НЭГЭДҮГЭЭР БҮЛЭГ

ЭРДЭНИ-ХАЙБЗУН ГАЛШИЕВ


Аяа нүхэд аа!


1

Зунай сагай булжамуур мэтэ

Эртэ бодогты.

Хүнэй энэ наһанай ута

Үбэлэй үдэр мэтэ.


2

Орон хашаа, гэр байшангуудые

Өөрын нюур мэтэ сэбэрлэ.

Арюун сэбэр байгаа һаа,

Арбан зүгэй хүнүүд ерэжэ эдеэ эдихэ.


3

Зээлиин забһар ба оршон тойронииешье

Гэр байшангаа мэтэ сэбэрлэ.

Бааһа шээһэнэй хэһэгээр хүреэлээ һаа,

Зуудаг нохой уяһан газар мэтэ болохо.


4

Шээхын сагташье,

Далда газарта эшэмхэй эхэнэр мэтэ ошо.

Үүдэнэйнгээ дэргэдэ хормойгоо шуугаад һуугаа һаа,

Адууһан мэтэ муушалагдаха.


5

Эдеэнэй һаба һуулгыешье

Үдэр бүри һайсаар угаа.

Дээдэ арюун ёһотон

Эдеэ умдыешни тэбшэхэгүй.


6

Баһа үе үедэ

Бэе, хубсаһаа һайсаар угаа.

Тэрэ хадаа хүнэй ёһондо

Арюун ябадалтанай ёһо мүн.


7

Өөрынгөө һуудаг гэр байшангые

Бэедэ таарахаар, сэдьхэлдэ зохисотойгоор бари.

Гахайн хашаа мэтые баряа һаа,

Тэрэ хадаа хамаг үбшэн гараха газар болохо.


8

Гэрэй ехэ, бага үүдэнүүдые

Сэрэгэй хэрэмэй үүдэн мэтэ бэхилэ.

Хаалгые хоёр, гурбан дабхар

Түмэрөөр боохоёошье хэн ядахаб.


9

Гэнтэ дайсан дээрмын ерээ һаа,

Нимгэн хаалгаар яажа хаахаб?

Тэрэшэлэн һангай гэрэй үүдыешье

Хэрэмэй үүдэн мэтэ бэхилэ.


10

Эдээ гэртээ хадагалангүй

Эдэй гэртэ хадагала.

Хэрбээ эд гэмтэйшье һаа,

Өөрын аминда хорлол бага байха.


11

Эдэй гэр тээшэ

Уйтан бишыхан шагаабари нүхэ гарга.

Хулгай дээрмэшэн ерэһэн бологшье,

Нүхэнһөө һомоор харбаха гэжэ айдаһаа хүрэхэ.


12

Бэеэ аршалжа, уйдхараа шэнгээхын тулада

Гэрэй дээрэ дабхар гэр бари.

Тэрэнэй бишыхан үүдэнэй халхабшын араһаа

Дайсантай хүсэ эдиеэ гаргалсажа шадахаш.


13

Гэр тойруулаад

Түрмын хашаа мэтэ хашаа бари.

Туг хиидхэһэн ехэ сэрэг ерээгүй һаань,

Тэрээгээршье багахан дээрмэ, хулгайшаниие хааха.


14

Хашааһаа гурбан тохойн тэды набтараар

Зүг бүхэнөө табсангаар хүреэлэ.

Тэрэнэй дээрэ байжа хашаагай саанаһаа

Дайсантай хүсэ шадал үзэлсэжэ шадахаш.


15

Зүг бүриин табсанда абирха

Гэшхүүр байгуулна.

Али зүгһээшье дайсан ерээ һаань,

Тэрэнэй дээрэ өөрөө абиржа гарахаш.


16

Һууһан гэр ба эдэй гэрэй забһарнуудта

Зуудаг нохойнуудые уя.

Тэдэнэршье багахан хулгайн аюулһаа абарха,

Тэдэнэй дуугаар нойрһоо һэрихэш.


17

Баһа гэрэй дотор

Хаб нохойшье тэжээ.

Үүдэнэй нохойн һэрюулжэ шадаагүй байбалнь,

Энэнь лаб һэрюулхэ.


