* * *

Шэбшэгтэ нүгэлдэ дуратай зарим мунхагууд

Шэрүүн муухай ябадалаа бүглэхые оролдоод,

Шунахай хүсэлөөрөө олондо мууе хүргэхэнь

Шубуудые хуураһан яһата мэлхэйтэй жэшээтэй.

ШУБУУДЫЕ МЭХЭЛҺЭН ЯҺАТА МЭЛХЭЙ

Губи таладахи нуурта шубууд ундалхаяа ерэхэдээ арга мэхэ ехэтэй Нанди гэжэ нэрэтэй яһата мэлхэйн тэндэ амидардагые мэдэдэг һэн. Тиибэшье нуурай эрьеын шабарта бэеэ шэнгээн хороод, шүдөө ирзайлган, толгойгоо шохойлгон хэбтэхэдэнь, зарим шубууд үтэ хорхой сайна гэжэ забдан тоншоходонь, яһата мэлхэй залгижархидаг байба. Нуурта ерэдэг шубуудай нилээд үсөөрһэн үедэ жэгүүртэнэй удамарша Бүхэнэ Буянта гэдэг уһалхаяа буухадаа, яһата мэлхэйн шүдэнүүдые обёоржо тоншон гэхэдээ, амандань зуугдаад, мултархаяа оролдожо арбаганан байхадаа хэлэбэ:

— Намда гурбан үгэ хэлүүлыш, гурбан лэ алхам хүүлыш.

— Ши жэгүүртэн гээшэш. Би яһата мэлхэй аад, амандаа ороһон шамайе табяад, яажа һөөргэнь барихабиб? Гурбан алхам хүүлэхэгүйб, харин гурбан үгэеэ хэлэхэдэш болохо, — гэбэ яһата мэлхэй.

— Намайе эдеэд ши удаан садхалан байхагүйш. Ши намайе таби. Бидэ хоёр нүхэд болоё. Би хамаг жэгүүртэнэй удамаршань һэн туладаа, нүгөөдэр олон шубуудые эндэшни асархаб. Хэдые эдихэеэ дураараа болоорой, — гэжэ Бүхэнэ Буянтын хэлэхэдэ яһата мэлхэй:

— Би ехэ үлэн байнам, мүнөөдэртөө тэдэнээ асара, — гэбэ.

— Энэ дары шубуудые олооронь суглуулхань бэрхэтэй. Нүгөөдэр асаруужаб, — гэжэ Бүхэнэ Буянтын хэлэхэдэ, яһата мэлхэй үгэдэнь оробогүй. Энэ үедэ тэдэнһээ холо бэшэ Саран гэжэ нэрэтэй могой мүлхижэ ябаһан аад:

— Би таанарай заргые заажа үгэһүүб. Таанар нүгөөдэршье гэжэ, мүнөөдэршье гэжэ бү хэлэгты. Үглөөдэр лэ болгогты. Би гэршэ боложо эндэ байгуужам, — гэбэ.

Могойн үгые яһата мэлхэй зүбшөөжэ, жэгүүртэдэй удамарша агаарта дэгдэн ниидэбэ. Бүхэнэ Буянта жэгүүртэнээ суглуулаад, тэдээндээ иигэжэ хэлэбэ:

— Ойлгогты, таанар! Шубуухайнууднай нуурта уһа уухаяа ошоходоо шабар соо хоргодоһон яһата мэлхэйн шүдэдөө ирзайлгаад хэбтэхэдэнь, үтэ хорхой гэжэ хараад, тоншоходоо тэрээндэ баригдажа эдюулшэдэгынь элирүүлээб. Энээнһээ хойшодо нуурһаа ундалаад, үтэ хорхой бү түүгты!

Хожомынь шубуухайнууд уһа уугаад, нуурай эрьеэр бэлшэбэгүй. Жэгүүртэнэй удамаршанда мэхэлүүлһэнээ мэлхэй мэдэхэдээ, Саран могойе иимэ захяатайгаар эльгээбэ: «Би, яһата мэлхэй, убашиин санвар абажа, ами таһалхые тэбшэбэб. Ушар тиимэһээ шубуудаар хооллохоёо болёоб. Намтай ханилжа, тэдэнэй баяртай золгожо байбалнь зохисотой байна. Намһаа айнгүй ерэжэ байг».

Тиихэдэнь Бүхэнэ Буянта иимэ харюу хэлэбэ:

Хуурмаг мэхэшэд элдэб зангаар аашалдаг,

Хобдог һанаатай нялуун үгөөр шалидаг,

Хоолоор ядалдаха үлэн сагай ерэхэдэ,

Хорхой шэнгеэр шүдөө ирзайлган хэбтэдэг.

Үзэл муутан нүгэл шэбшэг үйлэдэдэг,

Үлдэхэ үедөө мэхээрээ хотоёо дүүргэдэг,

Үнэниие мэдэһэн Бүхэнэ Буянта би

Үлэсхэлэн Нандида Саран могойгоор дамжуулнаб.

Саран могойн Бүхэнэ Буянтын захяае Нанди яһата мэлхэйдэ үгэ алдангүй дуулгахадань, тэрэнь сэдьхэлээ сүхэрэн үлэһэн гэхэ.

Олзын түлөө хобдоглон шунабал, олониие хуураха замда орохош. Ухаан бодолоор арюун ябабал, усалһаа нүхэдөө абарха аргатайш гэһэн жэшээтэ үльгэр энэ бэлэй.

Алас хойтоёо һанахагүй арадай

Ашата заяаень доройтуулха юумэндэ

Анхарха бодолгүй сэдьхэлээ алдабал,

Аюулта урьхаһаа зайлахань бэрхэтэйл.

Ринчен НОМТЫН