ДАЛГА

Гэрэл зураг: Александр Князев

Айл бүхэн намар гү, али үбэл, сагаан эдеэнэй эдеэшэжэ, тоһо өөхэнэй элбэг дэлбэг болоод байхада, ламые залажа, далга абхуулдаг байһан. Тэрэнь юун бэ гэхэдэ, сахюусануудаа тахюулхые хэлэнэ. Олон бурханууд сооһоо нэгыень оншолжо, сахюусан болгоод, амгалан һайн һуухые, эд зөөриеэ, адуу малаа арбижуулхые гуйжа, тэрээндээ үргэл мүргэл хэдэг, жэл бүри тахюулдаг гуримтай байһан юм.

Сахюусаяа тахюулхатаяа хамта ондоошье сахюусануудые тахилсадаг байгаа. Бурхануудайнь дүрэнүүд бүд дээрэ үнгын шэрээр зураатай байха. Монгол, түбэд ламанар тиимэ бурхануудые наймаалжа ябагша һэн. Мүн буряад ламанаршье бурхануудые зурадаг байгаа. Тэдэнээ дэлгэжэ, бурханайнгаа шэрээгэй дээдэ тээхи уняаһаа зэргэлүүлжэ үлгэдэг, тахил сүгсэнүүдээ ялайшатар сэбэрлэжэ табидаг, тиигээд шадалайнгаа зэргээр мяхан, сагаан эдеэтэй табагуудые түхеэрэн табижа, уншалга хүүлэдэг бэлэй. Юрын зон нэгэ ламые, баяшуул гурба-дүрбэн ламые залажа, иимэ ёһолол үнгэргэдэг байһан юм.

Бурхануудаа тахижа дүүргэхэдэнь, бодото далга гээшэнь болодог бэлэй. Хонин далга, сагаан эдеэн далга гэжэ илгаатай байдаг ёһотой һэн. Илгааньшье хадаа уншалгынгаа талааршье ехэ ондоотой бэшэ, үргэлэй талаар ондоо байгаа хаш даа: хонин далга һаань, хони гаргажа, мяхыень шанаад, табагуудта хэжэ бурханайнгаа урдуур табиха, сагаан эдеэн далга һаань, мяхагүйгөөр, хилээмэ, айрһа, бообо, үрмэ, тоһоор табагуудые түхеэрхэ. Бурханай урдуур арба гаран, хорёодшье табагууд табигдаатай байгша һэн даа.

Далгада гэжэ ойро шадарай хүн зон уригдаһан байха. Далгын эхилхэдэ, хамаг зон ламатаяа хамта булта малгайгаа үмдэхэ заабаритай. Удаань бурханай урдуур байһан табагуудые абажа, хүн зондо барюулха, табагай бултанда хүртөөгүй һаань, үлдэгшэ хүнүүдтэ конфетэ, саахар мэтые үгэдэг байгаа. Далгын һомон гээшые ламын гарта барюулха. Тэрэнь юун гээшэб гэхэдэ, үзүүртээ түмэр гү, али зэд зэбэтэй годли-һурша юм. Элдэб үнгын һами-нами торгоной үртэһэн, хадагууд тэрээндэ уяатай байха. Онодонь үхэрэй шагайн тухай томошог хониной һүүл хадхагдаатай байдаг һэн. Хүн бүхэнэй гар гартаа юумэ баряад байхадань, лама уншалгаяа эхилхэ юм. Уншад гээд лэ һомонойнгоо үзүүрые хүдэлгэжэ, гурба дахин нара зүб эрьюулэн: "аахарай, аахарай, аахарай!" гэхэдэнь, тэндэ байһан зон бариһан табагуудаараа нара зүб даллалдан "аахарай!" гэлдэхэ юм. Хэдэн удаа иигэжэ аахарайлаад дүүргэхэдээ, ламань: "Сайн заяан оршобо уу? Санасан хэрэг номуун ёсогоор бүтэбэ уу?” гэхэдэнь, зон "Оршобо! Бүтэбэ!" гэлдэхэ.

Тиигээд лэ далга дүүрэхэ юм. Лама барижа байһан һурша-номоёо гэрэй эзэн тээшэ тонгойлгоходонь, тэрэнэй үзүүртэ хадхаатай һүүлһээ таһа хазажа ама хүрэхэ, бэшэ зон бариһан табагуудһаа мүн лэ ама хүрэхэ юм. Тиигээд лэ хүн зондо сай аягалжа, табаг табиха.

Хонин далга абхуулаа һаа, уншалгынгаа дүүрэлгэн дээрэ хонинойнгоо үбсүүе хэдэн үнгын утаһаар иишэ тиишэнь һэлгэлдүүлэн орёогоод, гэрэй дунда аһажа байһан задагай галда шатаадаг гуримтай байгаа. Ламынгаа уншалгаяа дүүргэжэ, юрөөл уншажа байхадань, гэрэй эзэн үргэл үргэхэ: хадаг дээрэ мүнгэ хээд, урдань табсан дээрэ табиха, үгышье һаа, миин хадаг табяад, нэгэ мал нэрлэхэ. Тиигээд лэ зон тарадаг. Далгаһаа хойшо тэрэ айлайхи гурбан хоногто сээртэй байдаг, хүндэ юумэ үгэжэ болохогүй байһан ха.

Лодон ЛИНХОВОИН

Гэрэл зурагууд: Дугар Гармаев