ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ


138

Алдар ехэтэй хүнүүдһээ

Ушаргүй бү ай.

Хойтын ехэ аюул һанаа һаа,

Энэ наһандаа айха газар байхагүй.


139

Тэрэшэлэн баяшуудһаашье

Ушаргүй бү ай.

Һан болон эдтэй болбошье,

Шамайе хэзээшье тэжээхэгүй.


140

Ехэ хүнүүдээр ушархын сагта

Гэм үгы аад лэ бү ай.

Хэршье дошхон, ехэ хүсэтэй болбошье,

Хүсөөр түрмэдэ оруулхагүй.


141

Буса хүнүүдээр ушарха сагтаа

Нюур ба толгойгоо бү эльбэ.

Тэрэ айжа зүрхэсэжэ,

Аргаа мухардаһан дүрэ мүн.


142

Баһа бусадтай ушархын сагта

Хоёр гараа бү мушха.

Тэрэшье айжа шэшэрһэн гү,

Али аргаа барагдаһан дүрэ мүн.


143

Бусадай нюур хараха сагтаа

Нюдөө бэлтылгэжэ бү хара.

Тэрэ айжа хэмшээрхэһэн гү,

Үгышье һаа гэмтэн мэтэ үзэгдэхэ.


144

Бусадтай ушарха сагтаа

Худал хуурмагаар бардамаа бү ехэдхэ.

Айбала хүнэй дүрэ бариһан мэтэ,

Бусад мэдээ һаа, нааданай орон болохо.


145

Хүнөөр хэнтэйшье ушараа һаа,

Баясан миһэрхын дүрэтэйгөөр угта.

Тэрэ юртэмсын хүнтэй

Зохилдон орохын ябадал мүн.


146

Хүниие хэнииешье харахадаа

Баясхалангай нюдөөр хара.

Урдын таняашье үгышүүл

Инаг нүхэр мэтэ ябаха болохо.


147

Хэнтэйшье хүнөөр хөөрэлдэхэдөө

Уян зөөлэнөөр үгэеэ хэлэ.

Хариин орондо ябаһан болбошье,

Өөрын нютагта мэтэ ябаха.


148

Бусадһаа һалан ябахын сагташье

Миһэрхын дүрөөр үдэшэ.

Инаг нүхэд мүн һаа, улам инагаар хүлеэгдэхэ.

Дайсан мун байгаа һаа, эндүүрэл түрэхэ.


149

Ушар шалтагаан үгыгөөр

Энеэхэ, миһэрхые ехээр бү гарга.

Тэрэ хадаа хэлэгүйн энеэдэн мэтэ

Бусадта шүүмжэлэгдэхын орон болохо.


150

Ехэшүүлэй нюур сахихые ехэдхэжэ,

Эрхэеэ бусадта бү алда.

Өөрынгөө эбэрдээе өөрын толгойдо орёожорхёо һаа,

Амар гэжэ юртэмсэтэн хэлсэдэг.


151

Замда хүниие үзэхэ сагтаа

Гэмтэн мэтэ бу тэрьелэ.

Газарай эзэн хэншье мүн байгаа һаа,

Ушарамсаараа хэһээлтэдэ оруулхагүй.


152

Буса хүнтэй ушарха сагтаа

Тэрэнһээ хайшаа ошоноб, юунэй талада ошоһыень асуу.

Тэрээнэй ямаршье зэргын

Һонин хэлэхэнь магадгүй гээшэ.


153

Сэрэг дүүрэн хааншье мүн болог

Тэрээнһээ хайшаа морилһыень ба юунэй тулада

морилһыень асуу.

Хүнһөө үгэ тэдые асууһанда

Хэһээлтэ хэзээшье байхагүй.


154

Хэнтэй ушараашье һаа,

Һанаһан үгэеэ асуухаяа бү ай.

Харюу табихада гэм гарадаг гээшэ,

Асуухада гэм гараха байхагүй.


155

Сагтаа хүртөө һаа,

Хэрэгтэй удхаяа хэнһээшье айнгүй оншотой хэлэ.