18

Баһа айл аймагууд

Хоорондоо дээһэ татаад, хонхо зүүгты.

Дайсан дээрмэ ерээ һаань,

Хонхын дуугаар айл аймаг бүгэдэ ерэхэ.


19

Хүнэй гэртэшни ерэхэ үедэ

Манайда морилһонтнай һайн гэжэ хэлэ.

Баясхалангай үгөөр угтадаг гээшэ

Мэргэн зоной ябадал мүн.


20

Гэнтэ ерэһэн айлшадта

Ураг садандаа мэтэ эдеэ умда найруула.

Тэрэ хадаа энэ ороной

Эртын һайн журам мүн.


21

Эдеэнэй үедэ баһа хүнэй ерээ һаа,

Харамнан шарайгаа уршылган бү харамна.

Шүдөө ирзайн эдигшэ нохой мэтээр

Зон муушалха.


22

Эдеэгээ харамнаашье бол,

Баясхалангай дүрөөр айлшаниие хүндэлэ.

Хэзээдэ нэгэ тэрэнэй гэртэ

Орохын саг өөртэшни ерэхэ.


23

Эдеэн багашье болонь,

Эхэ хүбүүн хоёрой хубаалсадаг мэтэ хариин зонтой

хубаажа эди.

Хожом тэрэнэй гэртэ

Өөрын гэртэ ерэһэн мэтэ орохо болохош.


24

Эдеэнэй амтатайе

Буса хүндэ хайрлангүй үгэ.

Тэрэ эдеэе өөрөө эдеэ һаа,

Хэрэггүй хосорхо болоно.


25

Зүг үгыгөөр зайгуултаһан гуйраншанда

Уриһан айлшандаа мэтэ эдеэ умда үгэ.

Тэрэ хадаа шинии муу нэрые

Хан орондо дуулгагша элшэ мүн.


26

Ута замай ябадалһаа эсэгшэдые

Хэзээдэшье бү үлдэгты.

Эдээр баян болбошье,

Хүүрэй газартахи жэмэстэ модон мэтэ бүгэдэ

хэрэгсээхэгүй.


27

Һамганайнгаа эдеэ найруулхада

Нюдөөрөө дахин дахин бү хара.

Тэрэ айлшан

Шадалгүй адаг эрэ гэжэ ажаглаха.


28

Бусадтай үгэ хөөрэлдэхын сагта

Һамганайнгаа нюур бү хара.

Тэрээнһээшье айлшан шамайе

Шадалгүй адаг эрэ гэжэ мэдэхэ.


29

Айлшанда эдеэ табиһанай һүүлдэ

Тэрэ эдеэгээ бү хара.

Ехээр эдюужэ гэжэ

Һэжэглэһэн мэтэ үнэнхөөр зохид бэшэ.


30

Зарса нүхэр ба һамгандаа

Айлшадые хүндэлхэ зэргые урид һайтар һурга.

Урид али хирээр бэлдэхые лаблангүй

Айлшадай нюурта зүблөө һаа зохисотой бэшэ.


31

Айлшанда хүндэлэл хэхэдэ зохид

Һайн эдеэ ба жэмэсые таһаралгүй хадагала.

Хаан гү, али түшэмэд – хэн морилһон болобошье,

Хүртэхэеэ эшэхэгүй байха.


32

Хэрбээ найруулһан эдеэн үгы байгаа һаань,

Мүнөө һайн эдеэн үгы байба гэжэ хэлэ.

Дуугүй һуугаа һаа,

Эдеэгээ харамнаһан мэтэ үзэгдэхэ.


33

Эдеэ табихын сагташье

Мүнөө һайн эдеэн байба үгы гэжэ хэлэһээр таби.

Һайниие табиһан болобошье,

Муушалһаар табяа һаа зохид байха.


34

Эрхэ бэшэ өөрын һамганһаа асууха хэрэг гараа һаань,

Далда газарта асуу.

Бусадай нюур дээрэ асуугаа һаа,

Тэрэ хадаа наадалуулхын орон болохо.


35

Ашата эсэгэ эхэ хоёрые

Номой ёһоор хүндэлэн яба.

