789
Бөөһэн ба хюурһанһаа дээшэ
Буса амитанай амиие бү таһала.
Энэ наһандашье
Өөрын наһан ба буян барагдаха болохо.
790
Эдээр хэды шэнээн бага болбошье,
Эсэ үгэһэниие бү аба.
Энэ наһандаашье
Хүнэй һуудалһаа үхэһэнэй хүүд мэтэ гаргагдаха болохо.
791
Өөрын гэргэн мүн болбошье,
Хэмжээһээ үнгэртэр бү эдлэ.
Энэ наһандашнишье
Үбшэн ерэхэ ба буха, азарга мэтэ хүгшэрхэ болохо.
792
Буса хүниие хуурахаяа
Худал үгэ бү үгүүлэ.
Энэ наһандаашье үгүүлһэн үгэ бүгэдэдэ
Худал гэжэ һэжэг түрэхэ болохо.
793
Хүн бусадые һалгахаяа
Хоб үгэ бү хэлэ.
Энэ наһандашнишье нэгэ хэдэн хоног үнгэрхэ сагта
Элдэб хэрүүлдэ хүрлэгдэхэ.
794
Буса хүнүүдэй оньһондо хүрэдэг
Шэрүүн, үгэ бү үгүүлэ.
Энэ наһандаашье байлдаанда ороһон гү, али
Хоро эдиһэн мэтэ амар үгы болохо.
795
Хэзээшье хэрэг үгы шалиг үгэнүүдые
Бү үгүүлэ.
Энэ наһандаашье үйлэдбэри бүхэн ба
Шухала хэрэгүүдһээ алгасаха болохо.
796
Бусадай эд тиигээд зөөридэ шунажа,
Хомголзохын сэдьхэл бү үүсхэ.
Энэ наһандашнишье
Хүнүүд аймшагтай хулгайшан мэтэ һэримжэлхэ болохо.
797
Бусадай бэе тиигээд эд товарта
Хорлон һүнөөхын сэдьхэл бү үүсхэ.
Энэ наһандаашье амандаа хороной ууралтай
Шоно мэтэ болохо.
798
Үйлэ үриин жама ёһондо
Буруу үзэлэй сэдьхэл бү үүсхэ.
Энэ наһандаашье туурбиһан үйлын хизаар
Ёһошолон үлэ бүтэхэ.
799
Халуун, хүйтэн тамын зоболонгууд
Үгы байгаа бэшэ гү гэжэ бү һэжэглэ.
Энэ наһандашье гэм бүгэдэ
Хаанай засаг тэдыгээр гүйсэд үлэ хэһээгдэнэ.
800
Хүнэй бүхэли наһандаа ами таһалһанай үрые
Хонтош наһандаа амсаха би гэжэ һана.
Үхэхэ дээрээ олон амитанай
Ами таһалһанай үрэ яажа гүйсэд түлэхэб.
801
Хилэнсэ эдлэһэн заримуудай амгалан орошохо үзэгдэдэг тула
Хилэнсын үрэ үгы гэжэ бү һана.
Урдань хуряаһан буян баран үйлэдэгдэһэн,
Зулын унтарха дээрээ гэрэлтэй болодог мэтэ мүн.
802
Ном үйлэдэгшэ заримуудай зобохо үзэгдэдэгээр
Буянай үрэ үгы гэжэ бү сэдьхэ.
Хубсаһанда угаалай эмэй шэнгэһэн мэтэ,
Хилэнсын хирын арилха ёһон мүн.
803
Хэрбээ хойто юртэмсын
Үгы гээшэ һаа гэжэ бү һэжэглэгты.
Шунал ехэтэй тиигээд үһөөрхэлдэһэн заримуудай
Бог боложо бодохонь элитэ үзэгдэдэг.
804
Буса баһа хойто юртэмсэ
Үгы гэжэ бү һэжэглэгты.
Үхэхэ дээрэ гэрһээ газаа гарахые хүсэдэгшье,
Хойто юртэмсэдэ ошохын тэмдэг.
805
Энээгээршье урда хойто түрэлнүүд
Магад бии гэжэ дахинаа сэдьхэлдээ һанагты.
Няахашуулай хүүртэ тамга дараһаниинь
Тамгатай түрэһэн үзэгдэдэг.
806
Буса амитанда хорлоһоной үрые
Өөрөө амсахаб гэжэ һана.
Зориг дураараа алабашье,
Үрэ үгы байха болоо һаа, алагша тэрэнэй зол болохо аал.
807
Хүнүүдэй оюун тиигээд сог эрхэнь
Урда түрэлэй хойноһоо дагаха гэжэ һана.
Нэгэ эхэһээ түрэһэн аха дүүгэн оюун тиигээд
Амгалан зоболон ехэ багаараа элдэб үзэгдэдэг мүн.
