ҮҮДЭН ТЭНГЭРИИЕ ТАНИХА ҮЙЛЭ ТУХАЙ

Урда сагһаа эхилжэ, монгол туургата арад зон байдалаа тэгшэрүүлжэ, эд зөөри, малай тоо, буян хэшэг арьбажуулхын тулада элдэб янзын бүтээлнүүдые гүйсэдхэдэг байһан. Тэдэнэй нэгэнтэй бидэ уншагшадые танилсуулха зорилготойбди.

Тус үйлые лама, хубараг гү, али гэрэй эзэн өөрөө гүйсэдхэжэ болохо. Жэлэй дүрбэн сагай һайн уларилтай аад, «Дашиниматай», «Бальжиниматай» гү, али хүнэй, малай хэшэгтэй, галай ба лусадай буултатай үдэрнүүдэй нэгэндэ үнгэргэбэл, һайн. Тиимэ таараха үдэрнүүдэй һаяын сагта дайралдаагүй һаань, «үхэр үдэр» гүйсэдхэжэ болохо.

Нэн түрүүн гэрэйнгээ үүдэнэй дотор талада амтатай эдеэтэй, сагаан эдеэн табагтай, жэмэстэй, архитай, һү тарагтай, сэбэр уһатай шэрээ зохёожо табиха хэрэгтэй. Удаань тахигша хүн Ошорваани бурханиие залажа асарааб гэһэн мэдэрэл зосоогоо түрүүлжэ, иимэ тарни уншаха ёһотой: «Ум базар амэрида, гүндээлий хана хана хум пад. Ранид гажиггий, санвуй дагвуу Волчогнаадоржий, гүршинбор жүр» – гэжэ уншаад, бэеэ үлеэнэ. Удаань: «Ум сүвүүваа, шүдүү сорваа, дарма сүвүүваа, шүдүүхун, домбоо нидүү Жур. Дамбий алай, умаахум, шуваалай, жун — үй овуу, сагмид ишийлаа, намхай чоно тамжид, өн суу ган бар жүөр», – гэжэ уншаад, үргэлжэлүүлхэ: «Ум сар-ваа үр-үр, сүр-сүр, авар — даяа, авар — даяа, хоо базар барнаа хум» – гэһэн тарни 3 дахин дабтаха. Тиигээд тахилгын судар уншаха: «Дагий самбий довдооны, дэвшиншигваажанлав-цан, Чойжий юнжий догнамжий, довнам гандага самба гүн, дидаг тамжид жийрэг бар, тогвоо мядар жүн жүржээг. Жий гол лха, нямбуу жандэн — ноо, Жүвдий наан-диршүгсүү соль. Чийгаачийвий наншид-наа, Рэнчинсэржий мявуучий, сэржий Ваахар чагнаанам, нангаа чүгмүү жаавайний, жанжий жайнхар — чагнаанам нангаа чүгмүү жаавайний, жагжии жайнхар – чагнаанам човдлаа човдлаа булббаны. Чүний ниржид додь өн — аа. Дүзээ араншин цормоодан, гар — анар сажа дүнүй цог, Түмбий ежид малий бүл, Гол лха човдлоо, принлэй сулбааны, чилий жовуу намдуу мадам шиэг. Чимдээ даа нар раалүг, чугнамлаа лоцоо жугар гага лхог лхацог над, жансон, нацой,

Ян чүн чиваа соог. Чүгжий годхоо нам — им мижин боор. Мичиг дэшин живдий ойдов зоол» — гээд дүүргэнэ.

Уншажа дүүргээд, эдеэн бүриин дээжэһээ абажа, бурхандаа табиха, галдаа үргэхэ, удаань газаа гараад, орон дэлхэйн эзэдтэ үргэхэ хэрэгтэй. Үшөө эдеэнэй дээжые суглуулаад, сэбэр тулам руу хээд, үүдэнэйнгээ дээрэ, хүнэй харахагүй газарта хадагалха ёһотой. Удаань үлэһэн эдеэгээ гэр бүлөөрөө хубаажа эдихэнь шухала.

Иимэ үйлые жэл бүри бүтээжэ байбал, һанаһан хэрэгүүд бүтэмжэтэй байгаад, бүлын ажаһуудал һайжардаг.

“Толон” һонин, 2010 оной августын 27