Айгаад дуугай һуугаа һааш,

Үхэһэн эсэгэ, эхэшни тэрэ хэрэгые бүтөөхэгүй.


156

Ехэ хүнтэй хэрэг үгыгээр ушараа һаа,

Амарые айладхахын тулада бараалхааб гэжэ хэлэ.

Гуйраншан болбошье,

Мэндые асуудаг амиды хүнэй ёһо мүн.


157

Өөрөө мэдэхэгүй аад лэ,

Мэдэһэн дүрэ бү үзүүлэ.

Мэргэн бэшэ мэргэнэй үүргэ абаа һаа,

Тэрэнь өөрынгөө зоболон өөрөө худалдажа абаһан мүн.


158

Эды тэдые мэдэмсээрээ

Хамагые мэдэгшын омог мэтэ омогые бү үүсхэ.

Уншалга тэдые мэдэмсээрээ омогшоо һаа,

Тэрэ мэргэдэй нааданай орон мүн.


159

Бусадай хэлэхэ үедэ үгынь удха мэдээгүй аад,

Мэдэһэн дүрэ бү үзүүлэ.

Тэрэшье ойлгоһоор, мэдэһээр байжа,

Өөрынгөө хуураһан мэтэ.


160

Хэрбээ мэргэн мүн байгаашье һаа,

Мэргэнэй дүрэ бү үзүүлэ.

Асууһан бүгэдые тогтонгүй харюусаагүй һаа,

Эшэгүүритэй болохо.


161

Хэрбээ тэнэг мүн байбашье һаа,

Тэнэг заншалаа бү элирүүлэ.

Асуужа мэдээгүй хүрэтэрөө

Хэн нэгэн баһамжалжа шадаха аал?


162

Өөртөө эрдэмгүй гээшэ һаа,

Эрдэмтэй мэтэ бү аягла.

Тэрэ хадаа шэмэһээ хахасаһан,

Саарһаар урлаһан сэсэг мэтэ.


163

Тэрэшэлэн ехэ эдгүй гээшэ һаа,

Эдтэй мэтэ бү аягла.

Тэрэшье ехэ суургаар шанга бэхилһэн

Хооһон абдар мэтэ мүн.


164

Һураһан эрдэм түгэлдэр гээшэ һаа,

Һурахые хүсэгшэдһөө бү нюу.

Тэрэшни лонхын доторхи зула мэтэ

Хэрэггүй унтарха болохо.


165

Маша гүнзэгы дээдэ номые

Уран сагтаа хүрөөгүй һаа, бү үзүүлэ.

Һүниин зулын гэрэлдэ

Зарим мунхаг жэгүүртэн төөридэг гээшэ.


166

Бусадай үгэһөө мэдэһэнээ

Өөрын болгон хэлээд бү һайрха.

Хүнһөө урьһаар бариһан шэмэгые

Өөрын гэжэ хэлэһэнтэй адли.


167

Юрэ мэргэн, тэнэгые илгангүй

Алинтайнь али зохисотой хөөрэлдөө хэ.

Хэлэгүйн зангяа тайлдаха,

Үгын ёһондо мэргэжэхэ.


168

Илангаяа мэргэн хүнтэй

Али ба али зохисотой үгэ хэлэлсэ.

Мэргэдэй хэлэһэн үгэ бүхэниинь

Лаб сэдьхэлэйнь шэмэ мүн.


169

Ехэ оюута сэсэшүүлтэй

Али ба али зохисотой үгэ хэлэлсэ.

Зуун соо мэргэн олон болбошье,

Зуун соо сэсэн хомор.


170

Зарим үедэ дайсан нүхэр хоюулантайнь

Али ба али зохисотой үгэ хэлэлсэ.

Тэрэ хоёрой һаналые

Имагта мэдэхэ хэрэгтэй.


171

Зарим үедэ шэрүүн үгэтэнтэй

Али зохисотой үгэ хөөрэлдэ.

Хоможоо зөөлэн, шэрүүн бүгэдын

Харюуда аргатай болохо.


