АГУУЕХЭ ХУБИЛГААН

Бадма-Самбаава. Зураг: Николай Дудко

Арбан зүгэй, гурбан сагай хамаг бурхадhаа абарал зүбшөөл асуумай!

Агууехэ шэдитэ хубилгаан Бадма-Самбаава тухай үбгэд хүгшэдэй хөөрэлдэхые багадаа шагнаhан байнаб. Яруунын аймагай Эгэтын-Адагта эрхим бэрхэ монголшо, номшо гэжэ суурхаhан, минии эжын түрэhэн нагаса Аюуша Базар үбгэн гэжэ байhан юм. Энэмнай хатангир улаан бургааhа гү, али hүхын эшэ хэхэ гэжэ байhан хуhан модые шүүhэ бушхатар бажууха шадалтай Байха бүхын үри hадаhадай нэгэн гээшэ. Байха бүхэ хадаа XVIII зуун жэлэй эхин багта Ара болон Yбэр-Халхада барилдахадаа, нюргаа шоройдожо үзөөгүй байгаа. Хүнhөө дан үлүү гарама хүсэтэй, барилдан гэхэдээ, хабhа юу хээень гэмэлтээжэрхидэг байhанайнь түлөө хүнтэй барилдахыень Хориин ахалагша зайhан (hүүлдэнь тайшаа болоhон) Шодо Болтирогой хуулитаар хориhон түүхэтэй.

Суута бүхын үри hадаhадай нэгэн Аюуша Базар хадаа арьягар томо, үндэрлиг бэетэй, татахада, шэхэндээ хүрэмэ ута hоёо hахалтай үбгэн hэн. Дайнай үедэ болоhон ушар. Нэгэтэ нагасында үбгэд хүгшэд суглараад, үбгэжөөлэй хөөрөө шагнажа hууба. Би hургуулида hурахадаа, нагасындаа байрладаг hэм.

– Бадма-Самбаава гээшэ аргагүй ехэ шэди харуулдаг, риди хубилгаан байhан юм ааб даа. Энэмнай эхэнэрэй умайhаа бэшэ, бадма сэсэгэй дэльбэhээ мүндэлhэн байгаа, - гэжэ хэлээд, нагаса hоёо hахалаа шэхэндээ хүрэтэр татажа үзөөд эмиржэрхибэ. Амаа ангайжархёод, үргэ шагнажа, углууда hууhан намайе обёоржорхёод:

– Ши юу хэжэ эндэ hуунабши? Гара саашаа газаашаа. Наадажа гүйжэ үхибүүдээрээ ябахагүй, юугээ үргэ шагнажа hууба гээшэб? – гэжэ намайе намнаба.

– Һууг лэ, таниие яанаб? Зээ басаганайтнай үри бэшэ юм гү? – гэжэ Цэжэб нагаса эгэшэ намайе үмөөрбэ.

– Энэшни доржогоножо, үргэн долдой, дуулаhанаа досоогоо барихагүй, хүндэ дам хөөрэнэ ааб даа. Мүнөөшни саг хатуу, – гэжэ нагаса зөөлэрбэ. – Саашань хүндэ тад бү хөөрэ!

– Би хэндэ хөөрэхэ хүнбиб? Би хүндэ хэлэхэгүйб, – гэжэ тангариглаhан мэтээр үгэеэ үгөө бэлэйб. Тэрэ гэhээр жара гаран жэл үнгэрөө. Нагасадаа үгэhэн үгэеэ анха түрүүнээ задаргажа, энэ саарhан дээрэ бэшэбэб.

Цэжэб нагаса эгэшын улаан халаахайн набшаhаар шанажа, hайхан hүөөр hүлэржэрхиhэн сай хэдэн дахин уужа, үнөөхи үбгэд хүгшэд суг мүшэнэй дээрэ гаратар удаан hуугаа бэлэй. Би нэгэдэхи халаанда hурадаг, үглөөгүүр эртэ бодохо ёhотойшье hаа, зоной хэлсэдэгээр, нохойн таратар hуужа, хөөрэлдөө шагнажа жаргаа hэм. Тэрэ хөөрэлдөөень тэрэ үедэ гүйсэд ойлгоошьегүй hаам, хожомынь Бадма-Самбаава тухай уншаhанаа бодомжолходом, үндэhэн боложо үгэhэн байха.

