138
Алдар ехэтэй хүнүүдһээ
Ушаргүй бү ай.
Хойтын ехэ аюул һанаа һаа,
Энэ наһандаа айха газар байхагүй.
139
Тэрэшэлэн баяшуудһаашье
Ушаргүй бү ай.
Һан болон эдтэй болбошье,
Шамайе хэзээшье тэжээхэгүй.
140
Ехэ хүнүүдээр ушархын сагта
Гэм үгы аад лэ бү ай.
Хэршье дошхон, ехэ хүсэтэй болбошье,
Хүсөөр түрмэдэ оруулхагүй.
141
Буса хүнүүдээр ушарха сагтаа
Нюур ба толгойгоо бү эльбэ.
Тэрэ айжа зүрхэсэжэ,
Аргаа мухардаһан дүрэ мүн.
142
Баһа бусадтай ушархын сагта
Хоёр гараа бү мушха.
Тэрэшье айжа шэшэрһэн гү,
Али аргаа барагдаһан дүрэ мүн.
143
Бусадай нюур хараха сагтаа
Нюдөө бэлтылгэжэ бү хара.
Тэрэ айжа хэмшээрхэһэн гү,
Үгышье һаа гэмтэн мэтэ үзэгдэхэ.
144
Бусадтай ушарха сагтаа
Худал хуурмагаар бардамаа бү ехэдхэ.
Айбала хүнэй дүрэ бариһан мэтэ,
Бусад мэдээ һаа, нааданай орон болохо.
145
Хүнөөр хэнтэйшье ушараа һаа,
Баясан миһэрхын дүрэтэйгөөр угта.
Тэрэ юртэмсын хүнтэй
Зохилдон орохын ябадал мүн.
146
Хүниие хэнииешье харахадаа
Баясхалангай нюдөөр хара.
Урдын таняашье үгышүүл
Инаг нүхэр мэтэ ябаха болохо.
147
Хэнтэйшье хүнөөр хөөрэлдэхэдөө
Уян зөөлэнөөр үгэеэ хэлэ.
Хариин орондо ябаһан болбошье,
Өөрын нютагта мэтэ ябаха.
148
Бусадһаа һалан ябахын сагташье
Миһэрхын дүрөөр үдэшэ.
Инаг нүхэд мүн һаа, улам инагаар хүлеэгдэхэ.
Дайсан мун байгаа һаа, эндүүрэл түрэхэ.
149
Ушар шалтагаан үгыгөөр
Энеэхэ, миһэрхые ехээр бү гарга.
Тэрэ хадаа хэлэгүйн энеэдэн мэтэ
Бусадта шүүмжэлэгдэхын орон болохо.
150
Ехэшүүлэй нюур сахихые ехэдхэжэ,
Эрхэеэ бусадта бү алда.
Өөрынгөө эбэрдээе өөрын толгойдо орёожорхёо һаа,
Амар гэжэ юртэмсэтэн хэлсэдэг.
151
Замда хүниие үзэхэ сагтаа
Гэмтэн мэтэ бу тэрьелэ.
Газарай эзэн хэншье мүн байгаа һаа,
Ушарамсаараа хэһээлтэдэ оруулхагүй.
152
Буса хүнтэй ушарха сагтаа
Тэрэнһээ хайшаа ошоноб, юунэй талада ошоһыень асуу.
Тэрээнэй ямаршье зэргын
Һонин хэлэхэнь магадгүй гээшэ.
153
Сэрэг дүүрэн хааншье мүн болог
Тэрээнһээ хайшаа морилһыень ба юунэй тулада
морилһыень асуу.
Хүнһөө үгэ тэдые асууһанда
Хэһээлтэ хэзээшье байхагүй.
154
Хэнтэй ушараашье һаа,
Һанаһан үгэеэ асуухаяа бү ай.
Харюу табихада гэм гарадаг гээшэ,
Асуухада гэм гараха байхагүй.
155
Сагтаа хүртөө һаа,
Хэрэгтэй удхаяа хэнһээшье айнгүй оншотой хэлэ.
