«ДОРЖО ЖОДБО» ТУХАЙ

Монгол угсаата зоной дунда «Доржо Жодбо» гэжэ хэлэгдэдэг эртэ урда сагай энэ зохёол буддын шажанай суута «Ганжуурай» Бээжэн хотодо барлагдаһан 47-дохи боти соо оруулагданхай байдаг. Энэ судар монгол, буряад уладай дунда дэлгэрхэдээ, «Ошороор огтологшо» гэжэ түбэд хэлэнһээ тайлбарилагдаһан нэрэтэй болонхой, «Доржо Жодбо» сударай абарал ехэтэ шэдитэ хүсэнэй аша туһаар урдахи түрэлэй болон энэ наһанай нүгэл хилэнсэг арюудхагдажа, доодын муу заяата мүрнүүд болохо адагуусанай, бэридэй, тамын түрэлһөө зайсаха гэһэн удха дэлбэһэн байха юм.

Дурсагдаһан эдэ үгэнүүд тус зохёол соо ото дайралдаха. Тэрэшэлэн «аяга тахимлиг», «Тойн», «Хубараг» нэгэ удхатай. «Лама» гэһэн үгэ эндэ огто хэрэглэгдээгүй. «Доржо Жодбын» тайлбари судар 22 бүлэгһөө бүридэдэг тула эхинһээ эхилээд, хайшалжа абаад, наринаар суглуулжа хадагалаад, гуримгүйгөөр хаяжа, хүл дороо бү гэшхэгты!...

Энэ сударые нангин хадагалаад, ходо уншажа байбал, «Найман түмэн дүрбэн мянган номой туһа, эрдэмые хуряажа, наһанайтнай буян, хии морин дэлгэржэ, алибаа үйлэтнай дэлгэржэ бүтөөд, эсэс хойтодоо баян хотог олохотнай дамжаггүй» гэжэ номлогдоһон юм.

Энэ нангин ном сударые хуушан монголһоо 1991-1992 онуудаар манай нютагай солото хүбүүдэй нэгэн, уран зохёолшо М. Ж. Батоин, «Буряад Үнэн-Дүхэриг» – урдаа хараха «Алтан толи» сониноймнай харюусалгата секретарь, буддын шажанайнгаа нангин ном сударые мандуулалсажа байдаг Н. Д. Бадмаринчинов хоёр буян хуряажа, үргэн уншагшадтаа, мүргэлшэд һүзэгшэдтөө бэлэглэһэниинь одоо ехэтэ дэмбэрэлтэй, туһатай байһаниинь саглашагүйл!!!

«Ошороор огтологшо» гэһэн гаршагай гол үгын удха гэбэл, эртэ урдын Энэдхэгэй санскрит хэлэн дээрэ «Ваджра», түбэдөөр «Доржо», мүнөөнэй буряадаар «Ошор» болоно. Сартаваахи-аяншадай ударидагша, Үчүүхэн-багахан, сэлтэс мэтэнүүд... Энэ ном сударые нангилан хадагалаад, ходо уншажа байбал, «Найман түмэн дүшэ мянган номой туһа эрдэмые хуряажа, наһанайтнай буян, хии морин дэлгэржэ, алибаа үйлэтнай бүтээд, эсэс хойтодоо боди хотог олохотнай дамжаггүй» гэжэ номлогдоһон юм.

«Ум маа ни бад ме хум»

XII

Ондоо баһа нэгэ газарта залуу, бага наһатай хүбүүн бии бэлэй.

Тэрэ хүбүүн бушуу мэргэн болоод, шубуу тэргүүтэн олон амитаниие аладаг болобошье, «Ошороор огтологшо» сударые уншадаг бэлэй. Тэрэ хүбүүндэ гэнтын түргэн үбшэн хүрөөд, үхэһэн болобошье, бэеынь халуун, элшэ эсэ хуряагдаһан тула, хүүрыень эсэ гаргабай.

Тэрэ хүбүүнэй һүнэһэнэй Эрлиг номуун хаанай дэргэдэ ошоходо, Номуун хаан лин зарлиг болобо. «Хүбүүн, ши буян нүгэл юуе үйлэдэһэнөө мэдэнэ гүш?»

«Минии үйлэдэһэн буянай зүйлынь «Ошороор огтологшо» сударые олонто уншаһан бэлэйб. Нүгэлэй зүйлынь олон амитадые алаһан бэлэйб» – гэжэ хүбүүнэй харюусахада, зэрлигүүд толи ба бэшэгтэ үзэжэ: «Ошороор огтологшые» үлүү-дутуу, урид-хожод, хахад-хухадые уншаһан болоод, тэрэ мэтэ уншахадаа, зорюулжа, һанаха һанал огтогүйгөөр уншаһан. Харин тэрэнэй нүгэлэй хубинь дүрбэн мянганһаа үлүү амитаниие алаһанай хилэнсэ бии юм гэжэ хэлэбэ.

