ХУДАГТА УНАҺАН ДҮРБЭН
Жирааха гэжэ нэрлүүлдэг нэлэнхы ехэ талада анхан сагта нэгэ һуурин байһан гэхэ. Тэрэ һууринай зоной нютаг һэлгэжэ зөөжэ ошоходонь, гүнзэгы худагайнь уһан шэргэһээр, аюултай нүхэн боложо үлэбэ. Занга болоһон худаг руу хүн, хулгана, харсага, могой дүрбэн гэнэдэн унажа, харанхы нүхэн соо ехэ зоболон үзэбэ. Тиижэ байхадань, нэгэ замшан тэдэниие обёоржо, айхабтар хайрлаад, арга хэжэ дээшэнь гаргаба.
Тэрэ дүрбэнэй замшанда баярые хүргэн:
— Ами наһыемнай абарһан ашыешни али шадахаараа бидэ харюулхые оролдохобди, — гэжэ дохин байхадань, тэрэ замшан:
— Минии ядарха сагай болоо һаа, энэ хүнһөө бэшэн, адагуусан түрэлтэ та гурбан, туһа хэхэ тухагүйт, — гээд, үгыень тоонгүй саашаа ябаба.
Сагай ошоходо замда ябаһан хүн хохидолдо орожо үгырөөд, ойдо ан агнажа ябаһаар, мүнөөхи харсагатай уулзашаба.
— Ши ан гүрөөл агнажа ябадаг болоходоо яагаабши? — гэжэ харсага асууба.
— Үгытэй ядуу болоод ябанаб, — гэбэ хүн.
— Эндээ хүлеэжэ байгаарай, би шамда туһалхам, — гээд, харсага ниидэн ошобо. Харсага тэрэ ороной хаанай дабхар үргөөгэй хушалта доро һуугаад, үглөөгүүр хатанайнь үндэрлэжэ, алта мүнгөөр бүтээгдэһэн субад эрдэнитэй шэмэг зүүдхэлээ бэеһээ абажа табяад, үһэеэ һамнаха үеээрэнь, тэдэнииень саб шүүрээд, огторгойгоор дүүлин ерэжэ ангуушанда үгэбэ. Ехэтэ баясаһан гүрөөһэшэн гэртээ ерээд, худагһаа гаргаһан хүнтэй уулзажа, энэ ушараа баясан хөөрэбэ ха. Тэрээхэн үедэ хаан: «Хатанаймни шэмэгтэ зүүдхэл хулгайда оробо. Оложо, һөөргэнь бусааһан хүндэ шан хайра гамнахагүйб», — гэжэ албатан зонойнгоо дунда тунхаг тарааба.
Худагта унагша хүн энээнииень дууламсаараа, абарагшын аша туһа мартажа, шан хайрада обтожо, хатанай зүүдхэлэй хаана байһые хэлэжэ үгэбэ. Хаан ангуушаниие асаруулаад, ушар удхыеньшье һурангүй, харанхы шорон түрмэдэ хаажа, хэдэм дабхар харуул табиба.
Хара уһан хоолтой хайрата тэрэнэй зобожо, үхэхын туйлда хүрөөд байтар, абаруулагша хулгана хажуудань бии болоод:
— Ямар гэм хэһэндээ эндэ зобожо байнаш? — гэжэ асууба. Хулгана хөөрөөень шагнахадаа:
— Ай, хөөрхы даа. Эндэһээ гаргаха шадалгүй ахирханшье һаа, тэнхээ тамир оруулха аргатайб, — гээд, хулгана бэшэ олон нүхэдөө дахуулжа, оршон тойроной айлнуудһаа эдеэ хоол элбэгээр зөөбэ. Удаань могойдо ошожо:
— Бидэниие абарагша нүхэрнай шорон түрмэдэ хаагдаад, зобохын ехээр зобожо байна, — гэхэдэнь, тэрэнь:
— Абарагша нүхэртэ туһалха арга намда байха, — гэбэ. Һүни боломсоор, хаанай үргөөдэ могой мүлхин ороод, эзэнэй хоолойе орёожо, хороёо арһандань шэнгээжэ эхилбэ.
Хаанда хүнүүдэй дүтэлхэдэ, могой хүзүүень бүри шангаар орёожо, амииень уйтаруулан алахаар забдахадань, аргаяа һалаһан үндэр түрэлтэ эзэн зурхайшадаа дуудажа ерүүлбэ. Тэдэнь бултадаа нэгэн удхатай буулгажа:
— Энэ могой түрмэдэ хаагдагша хүнэй һахюуһаниинь юм байна. Тэрээндэ баян бэлэг барюулаад, нютагынь табибалтнай, ами наһантнай аюулһаа мултарха, — гэлдэбэд.
Хаан мэгдэн яаража, дэлгэр баян бэлэг түргэн бэлдүүлээд, ангуушаниие сүлөөдэ гаргажа, шан хэшэг барюулаад, нютагынь үдэшүүлбэ. Могой эдэ бүгэдэнэй һүүлдэ хаанай хоолойһоо мултаран үгы болобо.
Иигэжэ муу ёрото хүнһөө бэшэниинь, адагуусан гурбан түрэлтэн аша харюутай байһан бэлэй.
Тиимэ тула адагуусан түрэлтэншье һаа, аша харюутай, харин хара доторто муу хүн хоролхо башатай гэһэн юм.
Муу нүхэртэй бү ханила. Тэрээнһээ гэмтэхэ үйлын тохёолдобол, оюун ухаатай сэбэр сэдьхэлтын аюулһаань зайсаха аргатай байдаг тулань, эрдэмэй хэшэгтэ хүртэжэ бай гэһэн захяа энэ бэлэй.
Ринчен НОМТЫН
| << гэдэргээ | гаршаг | саашаа >> |