Айгаад дуугай һуугаа һааш,
Үхэһэн эсэгэ, эхэшни тэрэ хэрэгые бүтөөхэгүй.
156
Ехэ хүнтэй хэрэг үгыгээр ушараа һаа,
Амарые айладхахын тулада бараалхааб гэжэ хэлэ.
Гуйраншан болбошье,
Мэндые асуудаг амиды хүнэй ёһо мүн.
157
Өөрөө мэдэхэгүй аад лэ,
Мэдэһэн дүрэ бү үзүүлэ.
Мэргэн бэшэ мэргэнэй үүргэ абаа һаа,
Тэрэнь өөрынгөө зоболон өөрөө худалдажа абаһан мүн.
158
Эды тэдые мэдэмсээрээ
Хамагые мэдэгшын омог мэтэ омогые бү үүсхэ.
Уншалга тэдые мэдэмсээрээ омогшоо һаа,
Тэрэ мэргэдэй нааданай орон мүн.
159
Бусадай хэлэхэ үедэ үгынь удха мэдээгүй аад,
Мэдэһэн дүрэ бү үзүүлэ.
Тэрэшье ойлгоһоор, мэдэһээр байжа,
Өөрынгөө хуураһан мэтэ.
160
Хэрбээ мэргэн мүн байгаашье һаа,
Мэргэнэй дүрэ бү үзүүлэ.
Асууһан бүгэдые тогтонгүй харюусаагүй һаа,
Эшэгүүритэй болохо.
161
Хэрбээ тэнэг мүн байбашье һаа,
Тэнэг заншалаа бү элирүүлэ.
Асуужа мэдээгүй хүрэтэрөө
Хэн нэгэн баһамжалжа шадаха аал?
162
Өөртөө эрдэмгүй гээшэ һаа,
Эрдэмтэй мэтэ бү аягла.
Тэрэ хадаа шэмэһээ хахасаһан,
Саарһаар урлаһан сэсэг мэтэ.
163
Тэрэшэлэн ехэ эдгүй гээшэ һаа,
Эдтэй мэтэ бү аягла.
Тэрэшье ехэ суургаар шанга бэхилһэн
Хооһон абдар мэтэ мүн.
164
Һураһан эрдэм түгэлдэр гээшэ һаа,
Һурахые хүсэгшэдһөө бү нюу.
Тэрэшни лонхын доторхи зула мэтэ
Хэрэггүй унтарха болохо.
165
Маша гүнзэгы дээдэ номые
Уран сагтаа хүрөөгүй һаа, бү үзүүлэ.
Һүниин зулын гэрэлдэ
Зарим мунхаг жэгүүртэн төөридэг гээшэ.
166
Бусадай үгэһөө мэдэһэнээ
Өөрын болгон хэлээд бү һайрха.
Хүнһөө урьһаар бариһан шэмэгые
Өөрын гэжэ хэлэһэнтэй адли.
167
Юрэ мэргэн, тэнэгые илгангүй
Алинтайнь али зохисотой хөөрэлдөө хэ.
Хэлэгүйн зангяа тайлдаха,
Үгын ёһондо мэргэжэхэ.
168
Илангаяа мэргэн хүнтэй
Али ба али зохисотой үгэ хэлэлсэ.
Мэргэдэй хэлэһэн үгэ бүхэниинь
Лаб сэдьхэлэйнь шэмэ мүн.
169
Ехэ оюута сэсэшүүлтэй
Али ба али зохисотой үгэ хэлэлсэ.
Зуун соо мэргэн олон болбошье,
Зуун соо сэсэн хомор.
170
Зарим үедэ дайсан нүхэр хоюулантайнь
Али ба али зохисотой үгэ хэлэлсэ.
Тэрэ хоёрой һаналые
Имагта мэдэхэ хэрэгтэй.
171
Зарим үедэ шэрүүн үгэтэнтэй
Али зохисотой үгэ хөөрэлдэ.
Хоможоо зөөлэн, шэрүүн бүгэдын
Харюуда аргатай болохо.