Бадма-Самбаава тухай үшөө нэгэ хүнhөө 1943 оной үбэл дуулаа бэлэйб. Манай нютагhаа сэрэгтэ мордоhон Цыренов Мархаадай гэжэ хүн шархатаад, тохиршог гартай болоод, табигдажа ерээ hэн. Хэдэн hара бэшэг ерэхэеэ болишоод байhан байгаа. Плендэ орошоод байhан аад, зориг ехэтэ ород хүбүүдтэй хамта баряанhаа мултарhан тухайдаа хөөрэхэ. Тиихэдээ ходол иигэжэ дабтаха: "Бадма-Самбаавадаал зальбардаг, зүрхэн тарнииень ходо уншадаг байhамни туhалаал даа!.."

Бадма-Самбаавын зүрхэн тарни тухай үндэр нагасашье хэлэhэн юм. Бага ябахадаа, зүрхэн тарни гэхэдэнь, хүсэд ухаалдихашьегүй: "Зүрхэн тарни, уушхан тарни гэжэ байдаг юм гү?" гэжэ нагасаhаа асуугаад, нэгэ hайн бадашуулhан хүм.

Хожомынь буддын сурталаар hонирходог болоходоо, "Зүрхэн тарни" гээшын удхые ойлгоhон байнаб. Жэшээнь, Арьяа-Баалын зүрхэн тарни хадаа "Ом ма ни бад мэ хум" гэhэн зургаан үзэг болоно.

Бадма-Самбаавын зүрхэн тарнинуудай нэгэн хадаа "Ом ваджра гуру падма (ПЭМА гэжэ уншагдадаг) сидди хум". Энэ тарниие "Ум базар гүрэ бадма сидди хум" гэжэ манай буряадууд уншадаг. Ваджра (базар - вчар-очир) гэhэн үгэ, залин, сахилгаан гэhэн удхатай. Түбэдөөр доржи (алмаз) гэжэ нэрлэгдэдэг.

Бадма-Самбаава (Падмасамбхава) хадаа Уддиянын орондо хаанай юм гү, али министрэй хүбүүн боложо түрэhэн гэдэг. Уддиянын орон гээшэнь хаана оршодог юм гэжэ уншагшад асууха эрхэтэй. Уддияна гээшэ газар түби дээрэхи Yржэн-Хандын орон, мүнөөнэй Энэдхэг Афганистан хоёрой уулзадха дээрэ оршодог байhан юм гэхэ. Мүнөө тэрэ орон үгы.

Уддиянын ороной Данакоша нуур дээрэ нэгэ олтирог байhан. Мянган бурхадай юрөөлөөр тэрэ олтирог дээрэ олон үнгэтэ гоё hайхан бадма сэсэг (лотос, лёнхобо) ургаhан номтой. Замби түбиин (джамбудвип) эхэ зургаан зүйл хамаг амитанда туhа үзүүлхын тула Сукхаватиин (Западный рай) ороной эзэн боложо тодорhон Абида бурхан (Амитабха өөрынгөө зүрхэн сооhоо үнөөхи бадма сэсэг руу шэглүүлэн, алтан сахилгаа (ваджр) ябуулжархёо. Сахилгаанда дайруулhан сэсэгэй дэльбэ шэдитэ хүсөөр найман наhатай бишыхан хүбүүн боложо хубилhан байна. Тэрэ хүбүүнэй бэедэ Бурханай гушан хоёр ехэ, наян бага тэмдэгүүд тодоржо, мяхан бэеэрээ бурхан байhыень гэршэлhэн түүхэтэй. Yнөөхи олтирог дээрээ тэрээхэн хүбүүхэн хүнэй нюдэндэ харагдадаггүй сахюусадта, хандамаанарта гүн ехэ ном табижа эхилhэн домогтой.

Гэхэ зуура Уддиянын ороной эзэн Индрободхи гэгшэ хүбүүгүй байhан байгаа. Хүбүүтэй болохын тула үгырхэ туйлдаа хүрэтэрөө гурбан эрдэнидэ, үгытэй ядуу амитадта үргэл үргэhэн, үгэльгэ үгэhэн түүхэтэй. Данакоша гэжэ нангин нуурта мүргэл хэхэеэ ошоходоо, юрэ бусын үхибүү харажархёод, үргэл мүргэлэйм харюу энэ үзэгдэбэ гэжэ угаа ехээр баярлан, тэрэ хүбүүе ордондоо абажа ябашаба. Олзо хүбүүндээ хаан Бадмакара (лёнхово сэсэгhээ, лотосhоо мүндэлэгшэ) гэhэн нэрэ үгэбэ. Энэ ушар тухай олон ном соо хэлэгдэдэг юм. Жэшээнь, суута Н. К. Рерихэй хүбүүн – элитэ ехэ эрдэмтэн Ю. Н. Рерих: "Падмасамбхава хадаа Уддиянын зонхилогшо Индрабхутиин үргэмэл хүбүүн байгаа", – гэжэ "Тибетская живопись" гэhэн ном соогоо бэшэнэ.

