ЭРХИИН ШЭНЖЭ ТУХАЙ

Эрхи татахада, ехэ һайн, уур сухал даб гээд хүдэлхэгүй гэдэг. Нээрээшье, эрхихэнээ татаад һуухадаа, түбшэн даруу, бэедэ амар гээшэ.

Урдань ганса наһатайшуул эрхи татадаг байгаа. Мүнөө үеын оюутадай, залуушуулай эрхи татадаг, буян хуряадаг болоһониинь мэдээжэ. 1910-аад онуудаар эрхигүй хүн гэжэ үгы шахуу байһан гэжэ төөбиимни хөөрэдэг һэн. Таабайм багадам эрхиин зангилаа уяжа харуулдаг һэн. Юундэб гэхэдэ, буян хуряахада, элдэб хии юумэн буянгыш хулуужа абаха, тиимэһээ энэ зангилаа — буянгыш хаража байха гэдэг һэн.

Бөөнэр баһал эрхи хэрэглэжэ байһан янзатайгаар хөөрэлдэдэг. Бөөнэр гээшэмнай харын шажан гээд хэдэн мянган жэл болоһон хаш. Тиихэдээ эрхи гээшэ али caгһaa бии болоһон болоноб?

Эрхи татажа буян хуряаха гээшэ өөрын онсо журамтай гэхэ гү, али онолтой гэхээр. Арьяа-Баалын зүрхэн тарни уншажа, олонхи зон «Ум маани бад мээ хум» гэжэ мааниин зургаан үзэг уншадаг. Үгышье һаа, хүнэй дураараа ямаршье тарнинуудые уншажа, буян хуряахада хамаагүй.

Нэгэ монсогор эрхиин шүрэ татахадаа, нара зүб эрьюулдэг, тарнияа уншадаг. Хара зон эрхи татахадаа, гурбан дабхар хаалта хэдэг. Жэшээлхэдэ, 10 монсогор хаалта хэдэг. Түргэн хаалта эрхиеэ эхинһээнь татажа, нүгөө таладань гарахадаа, 101 гү, али 108 шүрэ болоно. Тиихэдээ 1 хаалтаа татадаг. Хаалтаяа дууһахадаа, тэрэл хаалтаяа нэгэ монсогор шүрэ дээгүүр гаргажа ябуулдаг. Энээниие удаан хаалта гэнэ. Саашаа хашан хаалта гээд болоно. Тэрэниие утаһаар томоод, эрхидээ (108x10), (1080x108) эхиндэ хэдэг. (108x1080) — энэмнай нэгэ монсогор эрхиимнай 108 мянга болоно.

Ламанарта хаалта гээшэ байдаггүй. Эдэмнай үдэр бүхэндэ арад зоной түлөө буян бисалгана ха юм.

Эрхи гээшэ эхитэ гурбан шүрөөр гү, али эрхеэрээ хэгдэдэг. Татахадаа, эхин дээгүүрээ «гараараа алхадаггүй» ёһотой гэлсэдэг. Зургаан хабһатай модоор хэгдэхэдэнь, зургаадай гэжэ нэрлэдэг.


Ж. САНЖИЕВ, Захаамин


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>