172
Тэрэшэлэн үбгэн хүнүүдһээ
Үнгэрһэн хэрэг ба урда болоһые асуу.
Өөрын наһан залуу болбошье,
Үбгэдэй оюун олдохо болохо.
173
Адагаа наадашанай үгэдэшье
Шэхээ таби.
Үгэ ба шог нааданай
Үгын үнсэгһөө мунхарахагүй болохо.
174
Баһа хото, балгад,
Тархаамал хотонуудта ябажа үзэ.
Тэрэ ойн дотор ябадаг
Зэрлиг хүнһөө дээшэ болохо.
175
Баһа олон хүнэй сугларһан
Суглаанай газарта ошогты.
Олон хүнэй нюурыешье
Нюдөөрөө харахадаа тэсэхэ болохо.
176
Баһа сагынь зохилдуулан
Ехэ хүн ба ноёдтой уулза.
Хүн хэнтэйшье ушарха болобошье,
Шэлбээ хэзээшье шэшэрхэгүй болохо.
177
Баһа оюун түгэлдэр мэргэдэй
Асуудаг ба харюусадаг ёһо үзэгты.
Яажа үгэ хэлсэдэг
Ёһо байдал мэдэхэ болохо.
178
Баһа нэрэтэйшүүлэй хэрэг зүблэһэн
Үгэнүүдые бэшэржэ соносо.
Өөртэш оюун түрэхэ,
Суглаанда хэлэжэ шадаха болохо.
179
Баһа элдэб һонирхолтой
Үзэлгын суглуулбаринуудыешье үзэ.
Тэрээнһээшье оюун түрэхэ,
Соносолго уужам болохо.
180
Баһа урдын хуушан бэшэг,
Туужануудыешье һайн унша.
Тэрээнһээшье оюун түрэхэ,
Үзэсэ ехэтэй болохо.
181
Хамагые заршамлаһан
Хаанай хуулиин бэшэгүүдыешье унша.
Өөр өөрын абаха, орхихо
Түрын хэрэгтэ мэргэн болохо.
182
Тэрэшэлэн дээдэ, доодо зургаанай
Бэшэгүүдыешье бэшэ,
Хуулиин ёһондо мэргэжэхэ,
Албата болон ноёдой үйлэдэ мэргэжэхэ.
183
Баһа ухаан түгэлдэр хүнүүдэй хоорондохи
Заргын бэшэгыешье далда газарта унша.
Мэсын үйлые мэдэхэгүй гээшэ һаа,
Дайсан дээрмын ерээ һаа, юу хэхэбта?
184
Баһа үгэдэ мэргэн үгэнсэрнүүдтэй
Зарим үедэ наадажа үгэ буляалда.
Бусадтай үгэ буляалдан тэмсэлдэхын сагта
Аргаяа хэзээшье мухардахагүй болохо.
185
Үгэ буляалдаад илаха сагтаа
Ехээр наадалан бү баһамжала.
Зүрхэеэ шүбгөөр хадхуулһан мэтэ
Тэрэнэй сэдьхэл хороор бусалха.
186
Шадаха байгаа һаа,
Уужам хан оронуудые тоорин ябажа үзэ.
Хан орониие үзөөгүй мэргэнһээ
Үзэһэн тэнэг һайшаагдаха.
187
Хари хан орондо хүрэхэ сагтаа
Хото балгааһыень ябажа үзэ.
Ехэ замһаа гараагүй һаа,
Үртөө тэдыһээ бэшэ үзэхэгүй.
188
Тэрэшэлэн хари орондо хүрэхэ сагтаа
Тэрэ ороной үйлэдбэри зохёол бүхэнииень шэнжэлэ.
Багаханшье шэнжэлэл үгыгөөр гэдэргээ бусаа һаа,
Хари орондо ошоһон унаа мэтэ болохо.
189
Хари орондо хүрэхэ сагтаа
Һурахын орон юун байнаб гэжэ бэдэржэ һура.
Зэндэмэниин газарта хүрэһэн
Газаршан-сартавахи мэтэ ябаха мүн.
