ҺҮН ДАЛАЙЕ БЭЛЭЛГЭ
Эртэ сагта бэлэй. Хурмаста, Вишну тэнгэринэр Асуриин хаан Сайн Хүсэтэ гэдэгтэй хэлсээ ябуулжа, Сүмбэр уулаар бэлүүр хээд, гадаада далайе бэлэхэ гэлсэбэд. Лусай хаан Нанди болон Убанди гэдэг хоёрой могой бэетэй һэн тулань тэдэниие бэлүүрэй ооһор болгобод. Вишну асари томо яһата мэлхэй боложо, доодохи газар дэлхэйе нюрган дээрээ үргэхэдэнь, тэнгэринэр асуринар бүгэдөөрэн һүн далайе бэлэжэ эхилбэ. Далайе бэлэһээр байтарнь, гал шэл удхагдан гараба. Тэрэниие огторгой өөдэ дэгдээжэ, дүрбэн түбиие гэрэлтүүлхэ наран болгобо. Уданшьегүй далайн оёорһоо уһан шэлэй гарахада, тэрэниие огторгойдо һара болгожо табибад. Далайе үшөөл бэлэһээр байтарнь, тэндэһээнь домбо бии болобо. Домбо соохи ундые шалгажа Хаяанчирваагай хахадтань хүрэтэр гудамхихадань, хоолойнь хүб хүхэ үнгэтэй болошобо. Тиигэжэ тэрэ хүхэ хоолойто Дабаа гэжэ алдаршаба. Үлөөшэ хахадыень Манжушри уухадаа, нюурынь зуун ондоогоор хубилжа, «һа-ла, һа-ла» гэжэ зуун нюурта боложо алдаршаба.
Далайе үшөө бэлэһээр байтарнь, үзэсхэлэн һайхан шарайтай сэдьхэл зүрхэндэ зохисотой эхэнэр бии болобо.
«Энэ ши хэн гээшэбши?» — гэжэ асуухада: «Би Архи гэдэгыньби» гэжэ тэрэнь үгэлбэ. «Ямар эрдэм шэдитэй юмши?» гэжэ асуудал дахин табигдаба. «Намайе уугаал һаа, дээрэлхы омог зантай болодог, галзуу үбшэндэ дайрагдадаг, үхэдхэжэ унадаг. Энэ наһандаа зөөри хогшолоо барадаг, уг унгяараа үбшэлдэг, хэрүүл хёмороон һүжэрдэг, бусадай гэмэ зэмые уудалха, нюуса нарин хэрэгые элирхэйлхэ, оюун бэлигээ доройтохо, үлзы хэшэг алгасаха, гурбан эрдэнидэ бишэрэлгүй болгохо үедэ орогдожо, түрэһэн эхэ эсэгэдээ хайрагүй, эшэхэ улайха нюургүй, сээр, хорюул гэжэ ойлгохогүй болодог юм. Үшөө тиигээд эхэ хүн хүүгэдтээ баһагдаха, олондо хүндэеэ буураха, мэргэшүүлдэ муушалуулха, нирванай хутагһаа холодожо, хойто наһандаа муу заяанда түрэхэ гэхэ зэргын үйлэдэ дайрагдадаг юм», — гэжэ тэрэ эхэнэрэй шашажа эхилхэдэ, һэримжэтэй байдал сахилгада хоролхогүйнь тулада Наһатай һогтуу нэрэтэ тэнгэридэ абаашахадань, Сура гэжэ алдаршаһан бэлэй. Энэ нэрые монголшолон удхалбал, Архи гү, Далайн шэмэ гү, аршааншье гэһэн үгэ юм. Асуринар энэ Сураһаа удхалагдан Асура гэжэ алдаршаһан үльгэртэй. Асура гэдэг монгол хэлэн дээрэ тэнгэри бэшэ, архигүй, шэмэгүй гэһэн үгэ бэлэй.
Үшөө ехээр далайе бэлэлгэн болоходо, аршаанаар дүүрэн домбын гаража ерэхэдэ, асуринар абаад тэрьедэшэбэ.
