НҮГЭЛТЭ ХҮНЭЙ ҮГЫЕ БҮ СОНОСО

Урбааша олон абарита хүнөөр

Удаан ханилжа болохогүй огто.

Үнгэеэ хубилгадаг тэрэ бөөһэнөөр

Үйлэ муутые жэшэжэ ойлго.

Агуу далайн, Сүмбэр уулын

дүрбэн түбидэ гайхамшаг

Алдарта шэмэг ордон бодхобошье,

дүүргээгүйлши үндэр үүргэ.

Ажал хэжэ шуналһан хүндэ

аша харюугүй ябагша

Асари даашагүй зээлидэ унаһан

бусаагдашагүй ехэ үритэн лэ.

Амитан бүгэдэдэ һайниие хүсэгшэ,

Алибаа хүнэй арюун сэдьхэлэй

Ашыень харюулан хүсэлдүүлэгшэ

Агуу магтаалда хүртэхэ үршөөлтэй.

Эдэ гурбан шүлэгэй удхань хооһон худагта унаһан дүрбэн амитан тухай домог һануулха зэргэтэй. Тэрэнэй удхаар аша туһые харюулха гээшэ маша ехэ хэрэг.

Ухаата мэргэн үһөөтэ хүнөө

Эрхэ бэшэ илаха хүсэлэндэ абтабал,

Энэрхы сэдьхэлээр, урин зөөлэнөөр

Үгэлжэ шадабалшни, дайсанш дарагдахал.

Энэ шүлэгэй удхын эли тодо тула тайлбари үльгэр дурдаһанай үлүү.

Илгасал түбэгые тэбшэн ном үйлэдэбэл,

эрхим амар дэлгэрүүлжэ,

Аймшагта мүрэниие һаадгүй гаталха

олом олоһон мэтэл.

Анда нүхэдтөө омогорхон дээрэлхэжэ,

харшалжа дошхоронхаар,

Асари дээгүүр тэгүүлжэ зобонгүй

тэнюухэн ябаарай.

Хэтэрхы үлүүсэ бардам ябаха дуратайшуул,

Хэрзэгы заншаниие дээгүүр үргэжэ ханилагшад,

Хэсүү хүсэтэнөөр суг амидархые хүсэгшэд

Хэзээдэш амар ябаха үйлэһөө зайсадаг.

Энэ шүлэгэй удха тайлбарилхада, хилэнсэг нүгэлтэ нүхэдтэй ханилбал, өөрыгөө гурбан зүйлэй мууда нэрбүүлхэһээ гадна, хажуудахи зоноошье уршагта дайруулха үйлэтэй гэһэн болоно. Үндэр нэрэ зэргэтэй, алдар ехэтэ нэрэтэйшье һаань, нүгэлтэ хүнэй үгые огтолон соносожо болохогүй.

Үльгэрлэжэ хэлэбэл иимэ. Һаадаг соо хоро түрхиһэн һомо хэбэл, бэшэндэнь халдаха. Хара дотортой хүнтэй нүхэсэбэл, гутамшаг мууда һураха.

Жэшээлбэл, уһанда нураһан эрьедэхи үмхи мододые унаһанда тоолоһонтой адли хилэнсэгтэ хүниие дүтэ үзэһэнэй хэрэггүй гэһэн удха бэлэй.

Дээрэлхүү омогшуулай намда ойртоходо,

Дэмыдэ үсэрилдэхэ үйлые тэбшээрэй.

Аашаяа ехэдүүлжэ эсэслэн доройтоходонь,

Алдар нэрынь буурахые мэдээрэй.

Үбшэнтэниие, хүүгэдые, хүгшэд үбгэдые,

Үгытэй тулюур, аргаа ядаһан зониие,

Үлэмжэ хүсэтэндэ хашуулһан гасалантаниие

Үргэхэ сэдьхэлгүйшүүл — үйлын муу сэнэггүйшүүл.

Өөрын нютаг оронһоо хахасаад,

Өөр бусад газараар ябаха сагта

Үйлын муу үгөөр хайруулаашье һаа,

Үһөөрхэжэ зүрингүй хүлисэбэл зохисотой.

Бэрхэ зоболонгые дабажа гарабал — хатуужал мүн,

Бэрхэ хатуужалые бүтээжэ шадабал — эрхим мүн,

Бэрхэ удхые ойлгожо мэдэбэл — хурса мүн,

Бэрхэ хорлолые харюулха байбал — хүсэтэ мүн,

Бэрхэшээлһээ тунхарижа зобохо бол — эхэнэр

занта мүн.

Тулюурхан ухаатай муу абарита хүнэй

Туһалуулжа тэдхүүлһэнээ огтолон мартажа,

Түбэг татажа, хоро хүргэхэ сагташье

Тэрэниие хүлисэхэ тэнюун сэдьхэл үргөөрэй.

Хэшэг буянгай, үнэр баянай дэлгэржэ,

Хэһэг зуура бүридэбэшье, хилбар үйлэтэй

Хэзээ нэгэтэ һандаралай болохо сагта

Хирээ мэтээр хаагалаагүй һаа зохисотой.

Харьяата өөрын аймагай үгырхэдэ,

Хамһалсаха нүхэрэй аргаар ядахада,

Харшалагша дайсанай хүсөөр үлүү болоходо,

Хохидолоо үлүүдэ дурдаагүй һаа зохисотой.

Эдэ һургаал тайлбарилһан үльгэр иимэ юм.

Ринчен НОМТЫН