190
Хари орондо хүрэхэ сагтаа
Тэрэ ороной оюун түгэлдэр мэргэдтэй уулза.
Хаан мүн болбошье,
Хари ороной хүниие хэһээлтэдэ оруулхагүй.
191
Хари орондо хүрэхэ сагтаа
Тэрэ ороной урлалгын ухаае үзэ.
Бага тэды һуралсабашье,
Сэнгүй зэндэмэни мүн.
192
Баһа хари ороной али гайхамшагые
Үзэһэн ба соносоһонуудаа бэшэгтэ бэшэ.
Оронойнгоо зондо
Түгээн дэлгэхэ бэлиг мун.
193
Хото балгааһан, ордон тэдэнэйнь
Зохёол зурагуудыешье буулган яба.
Шэнэ ухаан үүсхэлгын
Һайн хүрэнгэ мүн.
194
Оронуудые тоорижо шадахагүй байгаа һаа,
Хари ороной хүнтэй үгэ хөөрэлдэ.
Тиигэжэшье худагай мэлэхэйн байдалһаа
Зайсажа шадаха.
195
Хари ороной хүн гуйраншан болбошье,
Үгэ хэлэлсэ.
Тэрэ хадаа өөрын ороной мэргэнһээ
Гайхамшагтайе хөөрэжэ магадгүй.
196
Тэрэшэлэн хари хан орониие
Ябаһан хүнтэй хөөрэлдэ.
Тэнэг хүн болбошье,
Арбан үгын дотор нэгэ гайхамшагые лаб хэлэхэ.
197
Гайхамшагуудые тунхаглан дуулгагша
Һонинтой бэшэгыешье һайтар унша.
Орон бүгэдын гайхамшагтай үгэ
Сэдьхэлэйнгээ тэжээл болгон соносхо.
198
Түби ба бага түбинүүдэй
Зохёолой зурагуудые үзэ.
Хан орон бүгэдын байдалай ёһонуудые
Зоноор хэлсэжэ шадаха болохо.
199
Бусадтай хөөрэлдэхын сагта
Магтан байжа хэлэлсэ.
Илаха, илагдаха алиниинь болобошье,
Тэрэ ёһо маша таараха мүн.
200
Үгэ хэлэлсэхын сагта
Өөрыгөө муушалан байжа хэлэлсэ.
Тэрэшье илаха гү, али илагдаха болобошье,
Таарамжатай мүн.
201
Үгэ хэлэлсэхын сагта
Айха омогшохо хоюулайень холо тэбшэ.
Тэрэ хоёрой али нэгэндэнь ороо һаа,
Муушалуулхын хизаарта унаха.
202
Бусадай нэгэхэн үгын һомоной тудахын сагта
Айжа зүрхэсэжэ шарайгаа бү хубилга.
Һэнгүүрэй шулуунда тудагдаһан муу нохой мэтэ айгаа һаа,
Хүсэһэн хэрэгэй бүтэхэнь бэрхэ гээшэ.
203
Үгэдэ булигдаа һаа, эльгээ хатан,
Али тэрэ мэтэ бэлэй гэжэ хэлэ.
Шоглон бусадые туршажа үзэһэн мэтэ
Бага зэргэ зохидшье байжа болохо.
204
Хурса үгэ алиниие дуулаа һаа,
Тэрэнээ мартангүй сэдьхэлдээ тогтоо.
Тэрэ үгэһөөшье үльгэр оложо,
Хэлэхэ нэгэ саг лаб ерэхэ.
205
Заргалдаһан ба нааданай үгэнүүдые соносоо һаа,
Тэдэнээ сэдьхэлдээ тогтоо.
Тэрэ хадаа оюунай ба хэлэнэй зангяа тайлаха
Оньһото арга мүн.
206
Бусадай эндүүрһэн ба гэмтэһэн ёһые дуулаа һаа,
Тэрэнээ сэдьхэлдээ тогтоо.
Эндүүрһэн газарнуудые һайн мэдээ һаа,
Өөрөө тэрээнһээ зайлажа шадаха.