Номуун хаан: «Ошороор огтологшо» сударые эсэ һанабашье (ямар нэгэ хэрэгтэ зорюулхаяа һанаатайшье һаа), болохо юм. Тэрэ юунэй тулада гэбэл, тэдэ тэгүүншэлэн ерэгшэд мэдэнэ. Тэгүүншэлэн ерэгшэд үзэнэ бшуу. Баһа хахад уншаһанааршье болохо гэбэл, дүрбэн бадагта шүлэгые уншаһан буянай согсые? Номложо үлэгүйсэмэй (гүйсөөхэгүй) гэжэ номлогдоһон тула бэлэй.

Илажа түгэс нүгшэһэн бурханай номлоһонһоо буруу болохогүй һэн тула энэ хүбүүнэй буян олохонь мүн бэлэй. Хүбүүн, шинии наһанай хэмжээн болоодүй болобошье, олон амитанай амиие таһалһанай тула тэрэнэй үри түлөөһөөр наһаяа баража, энэ ерээ бэлэйш. Энэ арбан найман тамадахи зоболонгуудые үзөөд, тэндэһээ орон гэртээ харижа, уряа ёһоор хүмүүн боложо, буяниие үйлэдэ. Шамайе энэ мэтэ бусаажа харюулһан ушаршье ганса «Ошороор огтологшые» уншаһанай туһа эрдэмһээ болоһон юм» гэжэ зарлиг болоходо, тэрэ хүмүүн урдынгаа бэе махабадта орожо, дахин эдэгэжэ, хүмүүн болоод, «Ошороор огтологшо» сударые зуун найманта бүтээгээд, зуун найман хүндэ үгэжэ уншуулаад, өөрөөшье идам болгон уншабай. Тэрэ буянаар хүбүүн ута наһа наһалжа, эдлэл зөөринь дэлгэржэ, баян болоод, эсэс хойтодоо боди хотогые олобай.

Бэлигүүн саада хизаарта хүрэһэн «Ошороор огтологшын» аша туһаар хилэнсэтэ хүбүүнэй зоболонһоо тонилһон арбан хоёр дугаар зүйл.

XIII

Баһа нэгэ ондоо гэрэй эзэндэ нэгэ үхин бии бэлэй. Тэрэ үхин хадамай газарта богтолон буугажа үгэһэнэй хойно нэгэ һара хирэтэй болоод, тэрэ үхиниинь хүндэ үбшэнөөр үбдэхэдөө: «Би «Ошороор огтологшо» сударые бүтээгээд, уншахадамни, — гэжэ сэдьхээ бэлэй. Тиигээд тэрэ сэдьхэһэндээ хүрэбэгүй. «Би буян үйлэдөөгүй тула, амитанай адаг түрэл абажа, хэнһээшье доро болохом ха эбүү!» — гээд, захиба: «Хэзээ нэгэ сагта «Ошороор огтологшо» судартай уулзажа, адистань хүртэхэм болтогой!»

Тиигэжэ һанаһаар хэбтэжэ, түрэл зүүдхээд, һүнэһэнэйнь Эрлиг номуун хаанай дэргэдэ ошоходо, Эрлиг номуун хаан: «Үхин, буян, нүгэл юу үйлэдэһэнөө мэдэнэ гүш? — гэжэ зарлиг буулгаба. «Намда буян нүгэл хоёрой алинииншье үгы» — гэжэ харюусахадань, Эрлин номуун хаан дээрээ үзөөд, иигэжэ үгүүлбэ: «Энээнэйнгээ үнэн болобошье ботолжо буулгахадань, хони, үхэр, ямаануудые алаһанай нүгэлөөр тамын зоболонгые үчүүхэн тэды эдлэхэ байна. Тиин болобошье «Ошороор огтологшо» сударые бүтээжэ, уншахамни гэжэ сэдьхэлэйнгээ гүйсөөгүйдэ гомдолтой байжа үхэхэ гэбэл, энээнэй тэрэ һанааниинь үнэхөөр буян мүн бэлэй. Тиимэ тула, үхин, ши тамын зоболонгые 15 хоногто эдлэхэ байнаш.

Доржо САМБУУГАЙ,
дайнай ара талын ветеран,
хүдөө бэшэгшэ