бүхэниие арилгажа шадаха юм. Үнэхөөр үхэхын сагта хүрэһэн уладай үбшэниинь эдэгэжэ, амидархагүй болобошье, дээдэ хүлгэнэй тэрэ сударые шүтэбэл, хойто түрэлдөө гурбан муу заяанда түрэхэгүй бэлэй. Тиимын тула энэ ба хойто наһанда яагаад туһалхаб гэбэл, «Ошороор отологшын» адисай агуу хүсэн – һанажа, үгүүлжэ гүйсэхэгүй (үгөөр хэлэшэгүй, ухаагаар сэдьхэшэгүй – орш. ажагл.) гэжэ номлогдоһон юм».

Түшэмэл хойшоо бусан ерэжэ, тэдэ уладтаа али соносоһоноо үгүүлхэдэнь, тэдэнь «Ошороор отологшо» сударта һүзэг бэшэрэл түрүүлжэ, зохилдохоор зургаан обог улад шажан номдо орожо, «Ошороор отологшо» сударые идам* болгон шүтэбэ. Ядан зүдэрһэн хуушан үбшэнтэ улад «Ошороор отологшо» сударые уншуулжа, үбшэнөө амаржаһанай тула: «Али һайн мэргэн түүхэшэ, түлгэшэ* бөөнэрэй анагаажа шадаагүй үбшэнүүдые энэ «Ошороор ортологшоор» анагааһанай тула нээнһээ мэргэн һайн отошо үгы!» – гэжэ улам улам һүзэг түрүүлжэ шүтэһэнэй буянгаар тэрэ газарай ноён, албатад бүгэдөөр энэ, хойто наһанай туһые бүтээбэ. Тэрэ гэрэй эзэн гэргэйтэй хоюулан, эмгэг зоболонгүй ута наһа наһалаад, эсэс хожомой сагта түрэл егүүдхээд, Сухавадиин орондо түрэбэ.

«Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн «Ошороор отологшын» аша туһаар нэгэ гэрэй эзэнэй гэргэйтэеэ болоод, шажан номгүй уладай номдо ороһоной арбадугаар зүйл.


11-ДЭХИ БҮЛЭГ

ЭРТЭ УРДА САГТА хоёр хаашуулай хоорондо эб найрамдахань эбдэржэ, дайлалдахын тула тус тустаа сэрэгүүдээ абажа, хоорондын газар буугаад байха сагта саада хаанай сэрэгэй нэгэ хүн «Ошороор отологшо» сударые уншадаг байһан байба.

«Сэрэгэй тэмсэлдэн байлдахын сагта эдэнэр, нэгэн гэбэл, бусадта алагдаха, үгы гэбэл, бусадые алахань зайлашагүй ерэхэ. Тэрэ сагта өөрын эрхэгүй тула бусадые хорлохо сэдьхэлһээ бэшэ буянта сэдьхэл нэгэхэншье үгы байха. Тиимын тула тамада унаха үйлые хуряаха болоноб. Энэ хоёр талын хорин түмэнһөө үлүү сэрэгэй амитадай зоболон эдлэхые һанахада, сэдьхэл тэсэхэгүй ха», – гэжэ тэрэ хүн сэдьхэбэ.

Тиимэ тула тэрэ хүн холо аглаг газарта ошожо, өөрын болоод, бусад энэ олон хүнэй хойтын мүрые һанажа, «Ошороор отологшо» сударые уншан һуутар, нүгөөдэ сэрэгэй олон уладай ай-сүй ерэхые үзөөд, тэрээнһээ айжа, нэгэ ехэ үндэр хадын орой дээгүүр тэрьелэн гараба. Бэеэ далдалан, хоргодожо хэбтэхэдэнь, нүгөө сэрэгэйхид үзөөд, гүйлдэн ерэжэ, һэлмэ гэхэ зэргын мэсэнүүдээр сабшан, хадхан забдаба. Тэрэ хүн айһандаа ухааниинь баларжа, тэрэ уулаһаа харайжа унаад, газарта хүрэхынь урда тэрэнэй буянай нүхэд болохо Бурхан, бодисаданар хиидэжэ ябахыень хараад, тэрэниие барижа, налгуураар табиба. Тэрэ хүн өөрынгөө нүхэдтэй ниилэбэ.

Саада сэрэгэй хэдэн уладай гартаа бариһан мэсэнүүдэй өөрөө эбдэржэ унахада, тэдэ һэжэглэн айжа: «Энэ болбол хүн бэшэ, бидэндэ гэм табиха шүдхэр бэзэ. Энэ үндэр уулын орьёлһоо дүүлин унаад, үхэхэгүй ба бидэнэй бариһан мэсэнүүдэй өөрөө эбдэрхые үзэбэл, энэ асари хүсэтэй шүдхэр шолмо бололтой», – гэжэ хэлсэбэ.

Яаран ерэжэ, хаан, түшэмэдтэ тэрэ ушарые үгүүлхэдэнь, хаан элшэеэ эльгээжэ, тэдэнэй ябаһан тэрэ уулые үзүүлбэ. Тэрэ хүнэй һууһан орон болоод, уладай урагша хойшоо ябаһан мүр байгаад: «Тэрэ уула орьёлһоо дүүлин унабал, шубуунһаа бэшэ амитан амиды гарахаһаа байтагай, ойроо хүртэшэгүй уула байна» – гэжэ элшэ үгүүлжэ ерэбэ.

Хаан түшэмэдтэеэ иигэжэ зүблэлдэбэ: «Тэдэнэй хүдөө ябаган ябаһан нэгэ хүн энэ мэтээр бусадай бариһан зэр зэбсэгтэ гараар хүрэнгүй эбдэхэ ба тиимэ үндэр уулын орьёлһоо дүүлин харайбашье, үхэхэгүйе үзэбэл, тэдэнэй сэрэгүүд дотор тиимэ хүнүүд олон байха бэзэ. Бидэнэр тэдээнтэй байлдажа шадахагүй хабди. Тиимэ тула эртээнһээ ондоо нэгэ арга бэдэрэе».

Тиигэжэ зүблөөд, нүгөө сэрэгэй газарта нэгэ элшэеэ эльгээбэ. Тэрэнэй үгүүлхэнь иимэ: «Хаан, ши бидэ хоёр улас түрын ехэ хаан мүн тула зүй зохисынь — Бурхан номой сурталаар ябажа, алибаа амитаниие зоболонһоо хахасуулжа. жаргаланда зохёобол, зохихо байһан байтар, харин эды шэнээн олон хүн, мал гэхэ мэтые үхэл зоболон болгоод, илабашье, илагдабашье, хэды шэнээн зобохо ба хэзээ үхэхэ магадгүй тула үхэһэн хойно энэ мэтэ олон ябадалай үрын ямар болохые сэрэглэн байлдахаһаа уридшалан хэлэлсэжэ олоёбди».

Тэрэ элшэ хаанай захяае бүринтэ үгүүлхэдэнь, саадахиин тэрэ хаан: «Тэрэниие хэлэлсэхын хэрэг юун бэ? Буянай үрэ – жаргалан, нүгэлэй үрэ – зоболон гэжэ номлоһон байтар, гансал ши нисваанисые даража шадабал, би тэды ехэ дайлалдахые дурлаха бэшэб», – гэхэ зэргын үгэнүүдые хоорондоо хэлэлсэһээр эблэрээд, бэе бэеһээ тангаригаа абалсабад.

Тэрэнэй хойно «Ошороор отологшын» адисай агуу хүсөөр юу болоһон бүхые тодорхой мэдээд, тэрэ сударые уншагша хүндэ үгэльгэ шан үгэжэ баясхааба. Тэрэ ехэ дайн амарлижа, хоёр хаан түрүүлэн, хоёр гүрэнэй улад бүгэдөөрөө «Ошороор отологшо» сударые шүтэбэ. Тэрэ буянаар энэ болон хойто наһанай һайн туһые бүтээбэ. Тэрэ уншагша хүнэй баруун гарһаа тэнгэринэрэй һайхан үнэртэнэй хангал анхилаад, эсэс хойтодоо Сухавадиин орондо лёнхобо сэсэгһээ мүндэлбэ.

«Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Ошороор отологшын» аша туһаар хоёр хаанай хёморолой амарлиһан тухай арбан нэгэдэхи зүйл түгэсэбэ.

номто – эрдэмтэ;

бирман – энэдхэг зоной үндэр изагуурта обог угсаатан / брахман;

нисвааниис – гасаланай шалтаг, нүгэл;

анагааха – аргалха;

дуурисхаха – шангаар соносхохо;

манжалга – хадаг мэтэ, унжаһан ута шэмэг зүүдхэл;

соморлиг – сэсэг ургамалай буурсаг;

урин – уур сухал, хилэн;

ташаяангы – хурисал, шунал;

түлгэшэ – мэдэлшэ.


12-ДОХИ БҮЛЭГ

ОНДОО БАҺА НЭГЭ ГАЗАРТА залуу, бага наһатай хүбүүн бии бэлэй.

Тэрэ хүбүүн бушуу мэргэн болоод, шубуу гэхэ зэргын олон амитаниие аладаг болобошье, «Ошороор отологшо» сударые уншадаг бэлэй. Тэрэ хүбүүндэ гэнтын түргэн үбшэн хүрөөд, үхэһэн болобошье, бэеынь халуун, элшэ хуряагдаагүй байһан тула, хүүрыень хүдөө гаргабагүй.

Тэрэ хүбүүнэй һүнэһэнэй Эрлиг Номуун хаанай дэргэдэ ошоходо, Номуун хаан иигэжэ зарлиг болобо: «Хүбүүн, ши буян нүгэл юуе үйлэдэһэнөө мэдэнэ гүш?»

«Минии үйлэдэһэн буянай зүйлынь «Ошороор отологшо» сударые олонто уншаһан бэлэйб. Нүгэлэй зүйлынь олон амитадые алаһан бэлэйб», – гэжэ хүбүүнэй харюусахада, эрлигүүд толи ба бэшэгтэ үзэжэ: «Ошороор отологшые» үлүү-дутуу, урид-хожод, хахад-хухадые уншаһан болоод, тэрэ мэтэ уншахадаа, зорюулжа һанаха һанал огто үгыгөөр уншаһан юм. Харин тэрэнэй нүгэлэй хубинь дүрбэн мянганһаа үлүү амитаниие алаһанай хилэнсэ бии юм», – гэжэ хэлэбэ.

Номуун хаан: «Ошороор отологшо» сударые олоной hайхан хэрэгтэ зорюулхаяа һанабагүйшье hаа, хамаагүй, болодог юм. Тэрэ юунэй тулада гэбэл, тэдэ тэгүүншэлэн ерэгшэд мэдэнэ, тэгүүншэлэн ерэгшэд үзэнэ бшуу. Баһа хахад уншаһанааршье болохо гэбэл, иимэ – дүрбэн бадагта шүлэгые уншаһан буянай арьбаниие хэмжэхын аргагүй гэжэ номлогдоһон тула бэлэй.

Илажа түгэс нүгшэһэн бурханай номлоһониинь буруу болохогүй һэн тула энэ хүбүүнэй буян олохонь сохом бэлэй. Хүбүүн, шинии наһанай хэмжээн болоодүй болобошье, олон амитанай амиие таһалһанай тула тэрэнэй үри түлөөһөөр наһаяа баража, эндэ ерээ бэлэйш. Энэ арбан найман тамадахи зоболонгуудые үзөөд, тэндэһээ орон гэртээ харижа, урда ёһоор хүмүүн боложо, буяниие үйлэдэ. Шамайе энэ мэтэ бусаажа харюулһан ушаршье ганса «Ошороор отологшые» уншаһанай туһа эрдэмһээ болоһон юм», – гэжэ зарлиг болоходо, тэрэ хүбүүн урдынгаа бэе махабадта орожо, дахин эдэгэжэ, хүмүүн болоод, «Ошороор огтологшо» сударые зуун найманта бүтээгээд, зуун найман хүндэ үгэжэ уншуулаад, өөрөөшье идам болгон уншаба. Тэрэ буянаар хүбүүн ута наһа наһалжа, эдлэл зөөринь дэлгэржэ, баян болоод, эсэс хойтодоо боди хотогые олобай.

Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн «Ошороор отологшын» аша туһаар хилэнсэтэ хүбүүнэй зоболонһоо тонилһон арбан хоёр дугаар зүйл.


13-ДАХИ БҮЛЭГ

БАҺА НЭГЭ ОНДОО ГЭРЭЙ ЭЗЭНДЭ нэгэ үхин бии бэлэй. Тэрэ үхин хадамай газарта богтолон (хадамлан) буулгажа үгэһэнэй хойно нэгэ һара хирэтэй болоод, тэрэ үхиниинь хүндэ үбшэнөөр үбдэхэдөө: «Би «Ошороор отологшо» сударые бүтээгээд, уншахамни», — гэжэ сэдьхээ бэлэй. Тиигээд тэрэ сэдьхэһэндээ хүрэбэгүй. «Би буян үйлэдөөгүй тула, амитанай адаг түрэл абажа, хэнһээшье доро болохом ха, эбүү (халаглаhанай тэмдэг)!» — гээд, захиба: «Хэзээ нэгэ сагта «Ошороор отологшо» судартай уулзажа, адистань хүртэхэм болтогой!»