207
Нюдөөрөө али гайхалтайе үзөө һаа,
Тэрэнээ мартангүй сэдьхэлдээ һана.
Үзэһэн, соносоһон бүгэдэеэ дурдажа шадаа һаа,
Үхэршэн болбошье мэргэн гээшэ.
208
Хүн хэншье мүн гээшэ һаа,
Ухаан эрдэмдэ һуралса.
Тэрэ хадаа эдтэй адли буянда дулдыдаха бэшэ,
Өөрын хүсэндэ дулдыдаха.
209
Дайсануудые һүрөөрөө дарахаа хүсөө һаа,
Ухаан эрдэмдэ оролдожо һуралса.
Арсаланай өөрынгөө хүсэ түгэсөө һаань,
Тэмсэлгүйгөөршье амитанууд айха.
210
Энэ, хойтын һайнай алинииешье хүсэлөө һаа,
Хэндэшье али зохисотой эрдэмдэ һуралса.
Хотол түгэд алинниешье хүсэлөө һаа,
Тэрэнэй зохилдохын шалтагаан ухаан мүн.
211
Изагуурай ба түрэһэн олбориин сог ехэ болоошье һаань,
Али зохисотой эрдэмдэ оролдожо һура.
Эрдэмэй шэмэг үгы гээшэ һаа,
Изагуур яһан үндэр болбошье нюсэгэн мүн.
212
Тэнэгшье гээшэ һаа, ухаа орохын оролдолгые
Уһанай урадхал мэтэ үргэлжэ бүтөө.
Үдэр бүри нэгэхэн үгэ тогтоһооршье
Удалгүй газарай хоролто ехэ болохо.
213
Тэнэгшье гээшэ һаа,
Адагынь өөрын хэлэнэй бэшэгтэ оролдожо һура.
Өөртэшни туһалха, хорлохоо забдаһан
Бэшэгые мэдэхэгүй гээшэ малтай адли мүн.
214
Түрэһөөр ухаатай болбошье,
Улам лэ эрдэмдэ һура.
Ниидэхэ жэгүүртэй аад лэ,
Огторгойдо ниидэхэгүй гээшэ һаа, ядуу хэрэг мүн.
215
Ехэ хэрэгэй түлөө оролдохо сагтаа
Айха ба эшэхые орхёод оролдо.
Эшэмхэйдэ хүлигдөөд олохые һанадаг гээшэ
Эхэнэрһээ бэшэнэй бүтээхэнь бэрхэ.
216
Илангаяа эрдэмдэ һуралсаха сагтаа
Айха ба эшэхые орхёод һуралса.
Һуража шудалха ябадалһаа эшэхэ гээшэ һаа,
Тэрээндэ һурахын арга үгы гээшэ.
217
Эрдэм шудалхын сагта
Хатуг тэсэбэритэй шудала.
Буян тэдыһээ өөрөө баяжаха байдаг болбошье,
Мэргэн болохо гээшэ байхагүй.
218
Эрдэмдэ һуралсахада түрүүшээр бэрхэтэй болбошье
Эрхэсэжэ оролдолгоо бү орхи.
Тэсээгүй һаа, үнеэ һааханьшье бэрхэ,
Тэсээ һаа, гүнзэгы хооһон шанаршье хилбар болохо.
219
Эрдэмэй алиндашье һуралсаа һаа,
Наһанай залуу үедэ һура.
Намар гээшэ үрэ түмһэ эдлэхэ саг мүн,
Газар хахалха саг хадаа хабар юм.
220
Зарим тэды эрдэмые
Дундахан мэдэжэ бү хана.
Далайн уһанда ханадаггүй шэнги,
Мэргэн гээшэ эрдэмдэ ханахагүй юм.
221
Багахан зэргэ һураһан сагтаа
Ирагуу алдараар суурхахаяа бү яара.
Бэшэхэ уншаха тэдые мэдэмсээрээ
Мэргэнэй алдараар суурхаа һаа, мэргэдтэ наадалуулха.