Энэ наһанда

Амиды бурхан гэжэ юртэмсын зон хэлсэдэг.


36

Үндэр наһатанииешье

Эсэгэ эхэ мэтэ хүндэлэн яба.

Наһанай саг ба хэшэг олохо гэжэ

Эртын зоной хуушан үгэ бии.


37

Аха дээдэшүүлдэшье

Алиндань али зохисотойгоор хүндэлэл бүтөө.

Тэдэнэр баясаһаар

Шамайе хүбүүндээ адли тэдхэхэ болохо.


38

Илангаяа нютагай хүн ба айл аймагуудые

Дайсан болгонгүй нүхэр болго.

Нютагай хүнүүдэй хорлохо, туһалхыешье гаргахань

Ойро ба хүсэнииньшье ехэ.


39

Мүнөө үһөөдэлдэһэн дайсан үгы болобошье,

Ехэ хүсэтэндэ үргэлжэ шүтэ.

Хайрлажа хандаха абарагша үгы гээшэ һаа,

Тэрэ хүн ойн гүрөөһэн мэтэ мүн.


40

Ехэ хүн, ехэ ноёдто

Хэмжүүрһээ хэтэртэр бү һүгэдэ.

Ехээр айха һүгэдэхые хэтэргээ һааш,

Арьяатан мэтэ баһамжалха.


41

Бусадай эзэлһэн эхэнэрые

Гансаараа һууһан бологшье, бү эдлэ.

Изагуур яһые залгаха хүбүүн ба амяашье

Бусадта алдахын уршаг байха.


42

Элдэб хонжооной наадаар

Үдэр бүри бү наада.

Илагдаа һаа, энэ наһандаа эдээр гэмтэхэ,

Илаа һаа, хойшодоо тэрээнһээ дороор гэмтэхэ.


43

Нэн олон хүнһөө

Үри зээли бү аба.

Үри олонто хүнүүд

Үбшэнэй хогтой хүн мэтэ өөдэлхэгүй.


44

Хэрбээ зээли абаха хэрэг байгаа һаань,

Ехэ эрхим хүнһөө аба.

Тэрэ түргэн нэхэхэгүй,

Түлэхэ хүрэтэр хүлеэхэшье байна.


45

Эд доторхи хайратануудаа

Ураг садандаашье бү үзүүлэ.

Аха дүү мэтэ инаг болобошье,

Муу һанал түрэхэгүйнь лабгүй.


46

Хулгайша хүниие үйлэ, ажалда мэргэн бологшье,

Нүхэр бү болго ба зарсаар бу зара.

Гэр байшангай байдалнуудые

Һайтар мэдээ һаа, зохихогүй.


47

Далда газарта муу хүнһөө эд ашагтан бологшье,

Худалдажа бү аба.

Хулууһан эд худалдаха,

Үгышье һаа, худалаар гүжэрдэхэдээшье магадгүй.


48

Өөрын эд бүхэнэй тэмдэгые

Һамганайгаа нюур мэтэ танин яба.

Хулгайшан абаашаад үнгэ хубилгаһан болбошье,

Тэрэ эдые танижа шадахаш.


49

Олзо гарза багатай зүйлнүүдтэ

Эдэй тоосоо нэн ехээр бү хэгты.

Газаа талаһаа зохидоор ба холын бодолтойгоор

Зууе үгөөд, мянгые абаха гэдэг мүн.


50

Айхабтар үнэ ехэтэй

Эд бү эдлэ.

Эд барагдабашье бии болоно,

Буян барагдаха гээшэ тэрээнтэй адли бэшэ.


51

Алтан мүнгэн тэрэгүүтэнһээ

Буян хайратай гэжэ һана.

Буян барагдаа һаа, лаб үхэхэ,

Эдэй барагдамсаар үхэхэ үгы.


52

Шэмэг ба хубсаһаар гоёхые хүсөө һаа,

Бурхан шүтөөнһөө урид бү үйлэд.

Хэрбээ гоёхые хүсөө һаа,

Шүтөөнһөө һүүлдэ үйлэдхэдэ зохисотой.