Тиигэжэ һанаһаар хэбтэжэ, түрэл егүүдхээд (hэлгээд), һүнэһэнэйнь Эрлиг Номуун хаанай дэргэдэ ошоходо, Эрлиг Номуун хаан: «Үхин, буян, нүгэл юу үйлэдэһэнөө мэдэнэ гүш?» — гэжэ зарлиг буулгаба. «Намда буян нүгэл хоёрой алинииншье үгы», — гэжэ харюусахадань, Эрлиг Номуун хаан толидоо үзөөд, иигэжэ үгүүлбэ: «Энээнэй үгэ үнэн болобошье, богтолжо (хадамлажа) буулгахадань, хони, үхэр, ямаануудые алаһанай нүгэлөөр тамын зоболонгые үшүүхэн тэды эдлэхэ байна. Тиин болобошье «Ошороор отологшо» сударые бүтээжэ, уншахамни гэжэ сэдьхэлэйнгээ гүйсөөгүйдэ гомдолтой байжа үхэхэ гэбэл, энээнэй тэрэ һанааниинь үнэхөөр буян мүн бэлэй. Тиимэ тула, үхин, ши тамын зоболонгые арбан табан хоногто эдлэхэ байнаш. Тэрэ тамын арбан табан хоногынь хүмүүнэй юртэмсын долоон зуун табин жэл бэлэй. Тамада нэгэтэ унабал, гарахань бэрхэ тула, үхин, ши аляа ада мэтын дүрсөөр урдынгаа орон гэртэ ошожо, эсэгэ эхэ, түрэлхидhөө буян гуйха болобош. Тиимэ ёhон байдаггүй болобошье, шинии буянта сэдьхэлэй хүсөөр бүтэхэ бэзэ».

Тэрэ зарлигай ёhооp үхинэй нэгэ муу дүрсэтэй болон, урдынгаа түрхэм эсэгын гэртэ ерэхэдэ, эсэгэ, эхэ болон түрэл садань тэрэниие үзөөд, айн сошожо: «Ши ямар амитан гээшэбши, бидэнэй гэртэ ямар хэрэгтэй ерэбэш? Ши юу эдидэг, уудагбши? Орон нютагшни хаана юм?» – гэжэ асуухадань, тэрэ hүнэhэниинь: «Би танай үхин бэлэйб. Намда буян, нүгэл алинииньшье үгы болобошье, таанарай намайе хадамда үгэхэдэ минии алаhан малнуудай үри түлөөhөөр тамын зоболонгые арбан табан хоногто эдлэхэ болоhон байнам. Тэрэ тамын арбан табан хоногынь хүмүүнэй юртэмсын долоон зуун табин жэл гэнэ. Дүшэн юhэн хоногой дотор минии хойноhоо буяниие үйлэдэжэ, намайе тэрэ зоболонhоо тонилгон соёрхыт гэжэ гуйхаяа ерээб. Эрлиг Номуун хаанhаа зарлигтай ерээб. Намайе этигээгүй болтнай, этигэхэ нэгэ шалтагааниие үзүүлэhүү», – гээд, өөрынгөө ураг садан ба алибаа ажа түрэhэн бүгэдые болон үнгэрhэн үйлэ ябадалые тодорхойгоор хэлэхэдэнь, тэдэ улад үхинэй hүнэhэн гэжэ этигэбэ.

Тэрэ hүнэhэн баhа үгүүлбэ: «Минин эсэгэ, эхэ болон түрэл садан та бүгэдэ, намайе нигүүлэсэжэ, буян үршөөгөө hаатнай, тэрэ Эрлигэй ба тамын орондо «Ошороор отологшоhоо» үлэмжэ хүсэтэй буян үгы гэлсэхые соносооб».

Эсэгэ, эхэ түрүүлэн, түрэл саданарынь: «Аяа хөөрхы, үшүүхэн шамайе юунэй тула нигүүлэсээгүйб? Бидэнэр шинии түлөө «Ошоpoop отологшо» судар нэгые элдэб эрдэнинүүдээр бүтээгээд, уншуулхабди. «Ши сэдьхэлдээ агуулажа (хуряан хадагалжа), зальбара», – гэбэ.

Тэндэhээ эсэгэнь: «Аяа хөөрхы, ши бидэнэй амараг хайрата үри мүн болобошье, алибаа үүдэhэн (үүсэжэ бии болоhон) бүгэдэ мүнхэ бусын тула өөрыншни эрхэ үгы болоод, буса юртэмсын амитан боложо, нэгэтэ дууhаhанай хойно бидэнтэй хамта байжа болохогүй байнаш. Алибаа амитан али орон газарта түрэбэл, тэрэ ороной журамые дагажа, бусадта хорлолгүй, бэеэ сахижа ябабал, энэ наhандаашье зохистой болоод, эсэс хойто түрэлдэшье амар заяа олохо. Тиимын тула мүнөө ябаха сагшни болобо», – гэхэдэнь, тэрэ hүнэhэн үзэгдэхэеэ болин ошобо.

Тэрэнэй эхэнь зүрхэндөө hомо тудаhан мэтэ эмгэнин (гашуудан) гомдожо: «Эрхэ дураараа үдэhэн өөрынгөө хайрата үрэ юунэйнгээ энэ мэтэ зобохые үзэнгүй, би урид үхэбэл, дээрэ байгаа. Али үгы haa, тэрэниие бага наhандань ном үзүүлжэ, буян үйлэдүүлhэн бол, hайн бэлэй», – гээд, гашуудан, үхэдхэжэ унаба.

Тэрэ түрэл садануудынь сүм уйлалдаба. Тэндэhээ «Ошороор отологшо» сударые ама абаhан (тангариглаhан) ёhооp бүтээжэ уншуулба. Тэрэ буянаар үхинэй hүнэhэниинь тамын зоболонгые үзэнгүй тонилжо, hайн хүмүүнэй түрэл олобо.

Тэрэ үхин нэгэ hүни нэгэ адляар, эсэгэ, эхэ ба түрэл садануудай зүүдэндэ өөрынгөө бэеэр үзэгдэжэ: «Та бүгэдын «Ошороор отологшо» сударые бүтээhэн болоод, уншуулhанай буянгаар эрдэнитэ хүмүүнэй түрэлые олобоби», – гэбэ. Тэдэ уладай: «Бидэнэрэй сүм нэгэ hүни нэгэ адли энэ мэтэ зүүдэлhэниие үзэбэл, үхимнай тонилжо, хүмүүн болобай», – гэжэ хэлэлсэхыень тэрэ орон нютагай улад бүгэдэ соносожо, бүгэдөөрөө hүзэг бэшэрэлые үүсхэжэ, «Ошороор отологшо» сударые тайлбари гэхэ зэргэтэй хоюулайень шүтэгшэд болобо.

Тэрэ буянай хүсөөр тэдэ уладта саг бусын үхэлгүй, ган зудгүй болоод, илангаяа тонилоогүй бог шүдхэрнүүд тонилбо. Тэрэ газар ороной улад энэ наhандаа ута наhалжа, эсэстээ түрэл егүүдхэжэ, hайн түрэлые ологшод болобо.

«Ошороор отологшо» сударай аша туhаар хилэнсэтэ үхинэй тамын зоболонгые үзэнгүй, hайн хүмүүнэй түрэлые олоhон ба баhа бусад уладые hайн орондо түрүүлhэнэй арбан хоёр дугаар зүйл.

богтолхо - хадамлаха;

үшүүхэн - багахан;

агуулаха - хуряан хадагалха;

үүдэhэн - үүсэжэ бии болоhон;

эмгэнихэ - гашуудаха;

ама абаха – тангариглаха


14-ДЭХИ БҮЛЭГ

БАҺА ОНДОО НЭГЭ НОЁНДО хүбүүн бии бэлэй. Тэрэ хүбүүгээ эрдэмдэ hургахын тула өөрынгөө албатын нэгэ хүбүүн зарасатай хамта нэгэ бирман багшада шаби болгожо үгэбэ. Тиигээд тэрэ ноёной хүбүүнэйнь эрдэм hураагүй байтар зараса хүбүүниинь заахые cоноcоhооp өөрөө hуураад, уншаха ба удхые мэдэхэ болон бэшэхэ гэхэ мэтэдэ тэгшэ түрбилгүй (айхабтар) hайн болобо.

«Һурабал зохисотой ноёной хүбүүн hурахагүй аад, hургуулида ороогүй зараса хүбүүнэй энэ мэтэ ехэтэ ухаан hураhаниинь намда гэмтэй болоно. Алибаа баян ноён хүнэй абари зангынь бусадай үнэн, худал хүндэлэлдэ эрхэшэжэ (дадажа), өөрынгөө зан байдалые мэдэхэ ухаан үгы аад, мэдэхые мэдэхэгүй, шадахые шадахагүй – тиимэ уладай зүб, бурууда бү хүрэлсэн зүдхэ, бy буляалда, өөрынгөө сэдьхэлдэ зохилдоhоноо зүб гэхэ, бурууе илгажа, мэдэлгүй үмөөрхэ тиимэ ноёд баядтай бү нүхэрлэ гэжэ шастирта номлогдоhон эрхэтэй уладай нэгэнь манай энэ ноён мүн тула өөрынгөө хүбүүнэй ухаан ядахые мэдэхэгүй, намайе хорлохо бэзэ», – гэжэ тэрэ багша сэдьхээд, нэгэ ехэ мэргэн арша ламын (даяанша) дэргэдэ ошожо, ушараа бүринтэ хэлэбэ.

Тэрэ лама: «Бирман, ши сэдьхэлээ бү зобогтуун. «Бэлигүүн cаада хизаар хүрэhэн «Ошороор отологшо» нэрэтэ ехэ хүлгэн сударые аргаараа уншуула. Тиигэжэ үйлэдэбэлшни, оюуниинь (ноёной хүбүүнэй) hайн болохо», – гэжэ зарлиг болоходонь, бирман багша «Ошороор отологшо» сударые (ноёной хүбүүндэ) шүтүүлжэ уншуулхадань, ухааниинь тодорхой болобо.

Теэд эрдэм номдо hурабашье, зараса хүбүүниие хүсэжэ бираагүйдэнь, бирман багша сэдьхэбэ: «Ноёной хүбүүнhээ зараса хүбүүнэй ухааниинь нэн үлэмжэ ехын тула, яабашье ноёной хүбүүн тэрэниие хүсөөгүй. Тэрээндэ ноёной хүбүүн атаархан хоросожо, намайе хорлохо бэзэ. Тиимэ тула энэ зараса хүбүүнэй ноёд түшэмэдтэ тоогдохо хэрэглэгдэхэгүй нэгэ арга үйлэдэхэмни», – хэмээн hанажа, нэгэ гоо үзэсхэлэн аад, залуу тиимэ нэгэ шэбэгшэн эмые (зараса эхэнэр) үнэлэн абажа ерээд, тэрэ хүбүүнэй үйлэ ябадалда туhалуулба. Yни удаан болоходо, тэрэ хоёр бэе бэедээ маша инаг амараг болбай. Энэ ушарые тэрэ газар нютагай хамаг улад мэдэhэн бэлэй.

Тэндэhээ хойно нэгэ сагта нэгэ газарта олон уладай хуримлахада, тэрэ хуримай газарта бирман багшын ошоходо, тэдэ уладай дотор хэзээ бүхэндэ үгэ түбэг гаргагша нэгэ хүнэй байhаниие бирман багша үзөөд, hогтоhон мэтэ абарилжа: «Аяа нүхэр, бусадай гэмые шинии мэдэдэгшни мэргэн мэтэ болобошье, зарим хүнэй гэмые мэдэдэггүй, сэдьхэлшни hоxоp ха. Юрэдөө, hайн хүн бэшэ хаш», – гэхэдэнь, тэрэ хүн иигэжэ сэдьхэбэ: «Энэ бирман намайе энэ мэтэ доромжолхо hаашни, шинии hайн шабитай заргалдажа, нэрэ солыешни гутаахаби».