222
Юрэ нэгэхэншье үдэрые
Хэрэггүй бү үнгэргэ.
Зүгын бал хуряаха шэнги
Өөрын хэрэгтэ үргэлжэ оролдо.
223
Өөрынгөө хүбүүн ба хүүхэнииешье
Үзэгэй зуйлнүүдтэ һурга.
Тэдэнэр дуугарха хэлэ,
Дуулаха шэхэ олохо.
224
Өөртэшни шухала хэрэглэгдэхэ хирэтэй
Хэлэнэй зүйлнүүдые оролдожо һура.
Тэрээгээрээшье урдань үгы
Хэлэ ба шэхэ олохо болоно.
225
Өөрынгөө али мэдэһэн үзэгүүдые
Бэшэхэ ёһондо һайнаар һура.
Мэргэн болбошье бэшэлгын ёһые мэдээгүй һаа,
Бэшэхэ саг дээрээ хэлэгүй мүн.
226
Өөрынгөө багахан хүүгэдтэшье
Зүб ба бурууе абаха, орхихыень ойлгуула.
Тэрэ хадаа абаха, орхихые мэдээгүй һаа,
Ухаатайшье болбол һохор мэтэ мүн.
227
Наймаа худалдаан ба таряалангай үйлэһөө эхилээд,
Өөрын али мэдэхэеэ хүүгэдтээ һурга.
Тэдэ бүгэдэшье бусадта
Абтахагүй эдэй дээдэ гээшэ.
228
Үхид ба һамгаяашье
Худалдаан ба бодолгодо һурга.
Бүгэдэ худалдаанай ёһые һайн мэдээ һаа,
Гэрэй сог доройтохогүй.
229
Хэрбээ хүүгэдэй гэмтэ ябадал хээ һаа,
Али зохихо хэһээлтэ хэ.
Тэрэ хадаа доторой үбшэниие арялгахын тула
Ханаха, төөнэхые хэһэнтэй адли мүн.
230
Бишыхан хүүгэдые
Саг үргэлжэ сохижо бү зүрхэсүүлэ.
Бүхэ зүрхэн ба омогынь сүхэрөө һаа,
Оюуниинь дэлгэрхэгүй болохо.
231
Бишыхан хүүгэдые һургахын сагта
Үгөөрөө бү доромжоло.
Доромжолон зэмэлхэ ехэдээ һаа,
Тэрэнэй оюун хуй һалхинай дундахи зула мэтэ болохо.
232
Хүүгэдтэ бүхэ зүрхэ үүдхэхын тула
Тэрэниие урмашуулан магта.
Омог ба баярай дурашал тэдхээ һаа,
Аластаа туһатай мүн.
233
Хүүгэдые буса орон,
Хото балгадта эльгээ.
Нялха ябадала болижо,
Үбгэдэй ябадалые хэрэглэхэ болохо.
234
Хүүгэдые буса орондо
Наймаа гэхэ мэтээр эльгээ.
Тэрэшье эсэгын орые
Хүбүүнэй эзэлхын мэргэн арга мүн.
235
Гэм үгы хүбүүе
Гэр соогоо гэмтэн мэтэ бү хаа.
Тэрэ хадаа нүхэдөө үзэмсээрээ
Нүхэ руугаа тэрьелдэг тарбаган мэтээр байха.
236
Зарим үедэ хүүгэдтэ
Үгэ ба нааданай сүлөө таби.
Үдэр һүнигүй малшан болгоо һаа,
Хоёр хүлтэй мал болохо.
237
Хүүгэдтээ зүрхэнһөө дурлабашье,
«Муха, муха» гэжэ үлүү бү эрхэлүүлэ.
Тэрэ хадаа журамда орохогүй болоод,
Зарим үедэ бусадай хүүгэд мэтээр аашалха.
238
Үлгын дотор хэбтэһэн нялхые
Тарбаган мэтэ үргэлжэ бү унтуула.
Нойрой мунхагай бүрхээлтээр
Сэдьхэлэйнь тунгалаг ухаан булангиртаха.
