«ЮМ» ЭЖЫ

«Юм» гэһэн үгын удха – «эжы», «эхэ» гэһэн удхатай. Энэ ном дотор праджняпарамита – байгаа оршолон харисангы гэһэн хогоосониие номноһон сэсэ мэргэн ухаан бодол номножо, «Жадамбатаяа» «Юм» 21 ботиһоо бүридэһэн гүн ухаанай гүнзэгы удхатай ехэ ном юм.

Еши-Содбо (Цыван) ламхайтай хөөрэлдэһыемни, иигэжэ тайлбарилжа үгэбэ: «Юм» гээшэ «эхэ» гэһэн үгэ. Анхан буряад зон «Юм» эжыдээ мүргэхөө Хурамша гарахам даа гэлсэдэг байһан юм. Юундэб гэхэдэ, республика дотор гансал Хурамшада эхэ монгол дээрэ барлагдаһан нэгэхэн «Юм» ном бии һэн. Тэрэниие 2005 ондо залажа, Джарун-Хашорай субаргын дэргэдэхи дуганда эхэ монгол хэлэн дээрэ уншаһан байнабди. Түбэд хэлэн дээрэ Хитадай Долоон нуурта барлагдаһан «Юм» хэжэнгынхидтэ байһан юм. Ехэнхинь дасанда үргэгдэһэн байгаа. Дээдэ үеын хоёр ханза «Юм» дасанай хайлахада хайлашоо һэн. Мүнөө уншагша «Юм» Долоон Нуурай бартай, саарһатай хуушанай ном. Буряадта барлагдаһан «Юм» Соёлма Цырендоржиевна Бадмаевагай гэр бүлэдэ бии, тад ондоо бартай, саарһатай ааб даа.

«Юм» гээшэ 16 боти хогоосон шанар номлоһон ном юм. «Этигэл» соо «Юм дэ ла чакцал ло» гэнэ гүбди даа. Энэмнай «нигүүлэсхы сэдьхэл үгыгөөр донид доглохогүй (хогоосон шанар олохогүй)» гэһэн удхатай. «Юм»-эй хуряанга «Жадамба», «Бүмшэн» 20-ёод хуудаһатай үшөө бага «Юм», «Ганжуур» соо «Юм» байдаг юм». Хогоосон шанар (мудрость) номноһон «Юм» (Эхэ) ном хүн зондо хэр угһаа ехэ һүзэгдэдэг, хүндэлэгдэдэг ном судар мүн».

Апрелиин 18-19-дэ, монгол һарын 24-25-най дүйсэн үдэрнүүдтэ, гарагай 7, 1-дэ, Джарун-Хашорай субаргын дэргэдэхи дуган соо «Юм» гэжэ бурханай ном уншалгын хурал Хэжэнгын аймагта үнгэрбэ. Тус хурал Ушхайта һууринай зон эмхидхэжэ, даажа абаа. Соёлойнгоо гуламта соо уншуулха гэһэниинь, Хэжэнгын дасанай шэрээтэ Гармажап-ламхай «Субарга дээрэ уншуулая» гэһэн тон зүб зарлиг буулгаһан байна. Юундэб гэхэдэ, зон «Юм»-дэ һууха үедөө нангин шүтөөн болохо Джарун-Хашорайнгаа субарга гороолжо, бэеэрээ буян олохо арга боломжотой байһаниинь ехэ.

Дуган соо «Юм»-эй уншалгые шэхээрээ соносожо, бүхы юумэнһээ, муу сэдьхэлһээ һалаад, уншагдаһан «Юм»-эй боти гар дээрээ барин, адистань хүртэн, оршон тойрониие арюудхан, ном уншагдажа байһан дуган гороолоод, Диваажанай орон руу хүтэлэгшэ Абида бурханаа гороолоод, хүрдэ эрьюулээд, Джарун-Хашорайнгаа субарга шадал соогоо 3, 7, 21 гү, али наһанайнгаа тоогоор гороолоод, эхэ зургаан амитадай туһын тулада хэһэн буянаа зорюулаад, олдохоһоо шухаг буянта үйлэ үйлдэхэ арга боломжодо эдэ үдэрнүүдтэ хүртэхэ талаан тудаһаниинь юунтэйшье сэгнэшэгүйл.

«Юм» эжын уншагдажа эхилхэдэ орон тэнгэримнайшье баясажа, аршаан бороогоор сүршөө.

Дулмажаб АЮРЖАНАЕВА,
“Хэжэнгэ” һонинһоо