53

Шэнэ хубсаһа үмдэхын сагта

Миһэлзэн байжа өөрыгөө бү хара.

Тэрэ хадаа бусадай нааданай бүлэндэ

Өөрыгөө табиһан мүн.


54

Шэмэг ба хубсаһаар гоёхын сагта

Тэрэнээ бусадта бү һайрха.

Тэрээнһээш нэн үлүү торгон хубсаһа үмдэдэгшье

Бусадай дунда байдаг.


55

Хадамда ошоһон басаган мэтэ

Үдэр бүри бү гоё.

Хэзээ хэрэгтэй сагтаа үмдэхын тулада химгатай

хадагалаа һаа,

Саг үргэлжэ гоёһон мэтэ мүн.


56

Өөрынгөө зөөриин хэмжүүрһээ үлүүгээр

Нэн гоёжо бү хүрхыгты.

Үгытэй хүн манаг торго үмдөө һаа,

Заһалай золиг мэтэ бүгэдэндэ баһуулха.


57

Хэрбээ айхабтар ёһон буруугаар

Гэмтэл болоһон гээшэ һаа, бү гоё.

Хамаргүйн мүнгэн хамараар гоёһон мэтэ

Улам нааданай орон болохо.


58

Өөрын изагуурай шэмэг хубсаһа орхижо,

Буса уладай шэмэг хубсаһа бү дууряа.

Эрэшье бэшэ, эмэшье бэшэ эрсэ мэтэ,

Өөр, бусад – хоюуланиинь бэшэ бэсэрэг болохо.


59

Эдээр багахан баяжахын сагта

Хаанай хүбүүн мэтэ бү омогшо.

Муу изагуурта хүн золой эрхээр эд олобошье,

Ядуутай хүбүүнэй нэрэеэ орхихогүй.


60

Адха хүсэн, эд товар ехэ үгы гээшэ һаа,

Ехэ хүнэй алхадалые бү һажаалда.

Богоол үхин хаанай хатанай хэхыхэ дүрые гаргаа һаа,

Нааданай орон болоно.


61

Гудамжаар ябагаар ябаха сагтаа

Огторгой өөдэ хараад бү яба.

Үһөө үгышүүлшье ууртай дайсанаа үзэһэн мэтэ

Үһэрилдэжэ эхилхэ.


62

Тэрэшэлэн ябагаар ябаха сагтаа

Газар руу хаража бү яба.

Тэрэ хадаа зүрхэгүй гү,

Үгышье һаа, муу һаналтай мэтээр үзэгдэхэ.


63

Баһа ошохо үедөө

Нэн хурдаар бү яба.

Тэрэшье ухаа муутын ябадал мэтэ

Бусадта харагдаха.


64

Эд хэды шэнээн хайратай болобошье,

Аминһаа хайратайда бү бодо.

Эд суглуулһан хадаа аминай тулада мүн гээшэ,

Амин хадаа эдэй тулада бэшэ юм.


65

Бусадай нюдэндэ үзэсхэлэн буса

Хахархай хубсаһа бү үмдэ.

Хүн бүхэн баһамжалха болоод

Нохойшье хусажа угтаха.


66

Эдэйгээ хэмжүүртэй зохилдуулан,

Шэмэг хубсаһа һайн тэдые үмдэ.

Хубсаһан эзэнтэеэ хамта түрэһэн мэтэ

Хүндэ сог ба һүр жабхалан оруулха.


67

Тэрэшэлэн мориной хэрэгсэл эмээл, хазаар,

Тэргэшье һайн нэгые эдлэ.

Мориной эзэнэй хүсэ шадалые

Моринойнь хэрэгсэлээршье мэдэхэ.


68

Һанаһан газартаа түргэн хүрэжэ шадаха

Хоёр нэгэн һайн мори үргэлжэ бари.

Гэнтэ элдэб аюул,

Олзотой эдтэй ушархашье магадгүй.


69

Зун, үбэл, хабар сагта зохилдуулһан

Гурбан һайн хубсаһые үргэлжэ байлга.

Гэнтэ хари газар,

Элдэб хуримда ошохо ябадал гарахашье үе бии.