Тиигээд тэрэ хүн засаг түрын газарта ошожо: «Тэрэ бирман багшын нэгэ шабинь ноёнhоо ба эсэгэ, эхэhээ бошог соёрхолгүйгөөр эмые абаhаниие, мунхаг минии hанахада, дээдэ номой суртал болоод, засаг түрын ёhо журам эбдэhэн мэтэ hанагдана. Хүбүүнэй тэрэ ябадалай зүб бурууе илган соёрхо. Хэрбэеэ тэрэ хүбүүнэй тиимэ ябадалынь зохихогүй болнь, шабида hула* (хадамгyй) эмые hүбилэн* асаржа үгөөд байха ба тэрэ мэтэ ябадалые мэдэhээр байжа, шаби юугээ идхажа, хорижо заhаагүй тэрэ бирман багшада гэм бии гү, али үгы гү? Амитан бүхэниие асарагша* Бурхадта юрэ хоёр тагаалал* үгэй бэшэ гү? Айха мэтэ ноёд, түшэмэд таанарта юрэ хоёр журам үгэй бэшэ гү? Энэ бирман багшын тэрэ шабинь урдын журамhаа дабажа, иимэ ябадал үйлэдэхыень үзэбэл, эбдэршэгүй энхэ мүнхэ засаг түрэ ба энэ олон албата зоной hайн заншалые эбдэн задаруулжа болохо гэжэ hанагдаха болоод, бaha алибаа гэм үйлэдэдэггүй хүнүүд үйлэдэжэ захалбал, Бурхан, Тэнгэри hайшаахагүй гэhэн тула энэ мэдүүлгыемни анжарыт. Дээдэ ноёд, тyшэмэдни, намайе бү зэмэлыт» – гэжэ мэдүүлэбэй.

Засаг түрын тэдэ ноёд тэрэ хэрэгэй ялада бирман багшын ноёд, түшэмэдhөө үгтэhэн үргэмжэлэл болоод, багша хэмээхэ нэрыешье абаад, тэрэ шаби хүбүүень ондоо нэгэ хүндэ богоолдо үгэбэй.

Тэндэhээ тэрэ хүбүүн хүнэй мал адууhа үдэр бүри харюулдаг болобо. Тэрэ хүбүүн нэгэ үдэр мал харюулжа ябатараа: «Би өөрын буруу ябадалаар энэ мэтэ хүнэй богоол болоhон байнаб. Энэ юртэмсын хүнэй наhан ахар богони тула, би энэ наhан дээрэ хэды шэнээн удахабиб? Өөрын эрхэгүй тула, ябабашье, hуубашье, үдэр бүри нүгэл хилэнсэ үйлэдэхэнь энэ газар ороной эрхэ болоод, эдэ олон уладай заншал гэбэл, тэрээндэ хошолол* байха бэзэ. Мүнөө буяниие үйлэдэхэ хэрэгтэй», – гэжэ сэдьхээд, бaha иигэжэ сэдьхэбэ: «Эртэ урда багшамни иигэжэ зарлиг болоhон бэлэй: «Арбан хара нүгэл болоод, табан забhаргүй хилэнсэ ба амалаша үгэлэшэгүй дүрбэн хүндэ унал түрүүтэн алибаа нүгэл хилэнсые угhaa арилгахые хүсэбэл, – «Ошороор отологшо» сударые бүтээбэл, нэн hайн» хэмээн айладаhан бэлэй. Мүнөө тэрэ судар бүтээхэмни», – хэмээн hанабашье, бэхэ, саарhан үгы гэжэ сэдьхэбэ.

Тиигээд баhа иигэжэ сэдьхэбэ: «Хэзээ нэгэ сагта бэхэ, саарhанай олдохые хүлеэhэнэй юун хэрэг бэ? Бэхэ, caapha олохоhоо урид би үбдэбэл, энэ гэрэй эзэн өөрынгөө гэртэ байлгахагүй тула хээрэ үхэхэ магадгүй бэзэб. Тиимэ тула энэ мал харюулжа ябаха энэ сүлөөтэй дээрэ буян үйлэдэхэмни. Удаашарбал, үхэхэмнишье болзоогүй, мүнөөхи сэдьхэл урбахашье магадгүй. Мүнөө «Ошороор отологшо» сударые шорой, шулуун дээрэ бэшэбэлни, тэрэниие гэшхэhэн амитадууд нүгэл хилэнсэ хуряаха сохом болоод, дээдэ номые доромжолhоншье болохо тула огторгойдо бэшэхэмни», – гээд: «Сэдьхэлэй нюдөөр шугам татажа, хулhан үзэгэй* үзүүртэ бэхэ бии», – хэмээн сэдьхэжэ, эхэ сударай ёhооp огторгойдо бэшэжэ түгэсхөөд, иигэжэ зальбарал татаба:

«Энэ буянаар би түрүүтэн эхэ хамаг амитанай түрэл түрүүлэшэгүйhөө* хуряаhан нүгэл хилэнсэ сyм арилжа, амар жаргалан олохо болтогой. Илангаяа энэ орон газар, энэ зүгтэ энэ үдэрhөө эхилэн, ган зүдгүй болоод, хүн, малда саг бусын үхэлгүй yлзы хотог оршожо, амгаланаар ажа түрэхэ болтогой!» – хэмээн хотог гуйн зальбархые шадар ойрын улад бүгэдөөр соносожо баясабай.

Тэрээнhээ хойшо тэрэ хүбүүнэй гуйhан ёhооp дэлгэр hайхан болбай. Тэрэ хүбүүнэй эрдэмые хамаг бүгэдөөрөө мэдэжэ, магтан гайхалдахые хаан, түшэмэд сэлтэ* соносоод, тэрэ хүбүүниие асаржа, эрдэмыень ойлгожо мэдээд, түрүү түшэмэл болгон табиба. Тэрэ хүбүүн энэ наhандаа ута наhалан жаргаад, эсэстээ түрэл егүүдхэжэ, амгаланта Сухаваадиин орондо түрэбэй.

«Бэлигүүн саада хизаар хүрэhэн «Ошороор отологшо» сударые огторгойдо бэшэhэнэй буянгаар олон уладта үлзы хотог оршуулhан түрүүтэнэй арбан дүрбэдүгээр зүйл.


15-ДАХИ БҮЛЭГ

БАҺА ОНДОО НЭГЭ ГАЗАРТА нэгэ гэрэй эзэн бии бэлэй. Тэрэ гэрэй эзэниинь «Ошороор отологшо» сударые бэшээд, нэгэ аглаг гэртэ табиhанаа өөрынгөө гэртэ залахын тула ошоходонь, долоон наhатай үхиниинь эсэгэеэ дагажа, хамта ошобо. Тэрэ сударые залаад, наашаа ерэхэ замдаа үхиндөө барюулхадань, тэрэ үхиниинь гартаа абаад: «Дээдэ номые хүндэлбэл, hайн болодог, буртаг муу газарта табибал, муу болодог хэмээхые соносоhон бэлэйб. Мүнөө гартаа залажа ябаhан тула hайн болохо», – гэжэ сэдьхээд, толгой дээрээ залажа: «Һайн болохо болтогой!» – хэмээн үгэлөөд, долоон алхамай газар ябажа, эсэгэдээ үгэбэй.

Тэрэ буянаар тэрэ үхин ута наhалан жаргаад, эсэстэ түрэл егүүдхэжэ, гушан гурбанай тэнгэриин орондо долоон түрэлдөө түрөөд, тэндэhээ Сухаваадиин орондо Аминдиба бурханай дэргэдэ Лёнхобо сэсэгhээ түрөөд, Бодисадын хотог олбай.

«Ошороор отологшо» сударые туhа эрдэмэй тайлбаритай хоюулайень бэшэhэн тэрэ хүн энэ наhандаа энхэ амар жаргаад, эсэс хойтодоо Бодисадын хотог олбай.

Бэлигyyн саада хизаарта хүрэhэн «Ошороор огтологшые» дээрээ залажа, долоон алха алхажа ябаhан үхинэй боди xотог олоhон түрүүтэнэй арбан табадугаар зүйл.


16-ДАХИ БҮЛЭГ

БАҺА ОНДОО НЭГЭ ТОЙН, Чилүүбэ хэмээгдэхэ тойн бии бэлэй. Тэрэ тойн арюун ёhонhоо ангижаржа*, набта нобто шэрдэг тохом мэтые үмдөөд, яргашан*, загаhашанhаа мяха абажа эдихэ гэхэ мэтэ ябадалhаа hуларhан болоод, үнгэ зүhэнь үрзын байтараа, «Ошороор отологшо» сударые үргэлжэ уншадаг бэлэй. Тэрэ олон нютагай улад Чилүүбэ тойной ябадал иимэ тиимэ хэмээн хошолон, шоглон үгүүлдэг hэн.

Тэрэ тойной түрэл егүүдхэхын caгhaa урид табан жэлэй үehөө эхилэн, тэндэхи газар дэлхэйдэнь урдахиhаа нэн үлэмжэ үрэ жэмэс, таряаниинь hайхан дэлгэржэ, маша элбэг болоод, тэрэ газарай хамаг улад амгаланаар ажа түрэбэй. Илангаяа тэнгэриин hайн үнэртэнэй үнэр, hалхин хаанаhаа болоноб, тэрэ зүгhөө анхилан үнэсдэхы ба мүн тэрэ хизаарай уладай хорото шэрүүн, хобдог хомхой сэдьхэл амарлибай.

Тэрэ мэтээр табан жэлэй эсэстэ хүрэhэндэ, хабарай дунда hарын шэнын нэгэнэй үглөө эртэ, огторгойдо табан үнгын hолонго hолисолдон татаад, урдаhаа үлэмжэ hайхан үнэр анхилжа, hүни дууhатар байбай. Тэрэниие хамаг улад бүгэдөөр үзэжэ, гайхалдан: «Һайн ёhо бэлгэ болоhониинь лабтай мүн. Нэгэ hайн үйлэ болохо бэзэ», – гэжэ үгүүлэлдэбэй.

Тэрэ hүни тойн Чилүүбэ забилалаар* hууhaap нирваан болоhон байгаа.

Тэрэ сагта огторгойhоо сэсэгэй хура (бороо) буухые ба элдэб зүйлэй хүгжэм дуугаар тэрэнэй хyyрые тэнгэринэрэй тахихые хамаг улад бүгэдөөр үзөөд, «Ошороор отологшые» идам болгон шүтэжэ, энэ ба хойто хоёрой (наhанай) хэрэг туhые бүтээгээд, ашатын амагалан жаргаланиие ологшод болобай.

«Бэлигүүн саада хизаарта хүрэhэн «Ошороор отологшын» аша туhые тойн Чилүүбын элитэ үзүүлhэнэй арбан зургаадугаар зүйл.

Yлэ, эсэ - xоpиhон үгэнүүд;

арша лама - даяанша, бисалгалша лама;

шэбэгшэн эмэ - богоол зараса эхэнэр;

бошог соёрхол - зүбшөөл, зарлиг;

hүбилхэ - hүбэгшэлхэ, мэдэжэ олохо;

hула - хадамгүй;

асарха - тэдхэхэ, хайрлаха;

тагаалал - зохидшооhон, hайшааhан мэдэрэл;

анжаруулха - анхарал хандуулха;

хошолол - шоо үзэжэ, хоблохо ябадал;

үзэг - гууphaн;

түрэл тэргүүлэшэгүйhөө - эхигүй анхан caгhaa;

сэлтэ - мэтэ;

ангижарха - hалаха;

яргашан - мал гаргадаг, үүсэлдэг хүн;

забилал - забилжа (дабшалжа) hууxa.


17-ДОХИ БҮЛЭГ

БAҺА ОНДОО НЭГЭ ГАЗАР ОРОНДО нэгэ баян сартаваахи* бии бэлэй. Тэрэ ганса үхинhөө бэшэ үрэгүй аад, үхиндөө маша хайратай hэн тула тэрэнээ эрхэ дураарнь үсхэhэн юм. Тэндэhээ хойно нэгэ сагта тэрэ үхинэй эсэгэ, эхэнь түрэл егүүдхэжэ, үхэбэй. Тэрэ уласай хуушан журамынь, – хүбүүнгүй хүнэй үхэбэл, тэрэнэй байhан бүхы эд зөөриие хаанай санда хуряажа абадаг журамтай hэн тула, журамшалан, тэрэ сартаваахиин бүхы эдлэлые хаанай санда абаад, тэрэнэй үхиндэ үшүүхэн* тэды юумэ үгэhэниинь мүн дууhаад, эдеэ хоолой түлөө нэгэ гэрэй эзэндэ түлишэ түүжэ ябатараа, нэгэ сударай хуудаhанай таhархайн hалхинда хиидэжэ ябаhаниие абажа ерээд: «Аяа хөөрхы, энэ юртэмсын юумэнэй этигэлгүй, үнэн бусань энэ мэтэ бэлэй. Дээдэ номби хэмээн тахигдажа, хүндэлэгдэжэ байhан энэ ном, баян сартаваахиин гансахан үхинби хэмээн эрхэ дураараа үдэhэн би – энэ бидэ хоёрто адли ядарhан юумэ энэ юртэмсэдэ үгы ха», – хэмээн сэдьхээд, уйлажа hуутарнь тэрэнэй дэргэдэ нэгэ тойн ерэжэ: «Үхин, ши юунэй тула гашуудабай?» – хэмээн асууба.