239
Хүүгэеэ хүхүүлхын забһарнуудташье
Наадаар үни удаан һэргэгшүүлэ.
Нойрынь хэзээшгүй үсөөн байгаа һаа,
Тэрэ хадаа һэргэг нэгэн болохо.
240
Бишыхан нялхануудта мяхан ба өөхэн мэтые
Ехээр бу эдюулэ.
Талхаар тэжээгээ һаа,
Зэрлиг амитан мэтэ хаанаһаашье амидарал олоходоо
бэлэн байха.
241
Хари уладай эрдэм ухаануудые
Тэдэнэй эдынь мэтэ бэшэржэ аба.
Бусадай ухаае мэдээгүй һаа,
Хэзээ нэгэндэ бусадай эрхэ доро орохо.
242
Шэнэ ухаанай юунэйшье гараа һаа,
Шэнэ эрдэни мэтэ аба.
Имагта хуушан ёһондо шунадаг гээшэ
Нүүрһэшэнэй хүбүүн мэтэ мүн.
243
Урлалгын юумэнүүдтэ
Бусадай богоол зарса мэтэ хэшээ.
Һуралсангүй дэмы һуугаа гээшэ һаа,
Арбан хурган биишье һаань, гар мухар мүн.
244
Хүниие хорлохо ухаа
Муу сэдьхэлтэй хүнһөө нюу.
Мэдэрэлһээ хахасаһан галзуугай гарта
Мэдэл түгэлдэр хэн нэгэн эритэ мэсэ үгэхэ аал?
245
Ерээдүйн хэрэгүүд тухай
Мүнөөнэй байдалаар бодолго таби.
Тэрэ хэрэгэй ямаршуу болоһые
Хожом үзэхэдөөшье оюун ухаан түрэхэ.
246
Үнгэрһэн хэрэгүүдыешье хөөрэлдэжэ
Бодолго таби.
Урда ба хойто хоёр хизаарые жэшэжэ үзэхэдэ
Оюун ухаан түрэхэ.
247
Ехэ үйлэдбэринүүдтэ
Оюунай эди шадалаар бодолго таби.
Тэрэшье өөрын оюун
Дээшэнь арьбадхахын арга мүн.
248
Ном ба түрын хэрэгүүдтэ
Оюунайнгаа эдеэр бодолго таби.
Хоёр ёһондо мэргэжээ һаа,
Огторгой газар хоюуландань ябагша мүн.
249
Гансаараа бодожо мунхараа һаа,
Оюун түгэлдэр бусадтай зүбшэлсэ.
Сэдьхэл эсэһэнээ амарха,
Шэнэ ухаан нэмэришье гараха байха.
250
Ехэ хэрэгтэ бодолго табихын сагта
Мяхан ба өөхэ ехээр бү эди.
Зүрхэнэй һудалай хиин зам хаагдажа,
Оюун мунхарха.
251
Ехэ хэрэгые бодохын бодолгын үедэ
Шинта нэрэтэй сай уран зэргээр уу.
Толгойн ба зүрхэнэй һудалда ябадаг
Хиин замые уужам болгохо.
252
Баһа бодолго табихын сагта
Гансаараа саашаа наашань үгүүлэн үзэ.
Тэрэ хэрэг эли болоһон мэтэ зохисотой
Зохихо үгыень түргэн мэдэхэ.
253
Тэрэшэлэн зүблэлэй газарта ошохо сагтаашье
Гансаараа үгүүлэн байжа тэрэ удхые шудала.
Хүрэхэ газараа урдань үзэһэн морин мэтэ
Суглагшадай газарта ажаг һэжэггүй үгүүлхэ болохо.
254
Хэрбэеэ заргалдахаяа ошохо саг хүрэбэл,
Гансаараа хэлэхэ үгэеэ үгүүлжэ дахин дахин шудала.
Байлдаанда орохые забдаа һаа,
Эритэ мэсэеэ дахин дахин бэлэдхэдэг бэшэ гү?
255
Алин тухайшье бодолго табиха сагтаа
Оюунаа уужам болгон бодолго таби.