808
Эдүгээгэй амгалан зоболонгуудынь
Урда түрэлэй үйлэдэ дулдыдаха гэжэ һана.
Гүрэһэн тэдыһээ зободогшье
Юунэй шалтагаанһаа гараһые һанагты.
809
Эдеэн ба эдэй олзо ашаг үзэбэшье,
Хилэнсэтэ үйлэ бү үйлэд.
Нэгэ хэдэн үдэрэй эдеэнэй хүлһэн шангай түлөө
Тамын галай түб дунда хэн нэгэн харайха аал.
810
Үйлэдэхын сагта сэдьхэлдэ зохнд болбошье,
Хилэнсэ, нүгэлэй үйлэ бү үйлэдэ.
Баясаһаар, энеэһээр байжа үйлэдэһэн үйлын үрые
Гэншэһээр ба бархирһаар байжа амсаха гэжэ номнодог.
811
Түр зуурын амгаланай тулада
Ашадын амгаланай амин һудалые бү таһалагты.
Гэмшэһээр үхэн егүүдэжэ,
Бархирһаар байжа галдуулха болохо.
812
Олон хүн хилэнсэ үйлэдэнэ гэжэ,
Шалтажа хилэнсэ бү үйлэдэ.
Бум хүн хилэнсэ үйлэдэбэшье,
Үрэдэнь тус тустаа тамада галдуулха.
813
Эртын хүнүүдэй журам гээд,
Хилэнсэ бү үйлэдэ.
Хилэнсые тамада галдуулха –
Тэрэшье баһа урдын журам мүн.
814
Үргэлжэ буянда хэшээжэ байна би гэжэ
Омогшожо хилэнсэ бү үйлэд.
Сог олбори ехэ болобошье, хаанай заршамтай нэгэнтэ
харшалаа һаа,
Хуулиин засаг магад бууха.
815
Хилэнсэнүүд багашье болог,
Энэ хадаа бага гэжэ бү баһамжала.
Бага болбошье, тэрэнь мүнгэнэй түрэсын нэмэри мэтэ
Үдэр бүри арьбажаха.
816
Гансахан энэ наһанай эдеэнэй тула
Хилэнсэтэ нүгэлтэй үйлэ бү үйлэд.
Хэды шэнээн үгытэй ядуу болобошье,
Үхэһэн хойнонь эдынь үлдэхэ үзэгдэдэг.
817
Хэрэг үгы бусадай эдеэнэй тула
Хилэнсэ нүгэлэй үйлэ бү үйлэд.
Тэрэнэй үрын зоболонгоор
Өөрөө үни удаан гансаараа нэрбэгдэхэ болохо.
818
Энэ хадаа олон хүнэй
Хамтын хилэнсэ гэжэ бү баһамжала.
Зуун ба мянгаараа хамтаржа нэгэхэн амитаниие алабашье,
Тус бүри хилэнсын үйлэ бодотые гүйсэд хуряаха.
819
Хүбүүн, бүлэнэр ба ураг саданай
Эдеэнэй туладашье хилэнсэ бү үйлэд.
Тэдэнэр булта хурмахан зуурада
Замда ушарһан аяншан, мүн бэлэй.
820
Нэгэндэ туһалхын тулада
Нэгыень хэзээшье бү ала.
Тэрэ хадаа ахые тэжээхын тулада
Дүүень нюдэлжэ алаһан мэтэ мүн.
821
Бүхэниие энхэрэн хайрлаха
Бурханиие тахихын туладашье амитаниие бү алагты.
Хүбүүень алаад, мяха шуһаарнь
Эсэгыень тахиһан мэтэ болохо.
822
Буян үйлэдэхэ гэлэй гэжэ
Тэрэнэй тулада мал бү алагты.
Аригуун буян үйлэдэхые үнэхөөр хүсөө һаа,
Хилэнсэтэй холисолдуулан үгы бүтээгээ һаа, һайн гээшэ.
823
Өөрынгөө малнуудые алажа эдихэдээ
Хилэнсэ үгы гэжэ бү сэдьхэгты.
Түшэмэд өөрынгөө эрхэдэ байһан
Албатануудые алагшадшье хилэнсэ үгы болохо.
824
Малнуудые хүнэй эдихын түлөө
Бурхан үйлэдэһэн гэжэ бү сэдьхэ.
Хүниие эдигшэ мангасай эдеэнэй тула
Бурхан хүниие бүтээһэн болохо.
825
Тэрэшэлэн энээхэн амитан бүгэдые
Бурхан бүтээһэн гэжэ бү сэдьхэ.
Амитанай түрэхэ, үхэхые бурхан үйлэдэдэг гээшэ һаа,
Мал таргалуулан тэжээдэг иргашан мэтэ болохо.