Тэрэ үхинэй али hанаhанаа бүрин үгүүлхэдэнь, тойн ехэтэ нигүүлэсэжэ, тэрэ номой таhархайhаа адис абаад, үзэбэ: «Энэ номынь «Бэлигүүн саада хизаарта хүрэhэн Ошороор отологшо» ехэ хүлгэн сударай хоёр шүлэг байна. Энэ сударые Илажа түгэс нүгшэhэн Бурхан гэгээнтэн номлоhон бэлэй. Энээнэй туhа эрдэмые Бурханhаа бэшэ хэншье гүйсэд хэлэжэ шадахагүй. Мүнөө шинии энэ болон хойто хоёрто (наhанда) энээнhээ үлэмжэ туhатай юумэ шамда нэгэхэншье олдохогүй. Энээниие идам болгон унша», – гэжэ заажа үгөөд, бaha иигэжэ үгүүлбэ:

«Абарал Гурбан Эрдэниин аша туhань юрын хүнүүдэй абаха, үгэхэтэй адли бэшэ тула hүзэг бэшэрэлээ хэшээ. Энэ номые тэрэ гэрэй эзэн, нүхэд мэтэнүүдтэ бү үзүүлэ, бү хэлэ. Ондоо уладай доромжолходо, бү гутара. Ондоо уладай шамда хэды баярхажа, hайрхабашье, тэдэнэр шинии эсэгэ, эхэ мэтэ, байhан бүхыгөө орхёод, саадын юртэмсэдэ ошохонь сохом юм. Тэндэ ошоhон хойноо таанарай хэнтнай дээрэ, хэнтнай дооро болохые мүнөө намhаа мэдэжэ олохогүйт. Доорохидые* доромжологшод нүгэл хуряахаhаа бэшэ олзогүй хэрэг. Тэдэндэ доромжологдогшодой сэдьхэлынь хёмороогүй бол, буян хуряахаhаа бэшэ гарзагүй хэрэг бшуу. Бурханай шаби – бурсан* хубарагууд доторhоо хэмнайшье болбол, алибаа амитанда туhатай болохо юумэ үгүүлхэhээ бэшэ хоротой болохо юумэ үгүүлдэггүй юм», – гээд ошобай.

Тэрэ үхиниинь тойной hургаhан сурталые сэдьхэлдээ агуулаад*, тэрэ номоо уншаhаар үни ошоhоной хойно оhолдожо, тэрэ гэрэй эзэнэй гэргэйдэ үзэгдэбэй. Тэрэнэй эрэдээ хэлэхэдэнь, эрэнь тэрэ үхиндэ уурлажа: «Буруу заяата, бузар нүгэлтэ эмэ, ши зэрлиг хээрын номой тамдархайе асаржа, минии гэргэй ба хүүхэдтэ гай зэдхэр болгохо гэhэншни лабтай мүн!» – хэмээн наншахадань, тэрэнэй гэргэй: «Энэ нүгэлтэ эмэ бидэнэй малда үлзы буса болгохо гэhэн бэзэ!» – хэмээн хараахадань, тэрэ үхин: «Энэ гэрэй эзэн гэргэй хоёр минии номhоо ба намhаа эды ехэтэ hэжэглэбэ. Намда эндэ hуужа болохогүй юм байна», – гэжэ сэдьхээд, үдэр, hүни таhаралгүй тэрэ номоо уншаhаар, гуйраншалан ябатараа, нэгэ гэрэй эзэн тэрэ үхиниие гэргэй болгон абаhанhаа удалгүй үрэ хүбүүд, эд зөөри алиньшье дутамаггүй тэгшэ жарган hуугаад, эсэстээ Эрлигэй орондо ошоходонь, Эрлиг Номуун хаан иин зарлиг болобо: «Эмэ, ши шажан номой дэлгэрhэн hайн орондо түрэhэн тула дээшээ ошохо буян хэды шэнээн үйлэдэбэй? Доошоо ошохо нүгэл юу хуряабай? Тэрэ бүгэдэеэ мэдүүлэ», – гэжэ зарлиг болобо.

«Би «Ошороор отологшо» сударые идам болгон уншаhанhаа бэшэ буян, нүгэл алиньшье үгы», – гэжэ үхинэй харюусахада, эрлигүүд бэшэг, толидоо үзөөд: «Ошороор отологшын» хоёр шүлэгые идам болгон уншаhаниинь үнэн байна. Гушан наhа хүрэhэн хойноо гэргэй болоод, үгытэй ядууда үгэлигэ үгэhэн ба үлдэhэн, ундаасаhан амитануудта хоол, унда үгэhэн болоод, үбшэнтэн, зоболонтонуудые асаран туhалhан мэтын буян бии юм. Бага сага нүгэл бии болобошье, арилгажа дууhаhан бэлэй», – гэхэдэнь, Эрлиг Номуун хаан зарлиг болбай: «Ошороор отологшын» хоёр шүлэгые идам болгон уншаhанай буянаар Гушан Гурбанай Тэнгэриин орондо түрөөд, тэндэhээ боди хотогто зори», – гэбэ.

«Бэлигүүн саада хизаар хүрэhэн «Ошороор отологшын» хоёр шүлэгые идам болгон уншаhанай буянаар тэнгэри болон түрөөд, боди хотогые олоhоной арбан долоодугаар зүйл.


18-ДАХИ БҮЛЭГ

БАҺА ОНДОО НЭГЭ имагта амитадуудые хорлон hүнөөдэг нүгэлтэ гүрөөhэшэ хүмүүн бии бэлэй. Тэрэнэй гэргэйнь «Ошороор отологшо» сударые идам болгон уншадаг hэн ха. Хойно нэгэ үдэр тэрэ хүмүүн гэргэйдээ иигэжэ үгүүлбэ: «Эмэ, ши эндэhээ хойшо энэ номоо бү унша. Ан гүрөөhэндэ болон алибаа үйлэнүүдтэ муу байдаг энэ ном гэгшэеэ үгы болго! Шинии үгы болгоогүй бол, би энээнииешни эбдэжэ, үгы болгохоб!» – гэхэдэнь, гэргэйнь үгүүлбэ: «Ши бидэ хоёр – эрэ эмэ хоёр хэмээн нэрээдэжэ, эб тангаригаа ниилэжэ hууhанаа hанажа, минии үгые хэрэглэбэлшье, үгышье hаа, соносо. Өөрөө буян үйлэдөөгүй аад, бусад хүмүүнэй буян үйлэдэхые юунэй түлөө хоримжолнобши? Буянтаниие даган баясабал, hайн хэрэг гэжэ соносоогүй аалши? Эрлиг хаанай дэргэдэ ошохын сагта тэрэ орондо, хэн буянтай болобол, хүндэтэй hайн гэдэг. Нүгэлтэй болобол, хүндэгүй муу гэдэг бшуу. Тэрэ орондо hайн эрхим ба ноён, баян хэмээн нюурай тала хаража хүндэлхэгүй болоод, үгытэй ядуу гуйранша хэмээн доромжолон баhаха заншал журамгүй газар гэдэг бшуу. Гансал буян нүгэлэй үрөөр болодог гэхые coнocohoн бэзэш. Энэ юртэмсын хүмүүнэй наhан ахар богони болоод, тэрэ үсөөхэн наhанай байха зуура эдир залуугай сагта хан түрын алба ба ондоо өөр өөрын ябадалнуудые үйлэдэhөөр ябатараа, мэдэлгүй үтэлжэ хүгшэрhэн байдаг. Тэрэ мэтэ ехэтэ үтэлhэн хүмүүнэй буян, нүгэлэй алинииеньшье үйлэдэхэнь бэрхэтэй. Маша үтэлhэн хүмүүнэй үгүүлhэн үгэ, алибаа үйлэ ябадалые хэншье тоохогүй болоhон зэргээр хүндэгүй болоhон тэрэнь үхэлэй эзэнэй үүдэндэ ойро шадар лабтай хүрэhэнэй тэмдэг мүн. Ши бидэ хоёр хэзээшье үхэжэ магадгүй. Буян үйлэдөөгүй аад, Эрлигэй газарта ошоходоо, хэндэ найдажа ошохо юмши?»

Эрэнь үгүүлбэ: «Намда хурса hайн зэбсэг, хурдан hайн морин байгаа сагта минии айха юумэн нэгэхэншье үгы. Юрэ, үбгэдэй үгүүлдэг үгэдэ бии бэлэй: урамай дуунда мэхэлэгдэжэ ерэгшэ буга гүрөөhэн, эмэ хүнэй үгэдэ мэхэлэгдэжэ орогшо эрэ хүн – энэ хоёр тоншье гэнэхэн хэмээhэн бэлэй. Шинии үгые би хэрэглэхэгүйб», – гэхэдэнь, гэргэйнь үгүүлбэ: «Нюдэндэ үзэгдэдэгhөө үлүүгээр хаад ноёдой үгэhэн эрхэ зэргэдэ этигэн үнэншэжэ ехэрхэдэг хүн, нюдэндэ үзэгдэдэггүй үйлын үрые үнэншэгшэгүй хүн – энэ хоёр тоншье мунхаг хэмээhэн хэрэг», – гээд, бaha иигэжэ сэдьхэбэ: «Энэ эрэ энэ шүтээнhээмни хагасуулжа haлгаxa магадгүй байна. Энээнhээ нюужа шүтэхэ хэрэгтэй», – хэмээн hанажа, өөрынгөө гутал, оймhо хадагалдаг нэгэ эшэгы haбa хэбтүүлэн, хүл дороо табидаг аад, тэрэниие эрэнь хэрэглэдэггүй бэлэй. Тэрэ hабын дотор номоо нюухадаа, иигэжэ зальбарал табиба:

«Зоболон бүхэниие арилгажа, амгаланда зохёогшо асари ехэ хүсэтэ «Ошороор отологшо» судар энээниие хамаг амитанай туhын тула yни удаан шүтэхэмни гээд, эрид хатуугаар hанаhан бэлэйби. Тиин байтар доодо түрэлтэ, муу заяата эмэ би энэ шажан номгүй болоод, маша хэрзэгы дошхон эрын эрхэдэ орожо, шамhаа hалахада хүрэбэб. Би шамайе буртаг муу газарта табихамни гэжэ hанаагүй бэлэйб. Шамайе үни удаан шүтэхын тула тиигээ бэлэйб. Шамда нүгэл хилэнсэ, бузар үгы hэн тула доородо муу газарта залабаби. Намайе нигүүлэсэжэ, хүлисэн соёрхо», – хэмээн үгүүлжэ мүргөөд, тэрэ hабын дотор (номоо) залабай.

Тэрээнhээ хойшо ямаршье хүнhөө нюужа уншадаг болбай. Хойно үни удаан болоhон нэгэ сагта тэрэ гүрөөhэшэ нүгэлтэ хүмүүн хүндэ үбшэндэ хүртэжэ, үхэхын саг болоhон тула гэргэйнь иигэжэ сэдьхэбэ: «Энэ хүндэ нүгэлhөө бэшэ буянай зүйл нэгэхэншье огто үгы юм. Эгүүни нэгэ агшан зуурын тэдышье болбол зальбаруулжа үзэhүү», – хэмээн сэдьхээд, тэрэ эрын хуяг дуулга, зэр зэбсэг, мори, нохой ба нүхэр сэлтэсые элитэ бэлэдхэжэ, үгүүлэрүүн: «Гэрэй эзэн, үхэлэй эзэнтэй шинии үйлын үрын байлдан тэмсэхэ сагынь хүрэбэй. Бүхы хэрэгсэлыешни бэлэдхэбэби», – хэмээхэдэнь, эрэнь үгүүлэрүүн: «Би иимые мэдэнгүй, шинии үгые хэрэглээгүй бэлэйб. Би бэшэ олон үгэ хэлэхэ тэнхээгүйб. Шинии мүнөөхи ном хэрэг байнуу?» – хэмээхэдэнь, гэргэйнь «Ошороор отологшо» сударые гартаа барижа:

«Аяа гэрэй эзэн-ээ! Энэ сударhаа юу hанажа, хотог гуйбалшни, тэгүүни бүтээхэнь дамжаггүй. Тиин болобошье, буса зүйлынь шамда хэрэггүй боложо, дууhанхай. Гансахан Гурбан Эрдэниhээ гурбан муу заяанай зоболонгые үзэхэгүйе хотог гуй», – хэмээн үгүүлээд, тэрэ сударые үгэхэдэнь, тэгүүни абажа, толгой дээрээ табин, адис абаад, эльгэн apha үгэжэ: «Энэ номдо дэбил* хэжэ үгэ, эгүүнээр бүhэлэ», – хэмээн, үшүүхэн hуp үгэбэй.