172

Тэрэшэлэн үбгэн хүнүүдһээ

Үнгэрһэн хэрэг ба урда болоһые асуу.

Өөрын наһан залуу болбошье,

Үбгэдэй оюун олдохо болохо.


173

Адагаа наадашанай үгэдэшье

Шэхээ таби.

Үгэ ба шог нааданай

Үгын үнсэгһөө мунхарахагүй болохо.


174

Баһа хото, балгад,

Тархаамал хотонуудта ябажа үзэ.

Тэрэ ойн дотор ябадаг

Зэрлиг хүнһөө дээшэ болохо.


175

Баһа олон хүнэй сугларһан

Суглаанай газарта ошогты.

Олон хүнэй нюурыешье

Нюдөөрөө харахадаа тэсэхэ болохо.


176

Баһа сагынь зохилдуулан

Ехэ хүн ба ноёдтой уулза.

Хүн хэнтэйшье ушарха болобошье,

Шэлбээ хэзээшье шэшэрхэгүй болохо.


177

Баһа оюун түгэлдэр мэргэдэй

Асуудаг ба харюусадаг ёһо үзэгты.

Яажа үгэ хэлсэдэг

Ёһо байдал мэдэхэ болохо.


178

Баһа нэрэтэйшүүлэй хэрэг зүблэһэн

Үгэнүүдые бэшэржэ соносо.

Өөртэш оюун түрэхэ,

Суглаанда хэлэжэ шадаха болохо.


179

Баһа элдэб һонирхолтой

Үзэлгын суглуулбаринуудыешье үзэ.

Тэрээнһээшье оюун түрэхэ,

Соносолго уужам болохо.


180

Баһа урдын хуушан бэшэг,

Туужануудыешье һайн унша.

Тэрээнһээшье оюун түрэхэ,

Үзэсэ ехэтэй болохо.


181

Хамагые заршамлаһан

Хаанай хуулиин бэшэгүүдыешье унша.

Өөр өөрын абаха, орхихо

Түрын хэрэгтэ мэргэн болохо.


182

Тэрэшэлэн дээдэ, доодо зургаанай

Бэшэгүүдыешье бэшэ,

Хуулиин ёһондо мэргэжэхэ,

Албата болон ноёдой үйлэдэ мэргэжэхэ.


183

Баһа ухаан түгэлдэр хүнүүдэй хоорондохи

Заргын бэшэгыешье далда газарта унша.

Мэсын үйлые мэдэхэгүй гээшэ һаа,

Дайсан дээрмын ерээ һаа, юу хэхэбта?


184

Баһа үгэдэ мэргэн үгэнсэрнүүдтэй

Зарим үедэ наадажа үгэ буляалда.

Бусадтай үгэ буляалдан тэмсэлдэхын сагта

Аргаяа хэзээшье мухардахагүй болохо.


185

Үгэ буляалдаад илаха сагтаа

Ехээр наадалан бү баһамжала.

Зүрхэеэ шүбгөөр хадхуулһан мэтэ

Тэрэнэй сэдьхэл хороор бусалха.


186

Шадаха байгаа һаа,

Уужам хан оронуудые тоорин ябажа үзэ.

Хан орониие үзөөгүй мэргэнһээ

Үзэһэн тэнэг һайшаагдаха.


187

Хари хан орондо хүрэхэ сагтаа

Хото балгааһыень ябажа үзэ.

Ехэ замһаа гараагүй һаа,

Үртөө тэдыһээ бэшэ үзэхэгүй.


188

Тэрэшэлэн хари орондо хүрэхэ сагтаа

Тэрэ ороной үйлэдбэри зохёол бүхэнииень шэнжэлэ.

Багаханшье шэнжэлэл үгыгөөр гэдэргээ бусаа һаа,

Хари орондо ошоһон унаа мэтэ болохо.


189

Хари орондо хүрэхэ сагтаа

Һурахын орон юун байнаб гэжэ бэдэржэ һура.

Зэндэмэниин газарта хүрэһэн

Газаршан-сартавахи мэтэ ябаха мүн.