826
Би хадаа санаар тангариг эсэ абаһанби гэжэ
Алаха тэрэгүүтэндэ баатарлиг зүрхэ бү үүсхэ.
Хилэнсэ, нүгэл гээшэнь
Санаартанай тусхайта ёһон бэшэ гээшэ.
827
Өөрөө үйлэдэхые сээрлэхын баша гаргажа,
Бусадта алуулхые бү захира.
Бусадта даалгажа алуулхын сагта
Тэрэшни юунэй тула алагша бэшэ гээшэ.
828
Урдын хорлоһоной харюу абахын тула
Бусадта хэзээшье бү хорлохо.
Зуу дахин хорлоһоной харюу харюулһан болбошье,
Өөрөө шэнэ хилэнсэ хуряаха.
829
Амиды амитанние хүлөөрөө гэшхэхэ ба
Сохихо тэрэгүүтэнииешье сээрлэжэ яба.
Алаһан бүгэдын аминай харюуешье
Өөрын амяар түлэхэ бэзэ, эдээр бэшэ.
830
Уула ба шугы тэдэндэ мэдэһээр байжа,
Гал бү таби.
Хэды шэнээн амитан галдуулһанай тоогоор
Өөрөө галдуулха.
831
Амитантайнь суг уһа ба модо тэдэниие
Залихайгаар бусалгаха ба галдахые бү үйлэдэ,
Тэрээндэшье амитан хэды үхэһэнэй тоогоор
Өөрөө үни удаан галдуулхаш.
832
Бөөһэтэй хубсаһашье хүйтэн жабарта хаяха ба
Угааха тэдые бү үйлэд.
Бэеыеш зуун хэһэгтэ хахалдаг
Хүйтэн тамада түрэхэ гэжэ номнонхой.
833
Хоротой амитад гэжэ шоно ба могой
Тэдэниие бү ала.
Хүн ба нохойшье бусадые хорлодог тула
Тэдэ бүгэдые алаха болоно аал.
834
Эли бэшэ далдаһаа
Арга мэхээр бусадые хорлолгодо бү оролдо.
Буян, хилэнсэ өөрөө үлэ дүүрэхэ,
Нюдэтэй ба шэхэтэй мэтэ мүн бэлэй.
835
Тобшолходо, өөрөө үлэ дурладаг
Тэрэ үйлэдөө бусадые бү ушаруула.
Хэрбээ өөрөө тэрээнтэй ушараа һаа,
Ямар мэтэ болохо гээшэб гэжэ һанаха хэрэгтэй.
836
Бусад хилэнсэтэ үйлэдэ тухирагшье,
Тэрээндэнь нохой мэтэ оролсон бү үйлэдэ.
Энэ амтатай гэжэ үгүүлэмсээр
Бусалһан шэрэм хэн нэгэн ууха аал.
837
Хүсэ ехэтэн хилэнсэтэ үйлэдэ захирагшье,
Харбаһан һомон мэтэ бү орогты.
Хүнэй зэмэлхэһээ айжа,
Тамын галта нүхэндэ хэн орохоб.
838
Хилэнсэ ба нүгэл гарахын
Шэнэ журамшье гарган бү үйлэд.
Тэрээндэ орогшодой хэзээ мултарха хүрэтэр
Өөрөө мултарха сүлөө саг үгы гээшэ.
839
Энэ хадаа хилэнсэтэй болохо гэжэ мэдээ һаа,
Али тэрэ үйлые бү үйлэд.
Найруулһан хорон мүн гэжэ мэдэһээр байтараа
Тэрэниие эдихэ болоо һаа, тэрэ хүн бэшэ гээшэ.
840
Мэдэһээр байжа үйлэдэһэн хилэнсэнүүд
Маша арилхагүй, хүндэ бэрхэ гэжэ һанагты.
Мэдэһээр үйлэдэһэн гэм хадаа
Хаанайшье зарлиг заршамдашье хүндэ мүн.
841
Олон хүнэй хамтын эд хулгайлһаншье
Маша арилхагүй, бэрхэ хүндэ гэжэ һанагты.
Зуун хүнэй эд хулгайлаа һаа, зуун үри,
Мянганай эд хулгайлаа һаа, мянган үри гараха.
842
Бусадай хилэнсэ үйлэдэхэ сагта
Ангуушанай хүбүүн мэтэ баясан бү үйлэд.
Нэгэ үмхэ эдеэшье үлэ олохо байгаад,
Тэды шэнээн ехэ хилэнсэ хуряажа юу хэхэб.
843
Өөрынгөө муу сэдьхэлнүүдтэшье
Мүнөө юу һанажа байнаб гэжэ харуул үйлэд.
Мэдэнэ үгыб гэжэ хэлэхэ ба үлэ дуу гараха мэтээр
Алахые ба хулгайлхые үйлэдэхэшье бии.