Тэндэhээ тэрэ хүмүүн түрэл егүүдхээд, Эрлигэй орондо ошоходонь, тэрэ хүмүүн урдын hурагтай hэн тула тэгүүнэй буян, нүгэл илгалгүй, забhаргүй тамада эльгээбэй. Тэрэ хүмүүнэй ошоhонhоо хойшо тэрэ тамын амитан эльгэн apha дэбисхэртэй, hурай шагтагатай* болоhон тула алибаа зоболонгуудые эдлэнгүй үлэхэдэнь, тэрэ тамын сахюулшад иигэжэ үгүүлэлдэбэй: «Ямаршье амитанай нүгэл хилэнсэ арилха, тонилхо болобошье, энэ мэтые номлоhон бэшэ байгаа. Энэ нүгэлтэ гүрөөhэшын ерэhэнhээ хойшо энэ мэтэ болоhониие үзэбэл, эгүүндэ нэгэ hайн олзо бии байна», – хэмээгээд, Эрлиг Номуун хаанай дэргэдэ тэгүүни абажа ошоод, тэрэ тамада болоhон ушарые бүринтэ хэлэхэдэнь, гүрөөhэшэ хүмүүн Эрлиг Номуун хаанай зарлигай харюуе хүлеэжэ шадангүй, үхэдхэжэ унабай. Эрлигууд бэшэг, толидоо үзөөд, иигэжэ үгүүлэрүүн: «Энэ хүмүүнэй «Ошороор отологшо» сударта эльгэн apha ба үшүүхэн hуp үргэжэ, муу заяанай зоболонгые үзэхэгүйн хотог гуйhанhаа бэшэ буян тэрээндэ үгы. Хилэнсэнь ехэ бии мэтэ болобошье, дансань баларжа, тодорхой бэшэ», – гэхэдэнь, Эрлиг хаан зарлиг болоруун: «Ошороор отологшо» сударта эрдэни болоод, эд тавар, мал адагууса, шүдэнэй шигшэлүүр, шэхэнэй холхибшо хүрэтэр али байhаниие харамгүй арюун сэдьхэлээр үргэхэдэнь, тэрэнэй буянай согсо заха хизааргүй байха хэмээн номлоhоной тула эгүүнэй нүгэлэй данса балархань мүн. Ши баян хүмүүн боложо түрэжэ, буян үйлэдэ», – хэмээн зарлиг болоhоной ёhооp хүн боложо түрэбэ.

эсэ, үлэ - хориhон үгэнүүд;

сартаваахи - аяншадай ударидагша;

үшүүхэн - багахан;

сэлтэс - мэтэнүүд;

огоорхо - орхихо, хаяха;

доордос - дорохинууд;

бурсан - олон;

агуулха – хадагалха, хуряан абаха;

жаншаха - сохихо:

асарха – тэдхэхэ, хайрлаха;

ойшоохо – анхарха, зүбшөөхэ;

шагтага - эшэгы гэрэй тоонын голhоо уяха ооhор


19-ДЭХИ БҮЛЭГ

БАҺА НЭГЭ ОНДОО ЕХЭ ХААН байһан аад, тэрэнэй баян ноён нэгэ түшэмэлдэ гансахан хүбүүнһээ бэшэ эрэ үгы һэн ха. Тэрэ хүбүүн эрхэ дураараа үдэһэн аад, хойно нэгэ сагта наадажа ябатарнь галзуу нохой зууһан юм. Эсэгэ, эхэ, ураг саданиинь сошожо, тэндэһээ холо бэшэ нэгэ һайн эмшэдэ эсэгэнь ошожо, хүбүүнэй үлэ галзуурхын арга асуухадань, тэрэ эмшэ: "Али һарын ямар үдэр, ямар зүһэтэй нохойдо зуугдабай?" – хэмээн асууһанда түшэмэл бүриниие үгүүлбэ.

Тиимэ һаа, түшэмэл, ши бү гомдо, Нохой һарын нохой үдэр улаан хушуутай сагаан гү, али шара галзуу нохойн зууһанай хоро арилгахань бэрхэ хэмээн Отошын хаан номлоһон юм. Би эсэ шадамуй", – гэжэ эмшын хэлэхэдэ, түшэмэл сэдьхэлээ маша ехэ гутаржа гайхахадаа, газар, уһа, орон дэлхэйе тахижа ябатарнь, замдань нэгэ үбгэн эмгэн хоёр үүргэ дээрэ нэгэ судар табяад, ябажа ябаба. Тэдээнтэй уулзаад, мэндэеэ хэлэлсэн, түшэмэл үгүүлэрүүн:"Аяа харша гэмүүд бүридэһэн ушар тохёолдожо, галзуу нохойн носоһоной хорые арилгахын арга мэдэһэн, соносоһон бол харамгүй үгүүлэгтүүн," – хэмээбэ.

Үбгэн үгүүлэрүүн: "Аяа ноён, тиимэ хорые арилгахые хүсэбэл, "Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Ошороор отологшо" сударые шүтэжэ, хотог гуйбал, тэрээндэ үлэ шадаха үйлэ нэгэхэншье үгы бэлэй. Тиимэ тула тэрэ сохом шадамуй", – хэмээһэндэнь түшэмэл үгүүлэрүүн: "Гуйһан бүхэниие үгэхэ тиимэ һайн судар ном бии байтар үүргэ үргэжэ, газар газарта гуйраншалан ябаха хэрэг юун бэ?" – хэмээбэ.

Үбгэн үгүүлэрүүн: "Адлидхабал, хужартай газарта таряа тарибал, үлэ гарахатай адли. Түрэл тэргүүлэшэгүйһөө хуряаһан нүгэл хилэнсые эсэ арилгабал, хотог хэды гуйбашье, үлзы хотог үлэ оршохо тула хотог гуйхадашье, эсэ гуйхадашье, буянай туһа өөрөө ерэхэ бэлэй. Тиимын тула нүгэл хилэнсэеэ наманшалан зальбаржа, арилгахые хүсэн, үхэл хэзээшье ерэхэ магадгүй хэмээн хүлеэжэ ябанаби. Энэ юртэмсын үшүүхэн үйлэ һэн тула ашатын ябадалые үлэ аралжамуйб". (худалдаха, һэлгэхэгүйб)

Түшэмэл үгүүлэрүүн: "Нүгэл хилэнсые эсэ арилгабал, үлзы хотог үлэ оршохо байтар галзууда носогдоһон тэрэ хүнэй муу үйлые тэрээгээр (судараар) арилгажа болохо гү?"

Үбгэн үгүүлэрүүн: "Аяа ноён, ши дээдын номые мэдэхэгүй, энэ юртэмсын хуурмаг ябадалые үнэншэн этигэжэ, ехэмсэг аад, энэ ба хойтын (наһанай) нютаг орониие танихагүй һогтуу хүн байна гүш? Ехэсэхэеэ түр зогсоод, минии үгые соносо. Наян дүрбэн муу ёро, гурбан зуун жаран муу зэдхэр, найман бэрхэ халдабари тэргүүтэн үндэһэнэй үйлэ бэлэй. Тиимын тула үгүүлһэн бэлэйби. Илангаяа "Ошороор отологшо" сударые алибаа муу үйлын үгые угаан арилгаха болоод, эгүүни этигэжэ шүтэбэл, һайн орондо хүрэжэ, амгаланиие олохо бэлэй. Аяа ноён минуу-а, танай асууһанай харюуда би салшаата үгэ хэлэжэ, танай ябадалда һаад хэбэб", – гээд, ябан забдахадань, түшэмэл үгүүлэрүүн: "Аяа үбгэн, би шамайе баһаһан бэшэб. Уурхайгаа нээгээгүй һаа, зөөриеэ абахагүй. Тэгүүншэлэн эсэ мэдэһэнэйнгээ удхые эсэ асуубад, үлэ мэдэхын тула бэлэй. Тэрэ галзуугай хоро олоһон хүн минии гэртэ ошожо, минии тэрэ хүбүүндэ туһалхые гуйхамни. Танай зорихо зам гажуудаһан бол тэгүүниие би ашалхаб*", – хэмээбэ.

Үбгэн үгүүлэрүүн: "Хаанай санда агуулһан табин лан* алтан, адаг гуйраншын гэртэ агуулһан табин лан алтан – энэ хоёрой үнэ алиниинь һайн бэ?" – хэмээхэдэнь түшэмэл үгүүлэрүүн: "Шэхэрэй амта үхэр үлэ мэдэмуй гэһэндэл, минии ном мэдэхэгүйдэ үгүүлһэн бэзэт. Тэрэ хоёрто илгал байхагүй гэжэ һанагдана. Дээдын номдо сэдьхэлгүй юмби" – хэмээһэндэ үбгэн тэрэнэй гэртэ ошожо, "Ошороор отологшо" сударые уншажа, тэрэ хүбүүниие адислаба.

Тэгүүнэй хойно тэрэ нохойдо носогдоһон зон ба мал адууһан сүм галзууржа үхэбэшье, ганса түшэмэлэй хүбүүн эсэ галзуурһанай тула тэрэ уласай хаан тэргүүлэн хамаг уладууд "Ошороор отологшын" адистидай агуу хүсые оложо мэдээд, хиид сүмэ барижа, "Ошороор отологшын" хурал байгуулбай.

"Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Ошороор отологшын" адистидаар галзуу нохойдо носогдоһон нэгэ хүбүүнэй бэедэ алибаа халдабари үбшэнэй зүйл үгы болоһоной арбан юһэдүгээр зүйл.


20-ДОХИ БҮЛЭГ

БАҺА ОНДОО НЭГЭ ХААНДА зурхайша түшэмэл шэнжэлэгшэ түшэмэл хоёр бии бэлэй. Тэндэһээ нэгэ сагта зурхайша түшэмэл иигэжэ сэдьхэбэ: "Нүгшэһэн* болоод, ерээдүй ба эдүүгээдэхи* хамаг үйлэсы эндүүрэлгүй минии мэдэжэ бүтээдэг байтар энэ шэнжэлэгшэнь гадаадын эли үнгөөр мэдэжэ хэлэдэг байха юм. Энэ бидэ хоёрые адли хайрлан асарха* хэрэгынь юун бэ?" хэмээн атаархан, найдангы сэдьхэл түрэжэ, "тэгүүни үгы болгохом" гэжэ сэдьхэбэ.

Хабшал, хараал ба хатуу тарни хээд, бөөнэрэй шуһан зувар*, уһан зуварнуудые эльгээбэшье, тэрэ шэнжэлэгшэ түшэмэлынь "Ошороор отологшые" идам болгон шүтэһэнэй тула эсэ шадагдабай. Тэрэ зурхайша иигэжэ занаба: "Шэнжэлэгшэ, шинии намһаа урид үхэхэшни сохом. Энэ бэеыешни эсэ шадабаб. Шинии үрын үрые таһалхаб.

Хойно үни удаан болоһон сагта шэнжэлэгшэ түшэмэл хоёр хүбүүндээ иигэжэ үгүүлэрүүн: "Мүнөө намда наһанай хэмжээ хүрэжэ, үхэхын ёро ерэбэ. Тэрэ зурхайша минии үрын үрые таһалхаб гэжэ занаһаниинь үзэгдэмуй. Тэрэ зурхайша – хаанай шажан түрын хамаг үйлэсы сэдьхэхэ һайн түшэмэл. Тэрэ нэгэтэ сэдьхэһэнһээ бусадаггүй. Минии үгые соносогты. Тэрээндэ хоро бү һанагты. Тэрэ зурхайшын буян ехэ һэн тула хоро сэдьхэбэшье та хоёрой буян урид барагдаха боломуй. Ямар үйлэ ябадал болобошье, өөрһөө бусад хамаг амитанай туһын тула зорюулжа, "Ошороор отологшо" сударые идам болгон шүтэжэ уншабал, хоёр заяанай туһа бүтэхэ боломуй, хоёр шуулганиие* түгэсхэхэ боломуй, хэмээн номологдоһон бэлэй. Тиимэ тула һүзэг бэшэрэлээ бү һуладхагтуун", – хэмээн захижа үгүүлбэй. Тэндэһээ тэрэ шэнжэлэгшэ түшэмэлдэ заяанай үхэл ерэжэ, түрэл егүүдхэбэй.

Хойно нэгэ сагта тэрэ хаанай хүбүүн тэргүүтэн олон уладай халуун үбшэндэ хүртэхэдэ, нэгэ һайн отошо үгүүлбэ: "Эгүүндэ могойн зүрхэн нэрэтэ занданһаа бэшэ эм үгы", – гэхэдэнь, хаан, түшэмэл сэлтэ тэрэ занданиие эрюулээд эсэ олобо. Тэрэнэй байһан газарта эльгээхэмни гэжэ һанабашье, тэндэнь хорхой могой дүүрэн аад, илангаяа халуун сагта тэрэ занданиие абарга могой орёожо байдаг. Тиимэ тула зунай сагта тэрээндэ хэншье ойро ошожо үлэ боломуй хэмээн зобожо байхада, зурхайша түшэмэл иин үгүүлэрүүн: "Энэ хэрэгтэ зарабал, зохихонь – шэнжэлэгшэ түшэмэлэй хоёр хүбүүе абажа ерэлтэй байна. Тэдэ абажа эсэ ерэбэл, хан хүбүүндэ нэгэ туһа үгэлтэй байнаб", – гэхэдэнь, хаан зарлиг болобо: "Тэдэниие дагажа ошохо һайн баатар эрэнүүд гээд, заан, морин тэргүүтэн хэрэгсэл сэлтэсые яарабшалан бэлэдхэгтүүн," – хэмээн түшэмэдтээ үгүүлхэдэнь зурхайша түшэмэл иигэжэ хэлэбэ: "Тэрэ занданиие буляажа абаха бэшэ, түүжэ олохо тула зурхайда гараһаниинь – хоёр хүнһөө бэшэ хүн ошохо хэрэггүй байна", – гэхэдэнь, тэрэ хоёр хүбүүниие ерүүлжэ, хаан иин зарлиг болобо: "Та хоёр занданай ойдо ошожо, могойн зүрхэ нэрэтэ занданиие оложо ерэгты. Тэгүүни эсэ асарбалтнай, таанарые хүндөөр засаглахаб. Абажа ерэбэлтнай, ехэ шан үгэхэб. Замда хэрэглэгдэхэ алибаа хэрэгсэлээ түшэмэдһээ абагты, – хэмээн зарлиг болоходонь, түшэмэдынь хоёр боро зааниие хэрэгсэлтэйгээр үгэбэ.

