МУУ ТЭНЭГҮҮДЫЕ ТАНИХЫН АЙМАГ

59.

Адаг муу хүн хэды баяжан дээшэлбэшье,

Асари бардам болоод, хара хорониинь улам ехэдэюу.

Адлидхабал урдаха уһые хэдышье шэнээн хаабашье,

Ашида урдаха зүг руугаа буляалдан жүдхэхэ мэтэ.


60.

Хэтэрхы муу хүн хэһэг зуура һайн ябабашье,

Хэтэдээ муу зангынь аргагүй гараха болоюу.

Хирэ зэргын сагаан шэлые шандаманиин үнгөөр будабашье,

Хэзээ нэгэтэ уһанда норобол, өөрынгөө үнгые үзүүлхэ мэтэ.


61.

Үтэли тэнэг хүнэй зарим үйлэнь һайхан бүтэбэшье,

Үнэн мэдэжэ бүтээһэн бэшэ, зол таараһан байяа.

Үльгэрлэбэл торгоной хорхойн гэдэһэнэй утаһан бологшонь

Үлэмжэ һайндаа бэшэ, эртэнэй үйлын үри болой.


62.

Һайн ухаата мэргэдэй хэшээжэ бүтээһэн ехэ хэрэгые

Һанаа муутай хорото хүн нэгэхэн сагта эбдэхэ.

Һара жэл болотор шамдан хэшээжэ ургуулһан таряае

Һалхита дошхон мүндэрөөр нэгэ агшанда тоборог болгохо мэтэ.


63.

Арга мэхэтэй муу хүн өөрынгөө хэһэн гэмые

Аб арюун ондоо хүндэ тохожо зайлуулха бии байдаг.

Адлидхабал бааһанай хорхойе эдиһэн хирээ зүдэр хушуугаа

Арюун сэбэр газарые гутаан аршаһантай адли.


64.

Эрьюу тэнэг хүндэ ехэ хэрэгые даалгабал,

Эсэ мэдэжэ, хэрэгые буруу үйлэдөөд, өөрөө баларьюу.

Эртэ сагта нэгэ араатые олон гүрөөһэд хаан болгон үргэжэ,

Эжэл нүхэдөө зобоон, өөһэдөө алуулһан үльгэр мэтэ


65.

Изагуурһаа мунхарһан тэнэгүүд жаргахые хүсэхэ болобошье,

Имагтал бэедээ зоболон болохо үйлые үйлэдэхэ бүлгээ.

Ерээдүйн хойто түрэлэйнгөө зоболон мэдэхэгүй зарим зон

Элидэ энэ наһанай үшүүхэн хэрэгтэ сухалдаад, амияа

хорлохотой адли.


66.

Ухаан муу болоод, дэмы шударга зариманиинь

өөртөө хорон болохо,

Ушаргүй тэрэ мэтэ ябаһан зариманиинь

бусадта хорон болохо.

Ута бөгөөд сэхэ һайхан модон бусадта отологдохо,

Уран хүнэй хэһэн сэхэ һайн һомон бусадые алаха мэтэ.


67.

Наһандаа бусадта туһагүй зүбхэн амияа бодоһон

Нарин хархис хүнэй ябадал малтай адли.

Наһан үргэлжэдөө зүбхэн амияа тэжээхэ хүсэл

Набшаһа эдигшэ үшүүхэн хорхойдошье бии буюу.


68.

Эсэстээ туһатай туһагүйень юрэ бодохогүй,

Эрдэм бэлиг ба һайн ябадалые һурахагүй һаа,

Эгүүридэ гэдэһээ садаха тэдыхэниие хэрэглэгшэ тэрэ хүн

Эрьесүүлэн бодобаасуу үһэгүй гахай болой.


69.