844
Үлэ хүсэхэ зоболонгой ерэхэ сагта
Бусадай уршаг гэжэ бү сэдьхэ.
Дайсанай дэлэдэһэншье тамын һахюулшан мэтэ,
Өөрөө хилэнсэш болбосороо гээшэ.
845
Үлэ хүсэдэг зоболон алин гарабашье,
Тэрэниие өөрым үйлэ гэжэ бисалга.
Бусад гүжэрдэжэ, хуулиин засагта оруулбашье,
Гэм үгыб гэжэ гуниглаха хэрэг үгы.
846
Хилэнсэтэ эдеэн ба эд эдлэхын сагта
Жаргалантайб гэжэ бү һана.
Тэрэ хадаа хахуулиин мяха эдигшэ
Загаһанай баясхалан мэтэ.
847
Хизагаар үгы галабта шануулха хилэнсые
Үдэр, һүни бүхэндэ наманшала.
Энээнһээ үлэмжэ үйлэдбэришье үгы,
Энээнһээ үлэмжэ һанахашье хэрэг үгы.
848
Галабта галдуулха хилэнсэ бии байтарнь
Имагта эдихэ унтахаар саг бү үнгэргэ.
Тэрэ хүн эдеэшье һаань, зоболон мүн,
Зуун жэлдэ амидарбашье, богони наһатай мүн.
849
Хилэнсэнүүд дотор орошоһоноо
Хурса хоро эдиһэн гэжэ мүн һана,
Хоро эдимсээрээ дуу дуулажа һууха сүлөө заб
Хэндэ байха бэлэй.
850
Эмээр доторой үбшэниие гаргадаг мэтэ,
Хилэнсэнүүдые хосорли үгы арилгахаа хэшээ.
Хилэнсын гэмһээ мултараа һаа,
Үхэхэ ба амиды байха алиндашье жаргалантай мүн.
851
Һэрэмжэ үгын эрхээр хилэнсэ үйлэдэбэшье,
Гэмшэн боохо сэдьхэлээр наманшала.
Наманшалаад юрэндэгтэ шүтөө һаа,
Үлэ арилдаг хилэнсэ алишье байхагүй.
852
Наманшалаад арилгажа шадаха би гэжэ
Баһамжалжа хилэнсэ бү үйлэд.
Мэдэһээр баһамжалан үйлэдэһэн хилэнсэ гээшэ
Хэзээшье арилхадаа маша бэрхэ мүн.
853
Хилэнсын аюулһаа абарагдахын тулада
Гурбан эрдэнидэ саг бүхэндэ этигэл ябуула.
Тэрээгээр хилэнсэ арилха болохо гү, али
Эсэ арилбашье, нимгэдэхэ болохо.
854
Бэе, зарлиг, сэдьхэлэй шүтөөн бүтээхэ ба,
Гун сударай аймагуудые унша.
Тэрэшье хилэнсын түлишье
Үнэһэн болотор галдаха галай дүлэн мүн.
855
Өөрөө судар уншахые үлэ мэдэхэ байгаа һаа,
Бусадта хүлһөөршье уншуула.
Үйлэдэһэн ба бусадта үйлэдүүлһэнэй үрэ адли тула,
Үйлын үри хэзээшье хуурмаг үгын ёһон мүн.
856
Хилэнсэ, тодхор арилгахын хатуужалда
Үдэр, һүни бүхэндэ хатуужал үйлэдэ.
Тонилхонь бэрхэ муу заяанай гинданһаа
Дутаахын арга хадаа имагта энэ мүн.
857
Хилэнсэтэ сэдьхэл түрэхын сагта
Дарын олзо ба аласай тиин болбосорол – алинайнь
ехые һанагты.
Олзо, гарзые бодон үгы, үйлэдбэринүүдтэ
Һанамжа үгы орохо хадаа яажа зохихо.
858
Хилэнсэтэ сэдьхэл хатуу хүсэтэй түрөө һаань,
Тэрэ олон тиин болбосоролые сэдьхэлдээ һана.
Галаб соо галдуулхын ёһо һанаа һаа,
Агшан зуурын амгаланһаа сэдьхэл буруутаха болохо.
859
Гэртэньшье шраманын дүрбэн ном
Анхаран аба.
Дүрбэн ном һайсар эдлээшье һаа,
Тэрэшье хилэнсын уһанай хаалта мүн.
860
Хилэнсэ наманшалһан дарыда ханангүй
Буян суглуулхаа үргэлжэ хэшээ.
Һабын хирэ арилгажа,
Тэрэнэй дотор шэмэ шудхаһан мэтэ мүн.
«Хоёр ёһоной абаха, орхихые үгүүлэгшэ Бэлигэй толиһоо» хилэнсэ тэбшэн үйлэдэхын долоодугаар бүлэг бэлэй.