Тэрэ хүбүүд үгүүлэрүүн: "Бидэ хоёр ехэ хаанай зараһан элшэ мүн тула хүтэлтэй ябамуй. Баһа тэрэ занданай ойнь манһаа нэгэ түмэн юһэн мянганай газар аад, хан хүбүүнэй үбшэнэй хүндэ байһан тула нэгэ үдэр найман мянганай газарта хүрэжэ шадаха тиимэ сагаан заан уналга үгэгты. Харайлган гэтэр халтирха, доромжолон гэтэр доротохо үйлэ хэндэшье ерэхэ болзоогүй. Энэ хан хүбүүндэ хан түрые бариха буян хэшэг бии болоболнь, бидэ хоёрой амиды гаража, абажа ерэхэмнай сохом гэнэ. Үхэхэһөө айжа, эсэ ошохомнай гэхэ сэдьхэл бидэ хоёрто огто үгы. Бидэнэй ябадалые түргэн болгогты!", – хэмээн үгүүлхэдэнь, тэдэнэй хэлэһэн ёһоор найман хүтэлэй хүн, сагаан заан уналга бүхы хэрэгсэлтэйгээр үгэжэ ябуулбай.

Тэдэнэр занданай ойдо шадар ойро хүрэхэдэ, тэдэ хүбүүд үгүүлэрүүн: "Бидэнэрэй арбуулан үхэхэ хэрэггүй. Бидэ хоёр ошохобди. Харин нэгэ хоногһоо бидэ хоёрой эсэ ерэбэл, үхэбэ гэжэ мэдээд, бусажа харигты", – хэмээгээд, үшүүлэн хүнэһэ абаад, ябаган ябахые забдахадань, тэдэ найман нүхэрынь орхилон тэдэниие барижа, иин үгүүлэрүүн: "Бидэ бүгэдөөр энэ һайн уналгаар ондоо нэгэ хаанай орондо буруулан ошоод, заан тэргүүтэн хэрэгсэлээ худалдажа, амияа тэжээбэл, нэгэ хэды амиды ябаха тула энэ ябадалаа тэбшэгты", – гэхэдэнь, тэдэ хүбүүд үгүүлэрүүн: "Энэ юртэмсын хүмүүнэй наһан ахар, алибаа үүдэһэн бүгэдэ мүнхэ буса. Энэ ябадалда үхэбэл, амитанай туһын тулада ябаһаар үхэһэн болохо болоод, баһа хаанай хүсэ шадал ехэ һэн тула (буруулжа ошоходоо) хэрбэеэ баригдабал, бидэ арбан хүн алагдаха болмуй. Таанар сэдьхэлээ бү зобон гасалагтуун. Таанарай энэ һайхан һаналай үрэнь – энэ наһандаа жаргалые эдлээд, эсэс хойто түрэлдөө һайн заяанда түрэхэ боломуй та", – хэмээгээд, ошобо.

Тэндэһээ тэдэ хүбүүд занданай ойн захада хүрөөд, нэгэ уулын хүндыдэ һуужа: "Хамаг амитанай туһын тула гээд, илангаяа энэ ябадалда хоротондо хорлогдобошье, али хорлогшодо нүгэл бү болог. Бидэ хоёр долоон хоногой эсэстэ ами бэеэ хайрлалгүйдэ энэ занданай ойдо орохобди", – хэмээн сэдьхэжэ, "Ошороор отологшо" сударые уншажа, гурба хоноод байтарнь, Хан гарууди шубуун нэгэ зандан модые абарга могойн яһатайгаар тэндэ хүбүүдэй дэргэдэ асаржа орхибай.

Тэрэ хүбүүд гэдэргээ бусажа, заанаа абаад, тэгүүни заанда ашажа ерээд, нүхэдтэеэ ниилэжэ, орон нютагтаа бусажа ерээд, хаанда үргэбэл, тэрээгээр хан хүбүүн тэргүүлэн хамаг уладай халуун үбшэн арилаад, тэдэ хүбүүдтэ ехэ хайра зэргые үгөөд, тэрэ арбан хүмүүндэ ехэ шан үгэбэ. Тэндэһээ мүн тэрэ хаанай нютагта сагаан зүгые тэдхэгшэ нэгэ һайн газарай эзэнэй эзэлһэн нэгэ ехэ уула бии бэлэй. Тэрэ уулада ойро шадар нютаглан һууһан улад хэншүү хёрбоһоной муухай үнэр хангуулан, сагай хашалан болохо ба һалхи шуурганай болоходо, тэгүүни харааха, бусадай эд зөөри хулуугаад, тэрэ уулада нюуха, өөһэд дотороо зарга тэмсэл ба хэрүүл хараал зэргын муу уршаг гаргаһанай үндэһөөр тэдэ уладай буяниинь доройтожо, ган зуд боложо, үрэ жэмэсэй үлэ гарахада, тэдэ улад тэгүүни муу хэлэжэ, харааһандань, тэрэ газарай эзэн уурлажа хилэнлэжэ, тэдэниие хорлоһондо тэндэ һуугша улад холо зайлажа ошоод, тэрэ уулые Шүдхэр Хүхэ хэмээн нэрээдэбэй.

Тэрэ газарай эзэн улам ехэтэ хилэнлэжэ, тэрэ хаанай нютагта ган зуд тэргүүтэн али муу ёро үзүүлжэ, тэрэ уулаһаа гурбан хоногой газарһаа дотогшуур ябаһан хүмүүни үхүүлдэг болбай. Тэрэ сагта байн байһаар тэрэ уулын бараае холоһоо хараһан хүмүүн үхэхэ болбай.

Тэрэ сагта хаан зурхайша түшэмэлдэ зарлиг болоруун: "Манай нютагта ган зуд тэргүүтэн муу ёро болоһониинь юунэй шалтагаанһаа болбай?" – хэмээхэдэнь, зурхайша шэнжэлээд, үгүүлбэй: "Хаан минуу-а энэ ган зуд тэргүүтэн элдэб муу зүйлнүүдшье гадаадын хорлолшье бэшэ, амитанай хуби заяан доройтоһоншье бэшэ, эдэ сүм манай уладай үйлэдэһэн үйлэ бэлэй. Тэрэ маша дошхорһон уулада һайн нэрэ үгэжэ, бэшээд, хамаг уладай хэншүү хёрбоһо үйлэдэхые ба газар уһа хараахые болон һалхи шуургануудые муу хэлэхэ зэргын муу үгые хоримжолоод, өөһэд дотороо эбтэй найрамтай ябахые һайтар ойлгуулан тунхаг тараажа, энэ заршамые дагаагүй болнь сааза засагаар хүндэдэ засаглахые зарлаад, зарлаһанаа тэрэ уулада үгэхэ бэшэгтэ оруулан, тамга дараад, Луусай эм ба зуун амтата эдеэнүүдые тэрэ уулада хүргэжэ ошоод, тодорхой дуугаар бэшэгээ уншажа үгэбэл, урдаһаа нэн үлэмжэ һайн боломуй", – хэмээхэдэ, зурхайшын үгүүлһэн ёһоор бэлэдхэжэ, тэрэ уулада хүргэхэ саг болоходо: "Ши эгүүни хүргэ", – хэмээн уладта тушаахада, өөртөө тушаагдаһан тэрэ бүгэдэ иигэжэ хэлэбэ: "Аяа ехэ хаан болон түшэмэд минуу-а, элшэлгүй* болоод, эзэгүй хээрын талада номой дууе соносолгүй үхэһэндэ орходоо танай засагаар эндээ үхэхэб. Саазаар үхэхэһөө айхагүйб", – хэмээн хүмүүн бүгэдэ мэдүүлжэ, тэгүүни хүргэхэ хүмүүн эсэ олдоходо, тэрэ зурхайша түшэмэл үгүүлэрүүн: "Гурбан мянган юһэн зуун жаран юһэн можо уладай сүйдэһэнһөө шэнжэлэгшэ түшэмэлэй хоёр хүбүүд хэды ехэ ашата болобошье, тэдэнэр амидыгаар гаража ерэнэ гү, үгы гү, тэдэ хоёр тэнэг тула би эгүүнһээ хойшо үлэ мэдүүлмуй", – гэхэдэнь, хаан тэрэ хүбүүдые ерүүлжэ, зарлиг болоруун: "Та хоёрые хайрланагүй бэшэб, гансахан шадалыетнай хэрэглэнэб", – хэмээн тэрэ уулада бэшэг, бэлэг сэлтэсые хүргэхэ болоһон ушар шалтагааниие бүринтэ зарлиг болобо.

Тэдэ хүбүүд: "Аяа хаан минуу, ехэ хаан тэргүүлэн эдэ хамаг уладай хуби заяанай доройтоогүй бол, тэгүүни хүргэжэ болохо бэзэ", – хэмээгээд, хамаг хэрэгсэлээ заанда ашажа, зургаан хүтэлтэйгөөр, далдуур газараар ошожо, уулада ойро шадар хүрөөд, хамаг амитанай туһын тула ба амитаниие хорлогшо тэрэ уулын эзэн тэгүүндэ болоод, хорлогдогшо олон амитануудта үри түлөөһэгүй ашатын амгаланиие олохо болтогой хэмээн зорижо, "Ошороор отологшо" сударые нэгэн үзүүртэ сэдьхэлээр уншаад, нүхэдтөө иигэжэ үгүүлэрүүн: "Таанар эндээ һуужа байгты. Бидэнэр бүгэдэ тэндэ ошоод, хэрбэеэ найман хүмүүн үхэбэл, үхүүлэгшын нүгэлыньшье ехэ болохо, үхэгшэдэй аминдашье гарзатай болохо болоод, бидэ хоёр үхэбэлшье амитанай туһын тула үхэхэдэ, үлэ гэмшэмуй. Бидэ хоёрой долоо хонотор эсэ ерэбэл, үхэбэ гэжэ мэдээд, бусажа харигтуун", – хэмээгээд, ябан забдахадань, тэдэ нүхэдүүд үгүүлэрүүн "Эдэ юумэнэй зүйлнүүдые хүргэжэ үгөөбди гээд, эндээ орхёод, бидэнэй харибал, та хоёрой аминда хоро үлэ боломуй", – хэмээхэдэ, тэдэ хоёр хүбүүд үгүүлэрүүн: "Алибаа үйлэдэ худал хуурмаг үгүүлбэл, энэ наһандаа жэгшүүритэ болоод, эсэс хойто түрэлдөө тамада унаха боломуй. Мүн баһа найман хүмүүн бэе бэедээ этигэхэһээ байтагай, нэгэ хүмүүн өөртөө этигэжэ үлэ боломуй. Тиимэ тула энэ мэтын ябадал мэдэгдэбэл, найман хүн үхэхэ боломуй. Тиимэ тула бидэ хоёрой тулада сэдьхэлээ бү зобогтуун", – гээд, ябаба.