Ухаагүй хүн тэнэгүүдэй дунда оробол,

дэмы баярлан наадаха ба

Ухаатан мэргэдэй дэргэдэ хүрэбэл,

асари шургалан бодогшо болохо,

Унжагар оморюутай ба ехэ шэлэгүй болобошье,

Удхаараа дээрээ шүдэтэй үхэр болой.


70.

Али гэртэ эдеэн, ундан олдобол тэндэ гүйхэ ба

Али хэрэгтэй туһатай юумэнһээ зайлан зугадагшад

Аляархан энеэхэ ба хэлэлсэхын тэдыхэниие мэдэбэшье,

Адлидхабал һүүлгүй оодон нохой болой.


71.

Үхэрэй гэшхэһэн мүрые уһаар дүүргэхэдэ хилбар,

Үшүүхэн һангай гэрые эдээр дүүргэхэдэ хилбар,

Үшүүхэн таряанай газарта үрэһэ сасахада хилбар,

Үшүүхэн ухаатан юумэндэ баярлахадаа хилбар.


72.

Үлэмжэ омогтой бардам ба ушаргүй ехээр заагша хүн

Үзүүр ехэ зэргэтэй болобошье, магад, буураха болоюу.

Үльгэрлэбэл Асууриин хаан нэн дээгүүр аашалһандаа

Үшүүхэн тэнгэриин хүбүүндэ нютагаа алдаһан мэтэ.


73.

Муу ухаатай, сухалтай хүн үһөөтэй хүнөө үзэбэл,

Магад, хорложо шадангүй, дэмы шарайгаа хубилгаха.

Муу нохой дайсанаа үзэбэл, һэмээхэн аһахагүй,

Муухай дуугаар дэмы орилон хусаха мэтэ.


74.

Асари нарин тэнэгүүд малаа харамнан зобожо,

Алимад зохисото һайн һайханиие эдлэжэ үлэ жаргаюу.

Адлидхабал хулгана олоһон эдеэгээ амар эдингүй,

Ашида харамнаһаар үлэсэжэ зобохотой адли.


75.

Сабаагүй муу зонтой ороной мэргэдһээ

Һармагшани баридаг тэнэг хүн дээрэшье байха.

Һармагша баригшад эд эдеэгээ олохо бөгөөд,

Сабаагүй эрдэмтэ мэргэд юушье олохогүй болой.


76.

Эрдэмгүй тэнэг зарим муу хүн

Эрдэмтэй һайн хүндэ дэмы харшалан атаархажа,

Үбэлэй сагта таряан ургабал, һайн олзо мүн байтар,

Энэ Түбэд орондо муу ёро гэлсэдэгтэй адли.


77.

Үлэ ялиха (шадаха) задагай ябадалта зарим хүн

Үнэхөөр шамдажа ном үзэгшые муугаар хэлэхэ.

Үльгэрлэбэл зарим үшүүхэн түбидэ ашаггүй(үрэгүй) хүниие

Үтэли эрхэтэн дутуу хэмээн гэмтэйдэ бодохо мэтэ.


78.

Ашида номой үйлые буруугаар үйлэдэгшэд

Арюун ёһошолон ном үйлэдэгшэдые муушалхашье бии.

Адлидхабал ганса хүлтэ Зудаагай орондо хүрэбэл,

Алимад хоёр хүлтэниие хүндэ тоохогүй мэтэ.


79.

Һайтар һурангүй, номые буруу уншагшад

Һайн мэдэжэ зүбөөр уншагшадые харин бурууда абаюу.

Һаармаг нохой толгойтой хизаар ороной хүнүүд

Һайхан шарайтай хүниие эхэнэр гэжэ наадалха мэтэ.


80.

Онсо хулгай худал хэжэ амияа тэжээгшэ заримашуул

Угһаа үнэн шударгыгаар ябагшадые шадалгүйдэ бодоюу,

Олон һармагшанууд суглажа хүниие баряад,

Огто һүүлгүй гэжэ үзэн үзэн энеэлдэхэ мэтэ.


81.