190

Хари орондо хүрэхэ сагтаа

Тэрэ ороной оюун түгэлдэр мэргэдтэй уулза.

Хаан мүн болбошье,

Хари ороной хүниие хэһээлтэдэ оруулхагүй.


191

Хари орондо хүрэхэ сагтаа

Тэрэ ороной урлалгын ухаае үзэ.

Бага тэды һуралсабашье,

Сэнгүй зэндэмэни мүн.


192

Баһа хари ороной али гайхамшагые

Үзэһэн ба соносоһонуудаа бэшэгтэ бэшэ.

Оронойнгоо зондо

Түгээн дэлгэхэ бэлиг мун.


193

Хото балгааһан, ордон тэдэнэйнь

Зохёол зурагуудыешье буулган яба.

Шэнэ ухаан үүсхэлгын

Һайн хүрэнгэ мүн.


194

Оронуудые тоорижо шадахагүй байгаа һаа,

Хари ороной хүнтэй үгэ хөөрэлдэ.

Тиигэжэшье худагай мэлэхэйн байдалһаа

Зайсажа шадаха.


195

Хари ороной хүн гуйраншан болбошье,

Үгэ хэлэлсэ.

Тэрэ хадаа өөрын ороной мэргэнһээ

Гайхамшагтайе хөөрэжэ магадгүй.


196

Тэрэшэлэн хари хан орониие

Ябаһан хүнтэй хөөрэлдэ.

Тэнэг хүн болбошье,

Арбан үгын дотор нэгэ гайхамшагые лаб хэлэхэ.


197

Гайхамшагуудые тунхаглан дуулгагша

Һонинтой бэшэгыешье һайтар унша.

Орон бүгэдын гайхамшагтай үгэ

Сэдьхэлэйнгээ тэжээл болгон соносхо.


198

Түби ба бага түбинүүдэй

Зохёолой зурагуудые үзэ.

Хан орон бүгэдын байдалай ёһонуудые

Зоноор хэлсэжэ шадаха болохо.


199

Бусадтай хөөрэлдэхын сагта

Магтан байжа хэлэлсэ.

Илаха, илагдаха алиниинь болобошье,

Тэрэ ёһо маша таараха мүн.


200

Үгэ хэлэлсэхын сагта

Өөрыгөө муушалан байжа хэлэлсэ.

Тэрэшье илаха гү, али илагдаха болобошье,

Таарамжатай мүн.


201

Үгэ хэлэлсэхын сагта

Айха омогшохо хоюулайень холо тэбшэ.

Тэрэ хоёрой али нэгэндэнь ороо һаа,

Муушалуулхын хизаарта унаха.


202

Бусадай нэгэхэн үгын һомоной тудахын сагта

Айжа зүрхэсэжэ шарайгаа бү хубилга.

Һэнгүүрэй шулуунда тудагдаһан муу нохой мэтэ айгаа һаа,

Хүсэһэн хэрэгэй бүтэхэнь бэрхэ гээшэ.


203

Үгэдэ булигдаа һаа, эльгээ хатан,

Али тэрэ мэтэ бэлэй гэжэ хэлэ.

Шоглон бусадые туршажа үзэһэн мэтэ

Бага зэргэ зохидшье байжа болохо.


204

Хурса үгэ алиниие дуулаа һаа,

Тэрэнээ мартангүй сэдьхэлдээ тогтоо.

Тэрэ үгэһөөшье үльгэр оложо,

Хэлэхэ нэгэ саг лаб ерэхэ.


205

Заргалдаһан ба нааданай үгэнүүдые соносоо һаа,

Тэдэнээ сэдьхэлдээ тогтоо.

Тэрэ хадаа оюунай ба хэлэнэй зангяа тайлаха

Оньһото арга мүн.


206

Бусадай эндүүрһэн ба гэмтэһэн ёһые дуулаа һаа,

Тэрэнээ сэдьхэлдээ тогтоо.

Эндүүрһэн газарнуудые һайн мэдээ һаа,

Өөрөө тэрээнһээ зайлажа шадаха.