70

Эдеэн ба хубсаһа хайрлажа,

Гутатар бү хадагала.

Тэрэ хадаа үлдөөшье һаа,

Нюужа буладаг хуби муутай хирээгэй зан мүн.


71

Бэедэ лаб туһатай эдеэн, хубсаһые

Үнэтэй болобошье хэрэглэ.

Эд бүхэниие тэбшэжэ,

Бэеые аминда адли сахиха хэрэгтэй.


72

Эдеэн, умдан элбэг болбошье,

Нэн садатараа бү эди.

Эдимхэйнүүдэй олонхинь

Эдеэ шэнгээхээ болиһон үбшэнөөр зобогшод үзэгдэдэг.


73

Эдеэн, умдан аманда амтатай болбошье,

Хэмжүүрһээ хэтэртэр бү эдлэ.

Үхэһэнэй хуримда ерэһэн гуйраншан мэтэ эдеэ һаа.

Хото доройтохо.


74

Аминай шүтөөн болоһон хотые

Нюдэнһөө хайратайда бодо.

Һохор болбошье үни удаан амидарха,

Хото доройтоо һаа, тэрээндэ адли бэшэ.


75

Эдеэнэй урдахииень шэнгээнгүй

Удаадахиие хэзээшье бү эди.

Гэдэһээ үлдөөгөөд эдеэ һаа,

Эдеэн бүхэн амтатай, зохихо болоно.


76

Үбшэн үгы болохо, махабадаа тэгшэдхэхын тулада

Эдеэ эртэ эди.

Үдэшэ хэбтэхэ сагта эдеэ һаа,

Үбшэниие үүсхэдэг гэжэ мэргэд номнодог.


77

Хэрбээ хэбтэхын сагта эдеэ һаа,

Үглөө эртэ эдеэ бү эди.

Хэбтэхэ бодохо хоюуландань эдеэ һаа,

Хороной дээрэ хоро эдиһэн мэтэ болохо.


78

Тэрэшэлэн хэбтэхэ дээрээ эдиһэн байгаа һаа,

Үглөөгүүр эртэ бусалһан уһа уу.

Тэрэ хадаа

Хитадай уладай заншал мүн.


79

Үдэшэ хэбтэхэ дээрээ эдеэлээгүй һаа,

Хойто үдэрэй эхиндэ эдеэ эди.

Тэрэ хадаа шагжаалигуудай хаанай хойноһоо орогшо

Шрамануудай ёһо мүн.


80

Шүдөөр жажалан эдихэ эдеэнэй,

Жэмэсэй зүйлнүүдые хотоодын хахад тэдые эди.

Хотоодын амһарые хооһон табиха гээшэ

Мэргэн эмшэнэй ёһо мүн.


81

Баян болбошье амтатай эдеэн бүгэдые

Хүсэлэн бэдэржэ бү эди.

Тэрэ хадаа аман дотор үни удаан тогтон байхагүй тула

Хэрэг багатай мүн.


82

Илангаяа шэхэр бурам эдеэ

Һайнда бү сэдьхэ.

Газарта нёлбохо шүлһэндэ

Шэхэр холижо эдигдэдэгынь мүн.


83

Саг үргэлжэ шүлһэн, нюһан тэдые

Эдеэн умдан мэтэ бү залги.

Үргэлжэ залгяа һаа, үдэр бүри шүлһэн нюһаяа

Нэгэ нэгэ угаалай һаба тэдые залгиха болоно.


84

Өөрын бэе махабадта таарана гэжэ

Хилэнсэтэй холисолдоһон эдеэ бү эди.

Тэрэшье эдеэн тамын ороной галдадаг гэртэ,

Шара үһэнэй нүхэнһөө шатаха болохо.


85

Тэрэшэлэн үбшэнһөө һалахада туһална гэжэ

Хилэнсэтэй холисолдоһон эдеэ бү эди.

Тэрэшье тамын орон хүрэхын сагта

Эдэгэхэгүй үбшэнгүүдые үүсхэхын эдеэн мүн.


86

Мяха ба өөхэнүүдые үдэр, һүни бүхэндэ

Арьяатан мэтэ бү эди.