«Аршаантай домбо асуринарта үгэжэ болохогүй», — гэжэ Хурмаста сэдьхээд, бэеэ тэдээндэ харагдахагүй болгоод, хойноһоонь ошобо. Тиихэдэнь Вишну асуринарай үзэсхэлэнтэ үхин боложо хубилаад, тэдэнэй аршаанаа хубааха гэһэн газарта хүрэжэ ерэхэдээ: «Бидэ, асуринар, энэ аршаанаа юртэмсын гуримаар хубаахагүйбди», — гэбэ.
Тиихэдэнь тэдэнэр: «Юртэмсын ёһо гурим ямар юм бэ?» — гэжэ асуубад. «Юртэмсэ дээрэ эрэ хүниинь бэдэржэ олохо, эхэнэрынь хадаглажа хубаадаг заншалтай» гэжэ үхин харюусаба. Асуринар аршаантай домбоёо үзэсхэлэн һайхан үхиндэ барюулба. «Энэ арюун аршаанһаа хүртэхын урда бэеэ угаажа сэбэрлэхэ хэрэгтэй», — гэжэ үхинэй хэлэхэдэ, асуринар үгыень зүбшөөжэ, далайн эрье тээшэ ошобо.
Энэ һамбаанда Хурмаста Вишну хоёр домботой аршаан абаад, тэнгэриингээ орондо тэрьедэн ябашабад. Тэдэнэр зэргэлэн һуугаад, аршаан хүртэхэеэ байтараа, асуринарай ерэхые һэргылжэ: «Тэнгэриин хүбүүн Наран, ши харуулда бай» — гэжэ захибад. Удаань Ошорто Ягшаада гал бадарһан мэсын хүрдые үгэжэ, асуринарай ерэбэл, даллаха байһыень хэлэбэ.
Энэ үедэ Асуриин эрхэтэ болохо Рааху тэнгэри боложо, бэеэ хубилгаад, аршаанда хүртэлсэхэ хүсэлэнтэй тэдэнэй хажууда һуури эзэлбэ. Раахын гарта аршаантай домбын үгтэхэ сагта: «Энэтнай Рааху һууна», — гэжэ Һара һүхирбэ. Вишну уурлажа, Раахууе хүрдөөрөө сохиходонь, тэрэнэй толгойнь бэеһээ таһарбашье, үхэбэгүй. «Аршаанһаа багахан лэ хубитаяа хүртэхыемни һаалта хэһэн Һара, шамһаа үһөөгөө нэхэжэ, дүүрэн дэлгэрһэн үедэшни залгихаб», — гэжэ Рааху заналта хэбэ. Энэнээ хүсэлдүүлжэ, тэргэд Һарые Раахын залгихадань, бэегүй болоһон толгойнь хоолойгоор ходорон гарашадаг байха юм. Һаратай нүхэсэдэгтэнь хоролхожо, Нарыешье Рааху залгидаг болоһон юм.
Раахуугай хүзүүнһээ адхарһан шуһанай газарта унахада, шороб үнэртэй саримсаг мангир ургаба, ууха гэһэн аршаанай сэсэрдэһэн арса боложо дэлгэрбэ. Тэрэ үедэ Һара иигэжэ үгүүлбэ: «Минии залгюулха сагта буян үйлэдэбэл, мянга үржэхэ». Тиихэдэнь Наран: «Минии эдюулхэ үелээр буян наманшалбал, бум үржэхэ», — гэжэ юрөөл табиба.
Һара наранай хиртэхэдэ һайниие сэдьхэбэл, дэмбэрэл ехэтэй гэдэг ушар тэдэнэй юрөөлэй хүсэн юм гэжэ номнологдобо. Тобшолон хэлэбэл, арга мэхэтын зөөлэн үгэдэ бү орогты гэһэн удха бэлэй.
Ринчен НОМТЫН
| << гэдэргээ | гаршаг | саашаа >> |