207

Нюдөөрөө али гайхалтайе үзөө һаа,

Тэрэнээ мартангүй сэдьхэлдээ һана.

Үзэһэн, соносоһон бүгэдэеэ дурдажа шадаа һаа,

Үхэршэн болбошье мэргэн гээшэ.


208

Хүн хэншье мүн гээшэ һаа,

Ухаан эрдэмдэ һуралса.

Тэрэ хадаа эдтэй адли буянда дулдыдаха бэшэ,

Өөрын хүсэндэ дулдыдаха.


209

Дайсануудые һүрөөрөө дарахаа хүсөө һаа,

Ухаан эрдэмдэ оролдожо һуралса.

Арсаланай өөрынгөө хүсэ түгэсөө һаань,

Тэмсэлгүйгөөршье амитанууд айха.


210

Энэ, хойтын һайнай алинииешье хүсэлөө һаа,

Хэндэшье али зохисотой эрдэмдэ һуралса.

Хотол түгэд алинниешье хүсэлөө һаа,

Тэрэнэй зохилдохын шалтагаан ухаан мүн.


211

Изагуурай ба түрэһэн олбориин сог ехэ болоошье һаань,

Али зохисотой эрдэмдэ оролдожо һура.

Эрдэмэй шэмэг үгы гээшэ һаа,

Изагуур яһан үндэр болбошье нюсэгэн мүн.


212

Тэнэгшье гээшэ һаа, ухаа орохын оролдолгые

Уһанай урадхал мэтэ үргэлжэ бүтөө.

Үдэр бүри нэгэхэн үгэ тогтоһооршье

Удалгүй газарай хоролто ехэ болохо.


213

Тэнэгшье гээшэ һаа,

Адагынь өөрын хэлэнэй бэшэгтэ оролдожо һура.

Өөртэшни туһалха, хорлохоо забдаһан

Бэшэгые мэдэхэгүй гээшэ малтай адли мүн.


214

Түрэһөөр ухаатай болбошье,

Улам лэ эрдэмдэ һура.

Ниидэхэ жэгүүртэй аад лэ,

Огторгойдо ниидэхэгүй гээшэ һаа, ядуу хэрэг мүн.


215

Ехэ хэрэгэй түлөө оролдохо сагтаа

Айха ба эшэхые орхёод оролдо.

Эшэмхэйдэ хүлигдөөд олохые һанадаг гээшэ

Эхэнэрһээ бэшэнэй бүтээхэнь бэрхэ.


216

Илангаяа эрдэмдэ һуралсаха сагтаа

Айха ба эшэхые орхёод һуралса.

Һуража шудалха ябадалһаа эшэхэ гээшэ һаа,

Тэрээндэ һурахын арга үгы гээшэ.


217

Эрдэм шудалхын сагта

Хатуг тэсэбэритэй шудала.

Буян тэдыһээ өөрөө баяжаха байдаг болбошье,

Мэргэн болохо гээшэ байхагүй.


218

Эрдэмдэ һуралсахада түрүүшээр бэрхэтэй болбошье

Эрхэсэжэ оролдолгоо бү орхи.

Тэсээгүй һаа, үнеэ һааханьшье бэрхэ,

Тэсээ һаа, гүнзэгы хооһон шанаршье хилбар болохо.


219

Эрдэмэй алиндашье һуралсаа һаа,

Наһанай залуу үедэ һура.

Намар гээшэ үрэ түмһэ эдлэхэ саг мүн,

Газар хахалха саг хадаа хабар юм.


220

Зарим тэды эрдэмые

Дундахан мэдэжэ бү хана.

Далайн уһанда ханадаггүй шэнги,

Мэргэн гээшэ эрдэмдэ ханахагүй юм.


221

Багахан зэргэ һураһан сагтаа

Ирагуу алдараар суурхахаяа бү яара.

Бэшэхэ уншаха тэдые мэдэмсээрээ

Мэргэнэй алдараар суурхаа һаа, мэргэдтэ наадалуулха.