Дары сагта бэеын хүсэ үүсхэбэшье,

Тэрэ хүнэй түргэн үтэлхэ үзэгдэдэг.


87

Шэнгэн умданай зүйлнүүдые

Тулам дотор уһа эюулһэн мэтэ бү уугты.

Бэе, намаг зүлгэ газарай үбһэн мэтэ дэлгэрбэшье,

Түргэн үтэлхэ.


88

Илангаяа сай умдые

Тулам доторхи уһан мэтэ бү уугты.

Хотоодын галай элшэ доройтохо,

Бэе түргэн хүгшэрхэ.


89

Олдоһон бүхэниие хүгшэн нохой мэтэ

Шэнжэлэл үгы бү эди.

Амтан ба шадалаараа зохилдохогүйе найруулаа һаа,

Эмшье хорон болохо.


90

Олон зүйлэй эдеэ холижо,

Шэнжэлэнгүй бү эди.

Амтан ба шадалаараа зохилдохогүйе найруулаа һаа,

Эмшье хорон болохо.


91

Эдеэнэй олонхиинь

Арбайн талханай зүйл ба боорсог мэтые эди.

Олдоходоо бэлэн, үнөөршье бага,

Үбшэнгүүдые үүсхэхэгүй, бэедэ таарамжатай.


92

Бэедэ зохихо эдеэнүүдые

Нэгэ хэдэн хоногоор һэлгүүлжэ эди.

Нэгэ зүйлэй эдеэе үни удаан шүтөө һаа,

Тэрээнһээ боложо шэнгээхэ болиһоной үбшэн үүсхэхэ.


93

Зарим үедэ тараг, айраг,

Тэдэнэй шүүһэнэй зүйлнүүдые багахан уу.

Тэрэшье бэедэ таараха,

Бэе сэдьхэлдэ хүнгэн байха.


94

Хүйтэнэй охин ехэтэй үбэлэй сагта

Шэмэтэй эдеэнэй һайн тэдые шүтэ.

Махабад хёморһон үбшэнгүүдэй олонхинь

Хүйтэнэй нүхэсэлһөө гарадаг.


95

Үдэр дунда эдеэндэ садаһанай һүүлдэ

Үдэр бүри бү унта.

Тэрээнһээ үлүү –

Үгэ хэлсээ һаа лаб амиды һууһаниинь мүн.


96

Ухаа мэдээгүй болгодог нойрто

Самадиин амитан мэтэ бү шүтэ.

Тэрэ хадаа үгы байһантай адли тула

Үгы гээшые амгалан гэжэ бодоһон мүн.


97

Эдеэнэй бага шэнгэһэнэй хойно

Хүйһэнэй амисхаалые шанга бари.

Бэе шиираг болоод, үбшэндэ абтахагүй,

Амисхаалынь барагдалгүй, үни удаан амидарха.


98

Эдеэн умдые шүтэһэнэй һүүлдэ

Багахан эргисэжэ яба.

Муу хии ба муу шуһан арилха,

Бэеын һудалнууд шударга болохо.


99

Эргисэжэ ябаһанай хойно амархын тула

Уруугаа хаража, хоёр далые ээлжэлжэ, хурмахан

зуура хэбтэ.

Ологойн хии доошоо гаража,

Эдеэ умдан түргэн шэнгэхэ.


100

Тоһолиг эдеэ эдеэ һаа,

Эдеэнэй ташуур дабһатай уһа гү, али шинта гэжэ

сай уу.

Урдахи эдеэн түргэн шэнгэхэ болоод,

Хойшонхи эдеэндэ дуршал хаагдахагүй.


101

Нэгэ аяга сай уухадаа

Нэгэ шэмхэ дабһа хэжэ уу.

Эдеэн умдан түргэн шэнгэхэ,

Хотоодын үбшэн арилха.


102

Баһа саг сагта халуун гэртэ гү,

Али банида угаал хэхэ.

Хии ба бадаган арилха,

Арһанай үнгэ тунгалаг болохо.


103

Зарим үедэ ойн сэлгеэн,

Сэдьхэлдэ зохисотой сэсэглигые шүтэ.