Тэндэһээ ябаһаар тэрэ уула хүрөөд, ехэ дуугаар: "Бидэ хоёр ехэ хаанай зараһан элшэ бэлэйбди. Наашаа ерэжэ уулзагты. Эсэ уулзабал, "би мэдэбэй" хэмээн мэдээгээ үгэгтүүн", – хэмээн дуудаһанда нэгэ гоо үзэсхэлэнтэ хүмүүн ерээд: "Та ямар уладбта? Иимэ аюумшаггүй эндэ ерэжэ, юунэй тула бархирабай?" – хэмээхэдэ, хоёр хүбүүд үгүүлэрүүн: "Бидэ хаанай зараһан элшэ бэлэйбди. Та ямар хүмүүн буй? – хэмээхэдэ, тэрэ хүмүүн үгүүлэрүүн: "Би энэ уулын эзэн буй. Хаан ямар хэрэгээр таанарые заража эльгээбэй?" – гэхэдэнь: "Бидэниие тамгата бэшэгые тахилгын хэрэгсэл сэлтэстэйгээр хүргүүлжэ эльгээбэй", – гэхэдэнь тэрэ хүмүүн үгүүлэрүүн "Тиимэ бол, тэрэнээ намда үгэгты", – гэхэдэнь, хүбүүн үгүүлэрүүн: "Баян Баатар агуулын эзэд олон тула сохом түрүүлһэн хаандань үргэхэһөө бэшэ, бархирба хэмээн байсагаажа, ерэһэн нэгэ хүмүүниие үзэмсөөрөө тэгүүни этигэжэ, үлэ үгэмуй бидэ", – гэхэдэнь, тэрэ гоо хүмүүниинь олон нүхэрөөр хүреэлэгдэһэн Газарай Эзэн хаан бэеэрээ болоходонь, тэдэ хүбүүд ёһошолон мүргөөд, бэшэг ба тахилгын эд тэргүүтэниие үгэхэдэнь, тэдэ һайшаан абаад, тэрэ уладай хаанда олон һайн эрдэни бэлэг эльгээбэй.

Тэдэ хүбүүдтэшье үрын үрэдэ үлэ үгырхэ эрдэни үгэбэ. Тэдэ хүбүүд: "Аяа агуулын эзэн-аа та соносогты. Бидэнэй нүхэд, зургаан хүмүүн эндэ ойро шадар бии бэлэй. Тэдэ улад ехэ хаан шамһаа һүрдэн айгаад, эндэ ерэжэ эсэ шадаһан бэлэй. Ехэ хаан шамда тэдэниие уулзуулан мүргүүлжэ болоно уу?" – хэмээн айладхабал, Газарай Эзэн хаан үгүүлэрүүн: "Хүбүүд таанар, тус тустаа соносогты. Эртэ урда энэ юртэмсэдэ олон зүйлнүүд һайн үүдэжэ тогтохын сагта тэдэ амитад өөр өөрын хэлэтэн гээд, дүрсэтэ ба бэе бэеэ үлэ үзэхэ мэтын тус тусай обог изагуурта амитан тоо томшогүй олон бии болоһон бэлэй. Тэгүүншэлэн ерэһэн, дайниие дараһан, үнэхөөр тогоологсон Бурхан бол амитан амитанай байдал янзаар ямар мэтэшэлэн, тэрээгээр зохилдуулжа амитаниие номгодхоһон байгаа. Энэ юртэмсын хаанууд ба буса эгээлэй хүмүүнүүдтэшье үзэгдэжэ болохые үзэжэ, хэлэлсэхэ болоод, үгые үгы зэргээрнь тоолошогүй, саглашагүй олон галаб нүгшэбэ. Тиин бидэ яажа уулзабабди гэбэл, та хоёр "Ошороор отологшо" сударые идам болгон уншажа шүтэһэнэй буянгаар намтай уулзабат. Энэ "Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Ошороор отологшын" агуу хүсэниинь тэрээгээр үлэ шадаха үйлэ нэгэхэншье үгы бэлэй. Тиимэ бол үхэхэгүй наһанай шэдиие үгэхэ гү гэбэл, энээгээр тогоологсон Бурхан болохо байтар тэгүүни хэлэхэ хэрэг юун? Тэдэ зургаан улад намтай уулзахын тула эндэ ерэбэшье, намайе үлэ үзэхэ һэн тула тэдэ уладта табан үе хүрэтэр үлэ үгырэхэ эрдэни үгэе", – гэбэ.

Тэндэһээ тэрэ хоёр хүбүүд нүхэдтөө харижа ерээд, тэдэндэ үгэһэн эрдэнииень үгөөд, тэндэһээ мүн өөрынгөө нютагта бусажа, ехэ хаантай бараалхан, бэлигүүн эрдэни барижа, ябаһан шалтагаанаа бүринтэ айладхаһанда хаан, түшэмэд сэлтэс ехэтэ баясажа, тэргүүн зэргын түшэмэлэй ёһололые олгожо, хамаг уладта эрхэтэй болоод, тэгүүнһээ хойшо ган зуд тэргүүтэн, алибаа муу ёро бэлгэнүүд үгы боложо, дэлгэр һайхан болоһондо хамаг улад тэдэ хүбүүдые хайрлажа, үргэн хүндэлхэ болбай.

Тэрэ сагта мүнөөхи зурхайша түшэмэл иигэжэ сэдьхэбэ: "Эдэ хоёр хүбүүдынь хүмүүнэй мяха, шуһанһаа түрэгшэдэй бүтээжэ болохогүй бэрхэ үйлые бүтээхыень үзэбэл, эдэ хоёрой түрэл тэргүүлэшэгүйһөө хуряаһан буяниинь ехэ болбуу? Эсэ гэбэл, эдэнэй шүтэһэн нэгэ һайн шүтээн бии болбуу? Юуншье болбол, эдэ хүбүүдтэй найралдан зохилдохоб", – гэжэ сэдьхээд, тэдэ хүбүүдэй эрхэдэ оробай.

"Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн Ошороор отологшын" аша туһаар эсэгэ, хүбүүд гурбуулан хабшал хараал, бөөнэрэй хараал тэргүүтэн элдэб зүйлэй муу убдиста үлэ шадагдаад, эсэс хойтодо бии хотогые олоһоной хоридугаар зүйл.

үүргэ – үргэбшэ, тэлүүр;

түрэл тэргүүлэшэгүй – эхигүй анханай саг;

үлэ аралжамуйби – андалдахагүйб;

ашалха – ашыень харюулха;

лан – шэгнүүрэй хэмжээн.

нүгшэһэн – үнгэрһэн;

эдүүгээдэхи – мүнөө үеын;

асарха – тэдхэхэ;

зувар – хүнэй бэе, сэдьхэл зобоохо зүйл;

хоёр шуулган – дабхар буянай согсо;

сэлтэ – мэтэ;

эрюулхэ – бэдэрүүлхэ;

үлэ, эсэ – хориһон үгэнүүд;

эрэс – эрэшүүл;

шанлаха – шагнаха;

хүтэл – дагуул зараса;

охилхо – орилхо;

хилэнлэхэ – уурлаха;

элшэлгүй – хүн амитангүй газар;


21-ДЭХИ БҮЛЭГ

БАҺА ОНДОО НЭГЭ МОЖО УЛАСТА тангаригай бог (шүдхэр) оршожо, нялхасые үхүүлһэн тула арбан найман наһанһаа доошо эрэ, эмэ хүмүүн үгы болбай. Тэрэ сагта богые дарахын тула хэрэг яриг, түгли (?) тэргүүтэн али туһатай болохо үйлые үйлэдбэшье, тэрэ богынь номдо асари мэргэн тула ламын юуе үйлэдбэшье, тэрэ ламатай адли үйлэдэхэ тула даража эсэ шадагдабай.

Тэрэ уласай хаан тэрэ сагта сэдьхэлээ гансаржа, иигэжэ сэдьхэбэ: "Хаан, харса хамаг улад бүгэдын үндэһэн таһарха болбай. Доородо хуби заяатай би энэ уласай хаанай шэрээдэ һуужа, үлэ мэдэхын эрхээр буса буруу ябадал үйлэдэжэ, тэнгэри луусай уур хилэн болгобо гүб? Тиимэ болбол ганса намда гэм бололтой һэн ха. Эды шэнээн олон уладые гашуун зоболонто болгохо хэрэгынь юун бэ? Бог шүдхэр мэтын бусадай хорлол болбол, эдэ үйлэдэһэн номой үйлэс гээд, арга заһал ба тахил үгэлигэ тэргүүтэниие үйлэдэбэшье, туһа үлэ болохые үзэбэл, минии үйлэ бололтой. Энэ наһанда баян ноёнби хэмээн хэды ехэ эрэмшэбэшье, буян эсэ үйлэдэбэл, хойто түрэлдөө гутамшагта гуйранша болохо магадгүйб. Тэгүүншэлэн би хаан гэжэ ехэмсэбэл, албата иргэнгүй болобол, энэ наһанда гутамшаг болохо. Тиимын тула энэ олон зоболонто үри түлөөһэндэ зорюулжа, гурбан хоногой манагаар түрэл егүүдхэхэмни", – гэжэ сэдьхээд, мзамс (модон) дор һууба.

Тэгүүнэй хойто һүни тэрэ Хаанай зүүдэндэ нэгэ павалхад (хии амитан) ерэжэ, үгүүлэрүүн: "Нялхасай үхэлдэ (туһатай гэбэл) тэнгрисүүн хаан Хурмаста Илажа түгэс нүгшэһэн бурханай номлоһон Бэлиг Бараамидта тамга дараһан бэлэй. Бэлиг Бараамидые шүтэбэл, тэрэ сохом шадамуй. Тэрэ юунэй тула гэбэл, Илажа түгэс нүгшэһэн бурханай "Бэлигүүн саада хизаар хүрэһэн Ошороор отологшые" номлохын сагта Тэнгэриин хаан Хурмаста түрүүлэн наян дүрбэн тэнгэринэр даган баясажа: "Энэ судар шүтэгшэдэй энэ хойто (наһанда) болон үнгэрһэн гээд, ерээдүй ба мүнөөнэй ямарбаа үйлэстэ зорюулжа уншабал, тэгүүнэй хэрэг туһые бидэнэр бүтээхэбди", – хэмээн ама абажа, тамга дараһанай ушар тэрэ болоно", – хэмээгээд, тэрэ павалхад үлэ үзэгдэн ошобо хэмээхые тэмдэгтэйдэ тодорхой зүүдэлээд, хаан нойрһоо һэрижэ, Лама Гурбан Эрдэнидэ ашалхын тахил үргөөд, тэдэ албата бүгэдэндэ тунхаг тараажа, "Ошороор отологшо" сударые шүтэгшэд бололсобо. Тэндэһээ тэрэ бог тонилоод, нялхасууд нютагтаа аюул зоболонгүй боложо, ута наһалба.

"Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн “Ошороор отологшын” аша туһаар маша хэрзэгы догшон богые тонилгоод, үлэ тогтохо нялхасые тогтоожо, нялхаста энэ сударай гайхамшагтай һайханиие элидхэһэнэй хори нэгэдүгээр зүйл.


22-ДОХИ БҮЛЭГ

БАҺА ЭНЭДХЭГЭЙ ОРОНДО шажан түрын үйлэдэ маша мэргэн аад, хүмүүн ба хүмүүн бусын алишье хэрэгтэ үгэлигэ ехэтэй, амитаниие асархы (тэдхэхэ, хайрлаха) сэдьхэлтэй нэгэ ехэ хаанай нютагай түб дунда, али бүреэр тэгшэ һайхан газарта, нэгэ сүмын өөрөө тобойжо ургаһаар гүйсэһэниие үзэбэл, үзэжэ ханашагүй маша гайхамшагта һайхан сүмэ гараһан байгаа. Тэрэ сүмын дотор орожо үзэбэл, Бурхан шүтээн, судар номуудые залаха шэрээ гээд, тахилай шэрээ ба хуралай хубарагуудай һууха шэрээ дэбисхэр тэргүүтэниие бүрин түгэс бэлэдхэһэниие үзэхэдэ, маша зохистой болоод, юртэмсэдэ шухаг эрдэни баймуй. Тэгүүни юртэмсын хүмүүн урлажа бүтээхэһээ байтагай, һанажа үлэ гүйсэхэ тиимэ һайхан сүмэ бэлэй. Тэрэнэй дэргэдэ нэгэ һайхан байшангай дотор зуун амтата эдеэн, ундан өөрөө бүтэжэ байдаг һэн. Тиимэ сүмэ байшангуудые хаан түшэмэд тэргүүлэн хамаг бүгэдөөр үзөөд, баясажа, иин үгүүлэлдэбэ: "Бидэнэй эндэ шажан ехэтэ дэлгэрхын тулада Бурхан тэнгэри үршөөжэ, Луус, Газарай эзэдэй бүтээһэн сүмэ бэлэй", – хэмээн баясалсаад, Бурхан, тэнгэри гээд, Луус, Газарай эзэдтэ ашалхын тахил ба үгэлигэ ахы ехэтэ үйлэдөөд, үгытэй ядууда үгэлигэ үгөөд, нэгэ мэргэн һайн ламада хаан зарлиг болоруун: "Ши тэрэ сүмэдэ ошоод, шажанай дэлгэрхые угтан, ямар ном буян үйлэдэбэл зохистойе өөрөө мэдэжэ үйлэд. Тиихын тула юун хэрэгтэй болоноб, би үгэхэб", – хэмээн зарлиг боложо, нэгэ шабитайгаар тэрэ сүмэдэ эльгээбай.

Тэрэ лама тэндэ ошоод, тэрэ һүниндөө үхэбэй. Шабинь харижа ерээд, хаанда мэдүүлхэдэнь, баһа урдахитай адли зарлиг боложо, һайн ламанарые дахин дахин эльгээхэдэньшье, мүн урдатай адли үхэбэй. Тэрэ мэтэ олон ламанарай үхэхые үзөөд, тэрэ сүмын ойро шадар ошожо үлэ боломуй хэмээн хамаг зон улад айжа, холо ябаха болбай.