222

Юрэ нэгэхэншье үдэрые

Хэрэггүй бү үнгэргэ.

Зүгын бал хуряаха шэнги

Өөрын хэрэгтэ үргэлжэ оролдо.


223

Өөрынгөө хүбүүн ба хүүхэнииешье

Үзэгэй зуйлнүүдтэ һурга.

Тэдэнэр дуугарха хэлэ,

Дуулаха шэхэ олохо.


224

Өөртэшни шухала хэрэглэгдэхэ хирэтэй

Хэлэнэй зүйлнүүдые оролдожо һура.

Тэрээгээрээшье урдань үгы

Хэлэ ба шэхэ олохо болоно.


225

Өөрынгөө али мэдэһэн үзэгүүдые

Бэшэхэ ёһондо һайнаар һура.

Мэргэн болбошье бэшэлгын ёһые мэдээгүй һаа,

Бэшэхэ саг дээрээ хэлэгүй мүн.


226

Өөрынгөө багахан хүүгэдтэшье

Зүб ба бурууе абаха, орхихыень ойлгуула.

Тэрэ хадаа абаха, орхихые мэдээгүй һаа,

Ухаатайшье болбол һохор мэтэ мүн.


227

Наймаа худалдаан ба таряалангай үйлэһөө эхилээд,

Өөрын али мэдэхэеэ хүүгэдтээ һурга.

Тэдэ бүгэдэшье бусадта

Абтахагүй эдэй дээдэ гээшэ.


228

Үхид ба һамгаяашье

Худалдаан ба бодолгодо һурга.

Бүгэдэ худалдаанай ёһые һайн мэдээ һаа,

Гэрэй сог доройтохогүй.


229

Хэрбээ хүүгэдэй гэмтэ ябадал хээ һаа,

Али зохихо хэһээлтэ хэ.

Тэрэ хадаа доторой үбшэниие арялгахын тула

Ханаха, төөнэхые хэһэнтэй адли мүн.


230

Бишыхан хүүгэдые

Саг үргэлжэ сохижо бү зүрхэсүүлэ.

Бүхэ зүрхэн ба омогынь сүхэрөө һаа,

Оюуниинь дэлгэрхэгүй болохо.


231

Бишыхан хүүгэдые һургахын сагта

Үгөөрөө бү доромжоло.

Доромжолон зэмэлхэ ехэдээ һаа,

Тэрэнэй оюун хуй һалхинай дундахи зула мэтэ болохо.


232

Хүүгэдтэ бүхэ зүрхэ үүдхэхын тула

Тэрэниие урмашуулан магта.

Омог ба баярай дурашал тэдхээ һаа,

Аластаа туһатай мүн.


233

Хүүгэдые буса орон,

Хото балгадта эльгээ.

Нялха ябадала болижо,

Үбгэдэй ябадалые хэрэглэхэ болохо.


234

Хүүгэдые буса орондо

Наймаа гэхэ мэтээр эльгээ.

Тэрэшье эсэгын орые

Хүбүүнэй эзэлхын мэргэн арга мүн.


235

Гэм үгы хүбүүе

Гэр соогоо гэмтэн мэтэ бү хаа.

Тэрэ хадаа нүхэдөө үзэмсээрээ

Нүхэ руугаа тэрьелдэг тарбаган мэтээр байха.


236

Зарим үедэ хүүгэдтэ

Үгэ ба нааданай сүлөө таби.

Үдэр һүнигүй малшан болгоо һаа,

Хоёр хүлтэй мал болохо.


237

Хүүгэдтээ зүрхэнһөө дурлабашье,

«Муха, муха» гэжэ үлүү бү эрхэлүүлэ.

Тэрэ хадаа журамда орохогүй болоод,

Зарим үедэ бусадай хүүгэд мэтээр аашалха.


238

Үлгын дотор хэбтэһэн нялхые

Тарбаган мэтэ үргэлжэ бү унтуула.

Нойрой мунхагай бүрхээлтээр

Сэдьхэлэйнь тунгалаг ухаан булангиртаха.