Уйдхарай харанхы арилха,

Сэдьхэлдэ амгалан баясхалан дэлгэрхэ.


104

Зарим үедэ инаг нүхэдтэеэ хамта

Баясхалантай хөөрэлдөө хэгты.

Зүрхэнэй муу хии арилха,

Сэдьхэлые баясхалангай сог тэжээхэ.


105

Хэрэг үгыгөөр

Хари айл аймагые бү зай.

Хэрэггүй ябаад зайгаа һаа,

Гудамжын дундуур хэсэһэн зольбо нохой мэтэ болохо.


106

Бүхы шадал, оролдолгоороо

Гансахан амгалан жаргаланиие бү эрхилэ.

Амгаланиие хэды шэнээн амсаһанай хэмжүүрэй

Тэды шэнээнээр буян барагдаха.


107

Үзэг мэдэхэ һаа,

Эмэй шастарнуудта һайса һуралса.

Хайрата аминайгаа

Үни удаан амидархын аргануудые мэдэхэ.


108

Хэрбэеэ үзэг мэдэхэгүй байгаа һаа,

Үбшэнүүдые үүсхэдэг шалтагаануудые асуу.

Эдеэнэй ябадалда бэеэ сахяа һаа,

Һангай гэрые суургаар бэхилһэн мэтэ мүн.


109

Үбшэнгүүдые үүсхэдэг эдеэн ябадалые

Сэдьхэлдэ зохисотой болбошье һайн сээрлэ.

Аминда шунахайрһан дайсан

Үбшэн хадаа дээрэш буугаа һаа, юу үйлэдэхэ бэ?


110

Энэ хадаа махабадта зохихогүй гэжэ

Алдаршаһан бүхэнииешье тэбшэ.

Сээрлэнгүй өөрын дураар эдлэн эдлэжэ үбшэн болоо һаа,

Гэмшээшье һаа, хожомдоһониинь мүн.


111

Лаб олые үзэһэн

Эмшэнүүдтэй хөөрэлдэ.

Тэдэ өөрын үзэһэн,

Соносоһониие хэлэхэ байха.


112

Урдань үбшэнэй зоболонгоор

Зобогшодтой хөөрэлдэ.

Өөрын үбдэһэн нүхэсэл,

Эдэгэһэн аргаяа хэлэхэ.


113

Хэндэшье туһатай дом аргые соносоо һаа,

Сэдьхэлдээ хадагала.

Тэрэ өөртэ, бусадта – хэндэшье

Эм болохонь магадгүй.


114

Хэрбээ үбшэндэ эзэлэгдээ һаа,

Олон хүнһөө асуу.

Үзэһэн мэдэһэн нэгэн

Тэрэнэй арга ёһые хэлэхэ.


115

Баһа үбшэндэ эзэлэгдээ һаа,

Эмэй бурханда зальбарал таби.

Эмшэн үбшэниие таниха,

Эдэгээхэ эмтэй ушарха болохо.


116

Юрэ мэргэн эмшэнгүүдтэй

Аха дүү инаг болон оролдо.

Аймшагтай дайсан үбшэнэй ерээ һаа,

Эмшэнһээ бэшэ хэн абархаб.


117

Саг ба мүнөөнэй үе бүгэдэндэ

Үбшэнһөө харуул мануул таби.

Аминай хулгайшан үбшэн мэтэ

Дайсан ба хулгайшаншье бии бэшэ.


118

Али байһан өөрынгөө үбшэниие

Гэртэ ороһон хулгайшан мэтэ арилга.

Тэдэ хадаа саг үргэлжэ забһар бэдэрхэ тула

Мэсээр сохихоо далайһан мэтэ гээшэ.


119

Үбшэнэй зүйл алин байбашье,

Анхан бага сагтань хэшээжэ арилга.

Ойдо түгөөһэн ехэ галые

Анхан ошон байха үедэнь һүнөөхэ хэрэгтэй.


120

Багахан үбшэндэшье

Эмшэнэй дээдые һунгажа шүтэ.

Үбшэн бага гэжэ баһамжалжа,

Али ушарһан эмшэндэ бү шүтэ.