Тэрэ сагта нэгэ уласта нэгэ нэрэлхэг хөөрхэн янзатай хубараг бии һэн ха. Тэрэ хубараг иин үгүүлэрүүн: "Тэрэ сүмэ болбол, хамаг амитадай туһын тулада хаанай буянаар бүтэһэн сүмэ мүн бэлэй. Хооһон нэрэ абаһан тэрэ ламанар тэрэ сүмэдэ һууха шадалгүй үхэһөөр байжа, хайран сүмэдэ бузар буртаг болгобай. Тэрээгээр шалтагаалжа, хаан тэргүүлэн хамаг уладта нэгэ муу ёро боложо магадгүй. Аяа хөөрхэй, номой удхые мэдэхэгүйн зоболон ехэ гэдэг энэ болоно", – хэмээн дэмы балай нэрэлхэжэ, энэ тэрэдэ үгүүлжэ ябаһаниие дам дам үгүүлэлдэһээр байжа, тэрэ үгэнь түшэмэдтэ соностоод, түшэмэд хаанда иигэжэ хэлэбэ: "Бидэнэй улас дотор нэгэ һайн лама бии ха. Тэрэ ламын хэлэһэн үгэ энэ мэтэ гэнэ", – хэмээн тэрэ хубарагай үгүүлһэниие дамжуулхадань, хаан маша баясажа, нэгэ элшэдэ зарлиг болбай: "Өөрөө бүтэһэн тэрэ сүмын ушар шалтагааниие мэдэһэн аад, тэрээндэ һуужа шадаха нэгэ хубараг бии гэнэ. Ши тэгүүндэ ошожо, юуе хэрэглэхэ байнаб, тэдэ бүгэдые үгөөд, тэргүүн ламын ёһоор тэрэ сүмэдэ хүргэ", – хэмээн зарлиг болоходонь, элшэ ошожо, тэрэ нэрэлхэг хубарагта хаанай зарлигые бүринтэ үгүүлхэдэнь, тэрэ хубараг зүрхэндөө һомоной тудаһан мэтэ айн сошожо, тэрэнээ эсэ мэдэгдэхын тула элшэдэ үгүүлэрүүн: "Нэгэ хэды хоногһоо ошохоб. Ши хүлеэ", – хэмээгээд, иигэжэ сэдьхэбэ: "Тэрэ сүмэдэ ошожо һуубал, үхэхэб. Хаанай зарлигһаа дабабал, баһа үхэхэб. Оргожо (зугадажа) ябаад, олдобол, мүн үхэхэб. Мүнөө минии наһанай хэмжээн сохом болохо ха", – гээд, "тэрэ сүмэдэ ошожо һуугаад үхэбэл, үхэ – ябадалгүй, нэрэдэшье гэм үгы", – гэжэ сэдьхээд, тэрэ элшэтэй хамта арбан хоногто ябажа, тэрэ сүмэдэ гурбан хоногой газар болоходо, элшэдээ үгүүлбэй: "Таанарта тэрэ сүмэдэ ойро ошожо үлэ болохо. Таанарые мэдээд, угтажа хорлохо бэлэй. Хаан, түшэмэдтөө харигты. Намайе гансаараа гэжэ бү зобогты, – гээд, хүнэһэеэ абаад, нүхэдһөө һалажа, айха тула ябан ядажа долоон хоногто ябаад, тэрэ сүмын бараае харагдахын тэды газарта, нэгэ добосогой дээрэ, сан табидаг нэгэ байшан бии һэн ха.

Тэрэнэй дотор оробол, нэгэ судар дэбтэр байһаниие абажа үзэбэл, "Ошороор отологшо" судар байһаниие үзөөд, тэрэ хубараг баясажа, иигэжэ сэдьхэбэ: "Үхэлэй эзэнэй гарта нэгэтэ ороһон намда "Ошороор отологшо" судар олдоһониинь уулзахада бэрхэ һайн хуби байна. Энэ наһан нэгэтэ дууһаха тула би тэргүүтэн хамаг амитанай туһын тулада зорюулжа, үхэтэрөө уншахамни", – гээд: "Энэ сударта бэе, хэлэ, сэдьхэлээ үргэхэмни. Илангаяа аминай таһартар худалаар хэлэхэгүйб", – гэжэ сэдьхээд, тэрэ судараа уншажа хоноод, манагаарынь (үглөөдэрынь) үлдэжэ, ундаасаһанай тула нэгэ шүтэжэ хоноод, үхэхэб гэжэ шууд сэдьхээд, тэрэ сүмын дэргэдэ ошожо, тэндэхи тэрэ байшангай дотор орожо, зуун амтата эдеэ, ундаае эдижэ, уужа хоноод, баһа иигэжэ сэдьхэбэ: "Аяа минии сэдьхэл, ши ехэ нэрые хүсэжэ, худал хэлэһэнэй үйлөөр үхэхэеэ байһанһаа бэшэ шамайе бусад хэншье хорлоогүй бэлэй. Минии энэ ном уншахада, баһа хорлохо гэжэ байна гүш?" – гэжэ сэдьхэлээ заһаад, тэргүүн ламын шэрээдэ һуужа, "Ошороор отологшо" сударые нэгэ үзүүртэ сэдьхэлээр уншажа, долоо хоноһоной хойно үдэшэ гэнтэ тэрэ сүмэнь гэрэлээр дүүрээд, эсэстэ һүр жабхалантай нэгэ һайхан хүмүүн ерэжэ, мүргөөд, һуужа, иигэжэ үгүүлбэ: "Энэ номын түгдэмдэ оршоһонһоо үшүүхэн тэды сүлөө табижа, минии үгые соносон соёрхо. Би энэ газарые эзэлһэн газарай эзэн бэлэйб. Газарай эзэд олон болобошье, түрүүлһэн ноёниинь би болоноб. Энэ танай хаан үдэр бүри бидэндэ ехэ хэрэгтэй эм, номой зүйл үгэхэ болоод, тэрэнэй харьяата иргэндээ хэншүү хёрбоһо мэтын муухай үнэр табихые шангата хоримжолһон тула тэдэ олон улас тэрэ мэтые үлэ үйлэдэхэ тула Луус, Газарай эзэн гээд, найман аймаг тэргүүтэн бидэнэртэ үбшэн тахалгүй, уужам жаргаһаниинь танай энэ хаанай аша туһа мүн тула тэрэ ехэ ашые харюулхамнай гэжэ сэдьхэбэшье, энэ хаанда Тогоологсон бурхан болохоһоо бусань гүйсэд тула бурханай шажан номые ахы ехэтэ дэлгэрүүлжэ, олон амитаниие туһалбал, Үнэхээр Тогоологсон Бурханай боди хотогые дарыдаа олохо боломуй", – гэжэ сэдьхэээд: "Тэнгэриһээ бошогтой би тэргүүтэн Луус, Газарай эзэд бүгэдөөрөө эгүүниие бүтээжэ, ехэ хаанда үргэһэн сүмэ бэлэй. Тиин байтар энэ сүмэдэ һуухаяа ерэһэн ламанарай алинииньшье энэ сүмые бүтээһэн эзэниинь хэн болобошье, тэгүүни тооһон тоборог болгоё гэжэ хатуу дошхон уншалга үйлэдэжэ занаһан болобошье, тэрээгээр бидэниие үлэ шадаһан байна. Тэрэ юунэй тула гэбэл, Тэгүүншэлэн ерэһэн бурхад гээд, бодисада, махасаданууд ба ширваг братигабуднуудшье асархы, нигүүлэсхыгээр боди хотог олоһон байгаа. Тэдэ дээдүүлэй юрэ хамаг амитаниие хорлоогүй байтар тэдэ урид эндэ ерэһэн ламанар Бурханай сурталһаа гажуудаһантай – нэгэ, доромжолһоной үри түлөөһэн – доройдол гэжэ номлогдоһонтой – хоёр. Би гансал онол буруутажа, Газарай эзэнэй түрэл абаһанһаа бэшэ түрэл тэргүүлэшэгүйһөө мүнөө хүрэтэр хуряаһан буямни ехэ аад, иимэ ехэ буянта намда буруу һанаһантай – гурба. Энэ гурбан ушараар буянаа баража үхэһэн ламанар бэлэй. Тойн, ши "Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн “Ошороор отологшо” сударые өөрһөө бусад хамаг амитанай туһын тула идам болгон уншаһанай үндэһөөр минии һанаһанай ёһоор Бурханай шажан дэлгэрхэ болтогой! Шажан, амитанай туһын тула энэ сүмэдэ тэргүүн лама боложо, һуун соёрхо. Шинии гадаада үйлэсы би бүтээхэб", – гээд ошобай.

Тэрэ сагта тэрэ хаан нэгэ түшэмэлдөө иигэжэ зарлиг болобо: "Тэрэ сүмэдэ һууһан минии ламын үхэһэн ба эсэ үхэһэниие мэдээд, тэрэ сүмэ урдынхиһаа ямар болоод байһан гээд, тэгүүни ямар амитан эзэлжэ оршоһон зэргые үзэмэршэн ба һайн эрэнүүдтэй хамта ошожо, һайтар үзэжэ ерэ", – гэжэ зарлиг болоходонь, тэрэ түшэмэл дүрбэн нүхэдтэй табуулан, тэрэ сүмэдэ ошожо, тэндэ һууһан ламатай уулзажа, эсэ үхэһэн ушар шалтагааниие асуухадань, "Ошороор отологшо" сударые идам болгон уншаһан ба тэрэ Газарай эзэнэй үгүүлһэн үгые бүринөөр үгүүлхэдэнь, тэрэ түшэмэл соносоод, харижа, али соносоһоноо хаан, түшэмэдтэ үгүүлхэдэнь, хаан тэргүүлэн бүгэдэ баясажа, Бурхан, шүтээн, ном сударнуудые тэрэ сүмэдэ залаад, маша олон хубарагуудые һуулгажа, хурал номые үйлэдүүлэн, номой ехэ хуримые үйлэдэбэй.

Тэрэ сүмэдэ шажан ехэтэ дэлгэрбэ. Илангаяа "Ошороор отологшо" сударые нэн үлэмжэ шүтэһэнэй буянаар тэрэ хаанай нэгэ зуун жаран юһэн можо уладта саг бусын үхэл зоболонгүй, ган зудгүй алибаа үйлэс бүгэдэ дэлгэр һайхан болбай.

"Бэлигүүн саада хизаар хүрэһэн Ошороор отологшын" аша туһаар уншагша тойн гээд хаан ба Газарай эзэнэй, ноён сэлтэсэй боди хотогто хүрэгшэдэй хорин хоёрдугаар зүйл.

"БЭЛИГҮҮН СААДА ХИЗААР ХҮРЭҺЭН ОШОРООР ОТОЛОГШЫН" АША ТУҺА, ЭРДЭМЭЙ ТАЙЛБАРИ ЭГҮҮНИ УНШАБАЛ, БЭШЭБЭЛ, БЭШҮҮЛБЭЛ, НАЙМАН ТҮМЭН ДҮРБЭН МЯНГАН НОМОЙ СОГСОСОЙ ТУҺА ЭРДЭМЫЕ МАГТАН УНШАҺАН, БҮТЭЭҺЭНЭЙ БУЯНИИЕ ОЛОЖО, ЭНЭ НАҺАНДАА НАҺАНАЙ БУЯН, ЭРХЭТЭНЭЙ ХИИ МОРИН ДЭЛГЭРЖЭ, АЛИБАА ҮЙЛЭ БҮТЭЭД, ЭСЭС ХОЙТОДОО БОДИ ХОТОГЫЕ ОЛОХОНЬ ДАМЖАГГҮЙ ХЭМЭЭН НОМЛОҺОН БАЙНА.

ЭНЭ БУЯНААР ЭХЭ БОЛОҺОН ХАМАГ АМИТАН БУРХАНАЙ ХОТОГЫЕ ОЛОХО БОЛТОГОЙ! УМ МА НИ БАД МИ ХУМ, УМ МА НИ БАД МИ ХУМ. ТҮГЭСЭБЭ, МАНГАЛАМ.

"Бэлигүүн саада хизаараа хүрэһэн Ошороор отологшын" туһа эрдэмые үзүүлһэн судар эгүүни Онон-Сүүгэлэй үлзы хотогой номые арьбадхагша хиид дор хэблэн сайлгабай.

харса – доодо изагууртан;

эрэмшэхэ – бардамлаха,һайрхаха;

иргэн – эрхэтэн;

манагаар – үглөөдэр;

ашалха – ашыень үзүүлхэ;

оргохо – бодожо ошохо;

түгдэм- үхэлдэ бэлэдхэл;

ширваг братигбуд – шравак, пратьекабууда гэжэ нэрлэгдэдэг бурхад;

мангалам – номой эсэстэ табигдадаг үгэ;


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>