Оюун ба омогые уужам болгоо һаа,
Газарай хоролто ехэ байха.
256
Өөрһөөшни оюугаараа ехэшүүлые
Үргэлжэ шүтэжэ үгэсэн бүтөө.
Эгээлэй модондошье
Занданай һайхан үнэр халдаһан үзэгдэдэг.
257
Багшые шүтэхэеэ эшээд
Гансаараа һураха гэжэ бү түнхэлэ.
Багша үгыгээр һурахашье бэрхэ, тиигээдшье һураашье һаа,
Эрэгүй ябуул эхэнэрэй хүбүүе олоһон мэтэ болохо.
258
Хоёр ёһондо ухаагаа уужамдуулһан
Мэргэн багшые үргэлжэ шүтэ.
Гансаараа жэл ба һара хүртэ оролдоһон тэрэнээ
Багшые шүтөө һаа, нэгэ үдэр мэдэхэ.
259
Ухаан алиндашье һурахые хүсөө һаа,
Нэгэ һайн нүхэртэй ханилжа һура.
Тэрээгээршье жэл һара оролдоһоноо
Нэгэ үдэрөөр эсэстэнь хүрэхэ.
260
Шибэхэ балартаха ба залихайн эрхэдэ орохо байгаа һаа,
Һайн нүхэртэй нүхэсэжэ һуралса.
Нүхэсэжэ оролдохо гээшэ
Залихайе арилгагша эм мүн.
261
Мэргэдэй абаха ба орхихые үйлэдэдэг
Мэдэсын оронуудта һайтар һуралса.
Арһа элдэлгэ ба үбһэ сабшахада мэргэжээ һаа,
Тэрэ хадаа эрдэм бэшэ гээшэ.
262
Оюунтанай оролдодог үйлэдбэридэ
Түшэмэлэй хүбүүн мэтэ оюуниие шудала.
Һураха юумэеэ шудалаагүй һаа,
Тэрэ хадаа зүүн гар мэтэ мүн.
263
Бурханай һайн айладһан аймаг савын сударнуудта
Эрхилэн һуралса.
Энэ бэеые тэжээхын арга тэдыдэ һуралсаха гээшэ һаа,
Тэрэ хадаа хэрэг бага гээшэ.
264
Судар ба шастар тэдэнэй удхада
Нарин нягта бодолго таби.
Үнгэ жүһэ таниһан тэдыгээр
Удхын амта амсахагүй.
265
Өөрынгөө мэдээгүй удхые
Буса хүнһөө асуу.
Мэргэн, тэнэг хэнэйшье аманһаа
Һайн номнол гарахань магадгүй.
266
Тэрэшэлэн өөрынгөө мэдэһэнүүдыешье
Оюун түгэлдэр бусадтай хэлсэ.
Тэрэшье һэжэг таһалха,
Тэрэнэй удхые гүйсэд мэдэхэ болохо.
267
Өөрынгөө шанарые үзүүлбэл болохогүй гэжэ,
Оюун түгэлдэрнүүдһээ бү тэрьелэ.
Мэргэдэй сугларһанһаа зайлан ябаа һаа,
Тэрэ мэргэн болохын аргагүй гээшэ.
268
Юрэ өөрынгөө мэдээгүйнүүдые
Бусадһаа асуухадаа бү эшэгты.
Эшээд гансаараа мунхарха гээшэ
Һохорой гараараа шэншэлһэнтэй адли.
269
Шэнэ ухаае олоо һаа,
Инагуудтаяа хөөрэлдэ.
Тэрэ хадаа хэзээшье мартагдангүй
Сэдьхэлдээ бэшэһэн мэтэ болохо.
270
Гайхамшагтайе һанаһан гү, али соностоһон һаа,
Тэрэнээ дары бэшэг болгон бэшэ.
Мартамхайн хулгайшанда абхуулһан болбошье,
Дахин абажа шадаха.
«Хоёр ёһоной абаха, орхихые үгүүлэгшэ Бэлигэй толиһоо» оюуниие шудалхын хоёрдугаар бүлэг.