* * *
Эрэ хүн хэдышье эрэлхэг зоригтой һаа, дайсанай хорото үйлэдэ иимээр бү харюуса гэһэн удхатай үльгэрнүүд бусадта үшөөл мэдэгдээгүй байдаг. Тиимэ тулань тэнэгүүд болон адагуусан түрэлтэд мэтээр бүхы наһаяа баража байнгүй, ехэ оролдолго гаргажа, эрдэм номоор бэлигээ хурсадха гэһэн удха энэ бэлэй.
ХОЁРДОХИ БҮЛЭГ
Эдир залууһаа эрдэмэй далайда шунаа һаа, энэ юртэмсын ёһо танижа мэргэжэхэш. Эрдэмгүй балай ябабал, эндүүрэлэй харанхы орондо мүлхихэш гэһэн һургаал хоёрдугаар гадаада дотоодын вед шастирай хорин найман шүлэг соо хэлэгдэнэ.
ХААН ХҮБҮҮН БИРМАНАЙ ХҮБҮҮН ХОЁР
Эртэ сагта үндэр түрэлтэ хаан нэгэ бирмантай ханилдаг байба. Тэдэнэй хүбүүдынь мүн лэ эжэл нүхэд һэн. Бирман хүбүүгээ багшада абаашажа эрдэм шудалуулдаг болобо. Хаан эрхэ хүбүүгээ хайрлажа, ном һударта һургабагүй. Хожомынь бирманай хүбүүн хүн зоной этигэмжэдэ хүртэжэ, олон шабинартай болоод, тэдэндээ ном заажа эхилбэ. Энэнииень хаанай хүбүүн хараад, эсэгэдээ хэлэбэ:
— Эрдэмгүйһөө боложо аша туһаар ахирыемни бирманай хүбүүе харахадаа мэдэбэ гүт? Эжэл нүхэрэймни иимэ ехэ бэлигтэй болоод ябахада, эрдэм шудалаагүй би галуудай дэргэдэхи сахали мэтэ тулюурби.
— Номдо һуража зобоод яахашниб, тэдэ хүбүүд эрдэмтэйшье һаа, шинии албатад гээшэ. Ши эгээн хааниинь байха тула эрдэмшьегүй һаа, тэдэнһээ юугээршье дутахагүйш, — гэжэ гомдоһон хүбүүндээ эсэгэнь заабаришалба.
Хаан хүбүүн үгүүлбэ:
— Хүхэ ногторуунууд гурбан уулын хаяада байрлабашье, хүхэ нууртаа һуудаг галуудай удамаршатай яажа тэнсэхэб.
— Шинии хүлэг моридые, заануудые хүллэжэ мордоходош, албатаншни хажуудашни ябагаар алхалха, — гэжэ хаан эсэгын хэлэхэдэнь хүбүүниинь:
— Мори, зааниие унабашье, сэсэн мэргэн ябагашуултай ухаан бэлигээрээ тэнсэхэгүйб, — гэбэ.
— Эрдэмтэй болоһон бирманһаа эрдэмшьегүй һаа хааниинь дээрэ юм, — гэбэ хаан.
— Хаан хүн өөрынгөөл албатанда хүндэлүүлдэг. Ондоо гүрэнөөрхин тэрэниие тоожо ямбалдаггүй. Хамагта туһатай эрдэмтэ хүндэ хари ороноорхин үлэмжэ һайнаар хандадаг, — гэжэ хаан хүбүүн эсэгынгээ үгые һөөргэдэбэ.
— Бирман ори гансаараа, харин ши олон нүхэдэйнгөө дунда наһаараа жаргалтайш, — гэжэ хаан эсэгын хэлэхэдэ, хүбүүниинь:
— Адаг тэнэгүүд олоной аха болохо тумаа ахир зантай болодог. Харин арюун эрдэмтэ мэргэд гансаараа һууха тумаа бэлигээ арьбадхан хурсадхадаг. Адагуусан түрэлтэн олоороо һүрэглэхэ тумаа бэеэ һэргылхэ аргаяа алдана. Арсалан саһата агуулада гансаараа ябаха тумаа хүсэ шадал ороно, — гэбэ.
Хаан хүбүүнэйнгээ үгэдэ гомдожо:
— Ши намайе муушалбаш. Би албатанаараа шинии аша хүндэдэл болгожо мүргэл үйлэдүүлхэмни гэхэдэнь, тэрэнь иигэжэ харюусаба:
Хүбүүнэйнгээ өөрынхеэрээ байхадань, хаан дахин үгэлбэ.
— Тиигэбэл ном һударта яаралгүй ябажа һуража болоно. Хүбүүниинь харюугүй үлэбэгүй:
Энэ үльгэрэй удха:
Иимэ ушарһаа эсэгэ хүн хүбүүгээ эрдэмдэ һургабалнь зохисотой. Ном һудар шудалбал, орёо хүндэ хэрэгые хэзээдэ амарханаар бүтээхэ аргатай. Энэ удхые шүлэглэн хэлэе:
Ажамидархын тула үдэр бүри эдеэлхэ, ундалха, хубсалха ёһотой болобошье, залхууда, уйдхарта эзэлэгдэнгүй, ном һударта хэшээл ехэтэйгээр хандажа, эрдэмдэ шуналтай ябаха шухала гэһэн бэлэй. Мүн тиихэдэ амияа тэдхэхын тулада адууһа мал харюулжа, арбай таряа тарижа, аралжаа наймаа эрхилжэ, зунай сагта халаха, үбэлэй хүйтэндэ даараха үйлэдэ оробошье, эдэ бэрхэшээлһээ тунхарингүй эрдэм шудалха замаар залан сэхэ яба! Шамайе али болохоор муушалха, харшалха, хорлохо тэригүүтэнэй харгыдашни ушарбал, зоригоо мүхэнгүй, атаархалта жүтөө, мэхэтэ нүхэсэлые зайлан дабаха сэдьхэлтэй, эрдэм соёлой һуралсалда хүсэеэ эршэдхэн үнэн сэхэ ябаха гэһэн удха түгэлдэр үльгэр бэлэй.
Ринчен НОМТЫН
| << гэдэргээ | гаршаг | саашаа >> |