Эртынгээ үйлын үреэр зобохо сагта

Эрдэмтэ мэргэн хүн тэнэгүүдэй дунда тэнэжэшье болохо,

Эрхим һайн үнэртэ малига сэсэг һалхинда хиидэбэл,

Үүдэнэй дэргэдэхи хог бог соо гэшхэгдэжэшье болохо мэтэ..


82.

Хэнтэйшье ханилбал, мүн тэрэ хүнөө мууда бодохо,

Хэтэрхы мэргэдтэй ханилбашье, багаханш эрдэмые үлэ абагша

Хэзээдэ заһархагүй муу хүн уһанай шүүр мэтэ

Хэрэггүй мууень абажа хосороод, һайнииень алдажа орхиюу.


83.

Алимад һайн, муу, буян, нүгэлые мэдэхэ ухаагүй бөгөөд.

Агуу ухаатан ехэсһээ буруулан зугадаха хүн

Ашида эд мал тэдыхэниие хэлсэхыел мэдэхэ

Адагһаа адаг хоёр хүлтэй мал гэгшэ болой.


84.

Үшүүхэн ухаатан хэды олоороо суглабашье,

Үлэмжэ ехэ хэрэгые бүтээжэ шадахагүй.

Үльгэрлэбэл олон нарин үбһые хэды ехээр багсалбашье,

Үнэн бүхэ байшанай нюрган боложо шадахагүй мэтэ.


85.

Мунхаг хүнэй дэмы ябаһаар байтарынь хэрэгынь бүтэбэшье,

Мундаа бүтэһэнһээ бэшэ сэсэндэ үлэ ороюу.

Модоной хорхойн дэмы хэсэн эдижэ гаргаһан хобоонь

Мушхамал үзэг болобошье, бэшээшэндэ үлэ тоологдохо мэтэ.


86.

Ама задагай хүнэй хэлэһэн үгэ,

Ашида дуран соогоо эндэ тэндэ тэнэһэн адагуусан,

Алалдаха дайсандаа алдаһан илдэ жаданууд

Алинииньшье хүндэ туһа болохо юрэ болзоогүй.


87.

Ухаагаараа шэнжэжэ шадахагүйшүүл хэды олоншье һаа,

Ушаргүй айһаар бусадай гарта орохо болоюу.

Урдандаа нэгэ газарта байһан хүсэтэ заанууд

Ухаата гансахан туулайда мэхэлүүлжэ айһан үльгэр мэтэ.


88.

Эгэл ухаан шадалгүй хүн эд малтайшье һаа,

Эдлэжэ шадангүй ехэнхииень бусадта алдаюу.

Эрдэнеэр эбэлгэгшэ үнеэнэй һүнһөө элдэб

хэрэгтэй бодос гарадаг тула

Эгүүридэ тугалдань хүхүүлэнгүй бусад һаажа абаха мэтэ.


89.

Буруу ябадалаа һайнда тоологшо тэнэгүүд

Бурхан мэтэ мэргэн хүнииешье тон үлэ хэрэглэюу.

Бүгэдэ амитан наранай гэрэлдэ шүтэжэ ябахадань,

Буг альбан шүдхэр харин далда орон нюугдаха мэтэ.


90.

Эд мал арьбадхахын тэдыхэниие бодогшо муу хүндэ

Энэржэ бусадта туһалха һанаан хаанаһаа түрэхэб.

Эгнэгтэ хэрүүл ба хилэнсэг зоболоноор наһаяа дүүргээд,

Эсэстээ хулганаан мэтэ дэмы харамнаһаар үхэюу.


91.

Онсо муу зоной ниилэн суглаһан тиимэ газарта

Угтаа ехэ эрдэмтэн байгаашье һаа үлэ хүндэлэгдэюу.

Олон хорото могойн байһан газарта зула носообошье,

Огто гэрэлынь үлэ бадаран, һүүмэлзэхэтэй адли.