239

Хүүгэеэ хүхүүлхын забһарнуудташье

Наадаар үни удаан һэргэгшүүлэ.

Нойрынь хэзээшгүй үсөөн байгаа һаа,

Тэрэ хадаа һэргэг нэгэн болохо.


240

Бишыхан нялхануудта мяхан ба өөхэн мэтые

Ехээр бу эдюулэ.

Талхаар тэжээгээ һаа,

Зэрлиг амитан мэтэ хаанаһаашье амидарал олоходоо

бэлэн байха.


241

Хари уладай эрдэм ухаануудые

Тэдэнэй эдынь мэтэ бэшэржэ аба.

Бусадай ухаае мэдээгүй һаа,

Хэзээ нэгэндэ бусадай эрхэ доро орохо.


242

Шэнэ ухаанай юунэйшье гараа һаа,

Шэнэ эрдэни мэтэ аба.

Имагта хуушан ёһондо шунадаг гээшэ

Нүүрһэшэнэй хүбүүн мэтэ мүн.


243

Урлалгын юумэнүүдтэ

Бусадай богоол зарса мэтэ хэшээ.

Һуралсангүй дэмы һуугаа гээшэ һаа,

Арбан хурган биишье һаань, гар мухар мүн.


244

Хүниие хорлохо ухаа

Муу сэдьхэлтэй хүнһөө нюу.

Мэдэрэлһээ хахасаһан галзуугай гарта

Мэдэл түгэлдэр хэн нэгэн эритэ мэсэ үгэхэ аал?


245

Ерээдүйн хэрэгүүд тухай

Мүнөөнэй байдалаар бодолго таби.

Тэрэ хэрэгэй ямаршуу болоһые

Хожом үзэхэдөөшье оюун ухаан түрэхэ.


246

Үнгэрһэн хэрэгүүдыешье хөөрэлдэжэ

Бодолго таби.

Урда ба хойто хоёр хизаарые жэшэжэ үзэхэдэ

Оюун ухаан түрэхэ.


247

Ехэ үйлэдбэринүүдтэ

Оюунай эди шадалаар бодолго таби.

Тэрэшье өөрын оюун

Дээшэнь арьбадхахын арга мүн.


248

Ном ба түрын хэрэгүүдтэ

Оюунайнгаа эдеэр бодолго таби.

Хоёр ёһондо мэргэжээ һаа,

Огторгой газар хоюуландань ябагша мүн.


249

Гансаараа бодожо мунхараа һаа,

Оюун түгэлдэр бусадтай зүбшэлсэ.

Сэдьхэл эсэһэнээ амарха,

Шэнэ ухаан нэмэришье гараха байха.


250

Ехэ хэрэгтэ бодолго табихын сагта

Мяхан ба өөхэ ехээр бү эди.

Зүрхэнэй һудалай хиин зам хаагдажа,

Оюун мунхарха.


251

Ехэ хэрэгые бодохын бодолгын үедэ

Шинта нэрэтэй сай уран зэргээр уу.

Толгойн ба зүрхэнэй һудалда ябадаг

Хиин замые уужам болгохо.


252

Баһа бодолго табихын сагта

Гансаараа саашаа наашань үгүүлэн үзэ.

Тэрэ хэрэг эли болоһон мэтэ зохисотой

Зохихо үгыень түргэн мэдэхэ.


253

Тэрэшэлэн зүблэлэй газарта ошохо сагтаашье

Гансаараа үгүүлэн байжа тэрэ удхые шудала.

Хүрэхэ газараа урдань үзэһэн морин мэтэ

Суглагшадай газарта ажаг һэжэггүй үгүүлхэ болохо.


254

Хэрбэеэ заргалдахаяа ошохо саг хүрэбэл,

Гансаараа хэлэхэ үгэеэ үгүүлжэ дахин дахин шудала.

Байлдаанда орохые забдаа һаа,

Эритэ мэсэеэ дахин дахин бэлэдхэдэг бэшэ гү?


255

Алин тухайшье бодолго табиха сагтаа

Оюунаа уужам болгон бодолго таби.