121

Үбшэн, зоболон али гараһан болбошье,

Тэрэнэй шалтагаан хилэнсые хэшээжэ наманшала.

Хүлеэгдээгүй зоболон бүгэдэшье

Өөрын хилэнсын үрэ мүн.


122

Үбшэнһөө айгаа һаа,

Амгалан байха сагтаашье хилэнсэнүүдээ

хүсэлжэ наманшала.

Хорото модые ургуулхагүйе хүсөө һаа,

Тэрэнэй үндэһэ оёороорнь гаргадаг гээшэ.


123

Өөрын бэедэ таараха эм

Һалгангүй хадагала.

Гэртэ, хээрэ – алиндашье үбшэнэй ушараа һаань,

Тэрэ хүн абарагшатаяа суг мүн.


124

Намда үбшэн үгы гэжэ

Алинииешье сээрлэлгүй бү эдлэ.

Үбшэн үгы эдир шиираг бэетэншье

Гэнтэ үбшэндэ эзэлэгдэхэ үзэгдэдэг.


125

Уһа гаталхыншье хэрэгтэ

Мунайд бүхэ зүрхэ бү үүсхэ.

Баатарай алдарые олонгүй,

Өөрөө гэмтэхын аюул ехэ.


126

Бэеэ хайрлан үйлэдэнэб гэжэ

Саг үргэлжэ гэртээ бү хэбтэ.

Бэе юушье тэсэхэгүй,

Үнжэгэн болоод түргэн хүгшэрхэ.


127

Доройтохо гү, али хахасаха, мүн илагдаха – бүгэдэһөө

Гасалан бү боло.

Гасаланһаа сэдьхэл балайрха,

Гасаланһаа бэешье хүгшэрхэ.


128

Хэр мэтэ болбошье, уйдангүй,

Сэдьхэлээ уужамаар, һэргээн үйлэд.

Сэдьхэл баясаһанһаа оюун тунгалаг ба хурса болон,

Бэе махабад амар болодог.


129

Түргэн үхэхэ болобошье,

Тиигэжэ амаараа дахин дахин бү хэлэ.

Тэрээнһээ үни удаан амидарха бэлиг буруутаха гэжэ

Хуушанай зон хэлсэдэг.


130

Зуун жэлдэ амидархаб гэжэ

Үргэлжэ сэдьхэлээ хатуугаар бари.

Оюунай хаягдал хүсэ ехэтэй гээшэ һаа,

Бэеын тамир, аминай шүтөөн болохо.


131

Үтэлөөшье һаа, үни удаан амидархын

Һанаанай хүсые бү һуладха.

Хүлеэхэ, горьдохын һаналай хүсэн ехэ байгаа һаа,

Үни удаан амидарха үзэгдэдэг.


132

Хэршье һаа, үни удаан амидархые хүсөө һаа,

Эд товарай буян наһанай тула зорюула.

Энэ наһанда хайратай гэжэ һунгаха бодо

Аминтай адли гэшэгүй.


133

Баһа наһанай бурхангуудта

Үдэр һүни бүхэндэ зальбарал табигты.

Наһанай зэдгэр арилха,

Наһан буян дэлгэрхэ.


134

Баһа амиды шоргоолжон, сохо тэрэгүүтэн

Абарагша үгышүүлэй амиие абара.

Үбшэнүүд түргэн эдгэхэ,

Аминай таһарһыешье залгаха болохо.


135

Баһа һааһан үнеэн,

Унаһан мориёо бү ала.

Ашата тэдэнэй ами абархын

Ээлжээн шамда бууха.


136

Баһа адууһа малые

Хүлихэ, сохихые тэбшэ.

Хүлеэгдээгүй үбшэн зоболон,

Бусадай һүнөөл ушархагүй.


137

Баһа шадал багатай доодошуулые

Наадан шог мэтээр айлган үйлэдхые тэбшэ.

Энэ, хойто бүхэндэ

Айнгүй амар ябаха.


«Хоёр ёһоной абаха, орхихые үгүүлэгшэ Бэлигэй толиһоо» бэе ба эд зөөри сахихын анхан бүлэг бэлэй.


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>