92.

Хотол эд малаар дүүрэбэшье, муу заяатай хүн

Хорсохо, харамнаха һанаагаараа эдлэжэ үлэ шадаюу.

Хон хирээ болоһон үзэмые хэды шэнээн эдибэшье,

Хушууниинь тэды шэнээнээр эрхирэн үбдэхэ мэтэ.


93.

Ашида хүнэй хүсөөр ябаһан муу хүн

Аластаа аргагүй нэгэ доройтохо болоюу.

Адлидхабал хоёр галуунда тэлүүлһэн яһата мэлхэй

Айлай дэргэдэ унажа хосорһон үльгэр мэтэ.


94.

Һайн муугай илгаае мэдэхэгүй ба хүнэй туһые мартаха,

Һайн зүб үгэшье болоболынь зүбтэ үлэ абаха,

Саг дары нюдөөрөө хаража байһан аад, дэмы асууха,

Сайдай дэргэдэ хүрэбэл, шургалан хүнэй хойно орохо,


95.

Хооһон амаар ехэ үгэ хэлээд, үгэдөө үлэ хүрэхэ,

Холоһоо дайсаниие харабал,

дэмы бархиран олон үгэ хэлэхэ,

Хорото дайсантай тулган уулзабал, дэмы мэгдэн мүргэхэ,

Хожомынь гэртээ ерэбэл,

дэмы бардамнан худалаар хэлэхэ,


96.

Анха зөөлэн хэлэлсэхэдэ ехэл баатараар дүрлэхэ,

Алба татабариин ерэхэдэ, бэеһээ зайлуулха арга бэдэрхэ,

Аргагүй ябаха хэрэг болоходонь,

Хуушан үбшэниинь хүдэлхэ,

Алалдаха газарта хүрэбэл, дэмыл бусадые һургамаар болохо,


97.

Хирэ зэргын үшүүхэниие диилэбэл,

дэмы хөөрэн элдэбээр аашалха,

Хэрбэеэ үшүүхэндэ диилдэбэл,

нүхэдөө зэмэлэн гасалан табиха,

Хэрэг үйлые зүбшэлгэдэ оролсобол,

яаран хэрүүл үүдхэхэ,

Хэзээдэ нюуха хэрэгтэй юумэн болобол, далда

ошожо, бусадта хэлэхэ,


98.

Алалдаха сагта зэр зэбсэгээ дэмы сэбэрлэн аршаха,

Аюул хэсүү юумэнэй тохёолдобол, яаран амияа абарха,

Ашида ханилһан нүхэрөө хараар бодожо, хоро хэхэ,

Алалдаха мэсэеэ дайсанай гарта хаяжа орхин зугадаха,


99.

Эдэбхилжэ ябаха албан ерэхэдэнь, хамагай һүүлдэ орохо,

Наашаа эрьежэ бусаха болоходоо, амитанай

түрүүндэнь гараха,

Эдеэн унданай олдохо болоходо, дэмы хобдоглон зүдхэхэ,

Элидэ хэсүү үйлэ болоболынь, арга мэхээр зайлаха,


100.

Гэнтэ уралаа хүдэлгэжэ, бүтүү дохёо үгэхэ мэтээр загнаха,

Гэмгүй юумэ хэлсэхэ сагта нюдөө эмнижэ, нюуха мэтэ аашалха,

Гэмтэй ябаад зэмэлэгдэхэ сагтаа дэмы инсаглан аашаяа шабхаха

Гэмтэ муу зоной элдэб зүйлэй тэмдэгынь иимэ болой.


101.

Балмад муу хүнэй һанаан ябадалнууд тухай

Баһал хэлэхэ юумэн маша олон болобошье,

Бааһанай худагые уудалбал, улам үмхэй үнэр гутаха мэтэ,

Балбайһан бөөлжэһые амсабал, улам жэгшүүритэй мэтэ.


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>