Оюун ба омогые уужам болгоо һаа,

Газарай хоролто ехэ байха.


256

Өөрһөөшни оюугаараа ехэшүүлые

Үргэлжэ шүтэжэ үгэсэн бүтөө.

Эгээлэй модондошье

Занданай һайхан үнэр халдаһан үзэгдэдэг.


257

Багшые шүтэхэеэ эшээд

Гансаараа һураха гэжэ бү түнхэлэ.

Багша үгыгээр һурахашье бэрхэ, тиигээдшье һураашье һаа,

Эрэгүй ябуул эхэнэрэй хүбүүе олоһон мэтэ болохо.


258

Хоёр ёһондо ухаагаа уужамдуулһан

Мэргэн багшые үргэлжэ шүтэ.

Гансаараа жэл ба һара хүртэ оролдоһон тэрэнээ

Багшые шүтөө һаа, нэгэ үдэр мэдэхэ.


259

Ухаан алиндашье һурахые хүсөө һаа,

Нэгэ һайн нүхэртэй ханилжа һура.

Тэрээгээршье жэл һара оролдоһоноо

Нэгэ үдэрөөр эсэстэнь хүрэхэ.


260

Шибэхэ балартаха ба залихайн эрхэдэ орохо байгаа һаа,

Һайн нүхэртэй нүхэсэжэ һуралса.

Нүхэсэжэ оролдохо гээшэ

Залихайе арилгагша эм мүн.


261

Мэргэдэй абаха ба орхихые үйлэдэдэг

Мэдэсын оронуудта һайтар һуралса.

Арһа элдэлгэ ба үбһэ сабшахада мэргэжээ һаа,

Тэрэ хадаа эрдэм бэшэ гээшэ.


262

Оюунтанай оролдодог үйлэдбэридэ

Түшэмэлэй хүбүүн мэтэ оюуниие шудала.

Һураха юумэеэ шудалаагүй һаа,

Тэрэ хадаа зүүн гар мэтэ мүн.


263

Бурханай һайн айладһан аймаг савын сударнуудта

Эрхилэн һуралса.

Энэ бэеые тэжээхын арга тэдыдэ һуралсаха гээшэ һаа,

Тэрэ хадаа хэрэг бага гээшэ.


264

Судар ба шастар тэдэнэй удхада

Нарин нягта бодолго таби.

Үнгэ жүһэ таниһан тэдыгээр

Удхын амта амсахагүй.


265

Өөрынгөө мэдээгүй удхые

Буса хүнһөө асуу.

Мэргэн, тэнэг хэнэйшье аманһаа

Һайн номнол гарахань магадгүй.


266

Тэрэшэлэн өөрынгөө мэдэһэнүүдыешье

Оюун түгэлдэр бусадтай хэлсэ.

Тэрэшье һэжэг таһалха,

Тэрэнэй удхые гүйсэд мэдэхэ болохо.


267

Өөрынгөө шанарые үзүүлбэл болохогүй гэжэ,

Оюун түгэлдэрнүүдһээ бү тэрьелэ.

Мэргэдэй сугларһанһаа зайлан ябаа һаа,

Тэрэ мэргэн болохын аргагүй гээшэ.


268

Юрэ өөрынгөө мэдээгүйнүүдые

Бусадһаа асуухадаа бү эшэгты.

Эшээд гансаараа мунхарха гээшэ

Һохорой гараараа шэншэлһэнтэй адли.


269

Шэнэ ухаае олоо һаа,

Инагуудтаяа хөөрэлдэ.

Тэрэ хадаа хэзээшье мартагдангүй

Сэдьхэлдээ бэшэһэн мэтэ болохо.


270

Гайхамшагтайе һанаһан гү, али соностоһон һаа,

Тэрэнээ дары бэшэг болгон бэшэ.

Мартамхайн хулгайшанда абхуулһан болбошье,

Дахин абажа шадаха.


«Хоёр ёһоной абаха, орхихые үгүүлэгшэ Бэлигэй толиһоо» оюуниие шудалхын хоёрдугаар бүлэг.


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>