Бадма-Самбаавын "Бадма-гатан", "Бадма тканийг" гэhэн номуудынь хуушан монгол хэлэн дээрэ оршуулагдаhан, дасанай типографинуудта барлагдаhан, зоной дунда тараhан байдаг.

Буряад ороной монголшо үбгэд, хүгшэд тэдэнииень уншадаг, hайн мэдэдэг байhан байна бшуу. Жэшээнь, Улаан-Yдын лицей-интернат hургуулиин буряад хэлэнэй багша Я. Ц. Ивахиновагай эжы – Мэдэгма хээтэй "Бадма-гатан" гэжэ номыень намда харуулhан юм. Бадма-Самбаавын "Бадма-гатан" гэhэн ном соо энэ юртэмсэдэ юун болоhон бэ, ерээдүй сагта юун болохоб гэжэ номногдоhон гээшэ.

Бадма-Самбаава хадаа олон бурхадhаа, үндэр ехэ Багшанарhаа hахил хүртэhэн, нюуса ба нюуса бэшэ олон нэрэтэй болоhон юм. Зүгөөр Гуру Римбүүшэ гэжэ олоной сээжэдэ хадуугдаhан гээшэ. Түбэдтэ Тисронгдецан хаанай шэрээдэ hуугаад байхада, бурханай шажан дэлгэрүүлхэ талаар эрид зорилго табигдаhан байна. Шантаракшита бандидын зүбшэлөөр тантрын агууехэ багша боложо тодорhон Бадма-Самбаавые Уддиянаhаа Тисронгдецан хаан уриhан түүхэтэй.

Yндэр багшын тэндэ морилходо, нютагай бон шажан болон хан хүреэгэй ехэ түшэмэлнүүд харша ехэ эсэргүүсэлтэ үзүүлhэн байна. Олон эсэргүүсэлтыень эди шэдеэрээ дараhан, мүн нютагай мүргэлэй зарим зүйлнүүдые өөрынгөө сурталда оруулhан гээшэ. Гуру Римбүүшын Түбэдтэ мандуулhан тантрын суртал хадаа бага хүлгэн гэхэ гү, али ньингмапа гэжэ нэрэтэй юм. Ондоогоор улаан малгайтан хүлгэн гэдэгшье байха. Энэ хүлгэн Гималай шадарай оронуудта мүнөө хүрэтэрөө мандаhаар.

Гуру Римбүүшэ мүн лэ Түбэдтэ нюуса тарниин онсо сурталые мандуулhан габьяатай. Тэрэнь Агууехэ сүлөөрэл гэхэ гү, али Ати Йога, Дзогчен гэгдэдэг.

Түбэдтэ ерэхэдэнь, бонпогой номнолшод хада уулын эзэдые, сабдагуудые Гуру Римбүүшэдэ эсэргүү хүсэн болгоод байhан гэжэ олон намтаршадынь түүхэлдэг. Шэдитэ Багша тэдэниие даража, олонииень буддын шажан мүргэлэй сахюусад болгожо шадаhан байна. Улаан Хабсагайн хажууда hухай бургааhан шугы соо Түбэдэй хаантай золгоод, Хепори оройдо гаража, нютагай бурхадые, альбануудые засагтаа абаhан шэдитэй.

Тиигээд Самье сүмын hуури табяад, тэрэнэй баригдажа дүүрэтэр хинажа, ажаглажа байгаа. Урдань өөртэнь hаалта хэдэг байhан сабдагууд, альбанууд энэ хэрэгтэнь туhалдаг болоhон гэжэ намтаршадынь заадаг. Самьедэ дасан дуганай бүхэли ехэ комплекс бүтэhэн түүхэтэй. Тус комплекснь байгуулгаараа Сүмбэр уулын түхэлтэй гэхэ гү, али Мандалын hүлдэ зурагшуу. Арамнайн боложо байхада, шэдитэ табан hүлдэ тэмдэг үзэгдэhэн гэжэ бэшэгдэдэг.

Энээнэй hүүлээр Гуру Римбүүшэ hөөргөө Уддиянадаа бусаhан байна. Гэбэшье Тисронгдецан хаан Бадма-Самбаавые дахин уриhан байдаг.

Бадма-Самбаавын Түбэдтэ байхада, Тисронгдецан хаанай хүсэлөөр бурханай сударнуудые, тантрын номуудые, тэдэнэй тайлбаринуудые ланза (санскрит) хэлэнhээ оршуулха, мүн оршуулагшадые бэлдэхэ хүдэлмэри бэелүүлэгдээ. Гадна Тисронгдецан хаанай гуйлтаар Гуру Римбүүшэ олон хүндэ лүн, hахил хүртөөhэн, олон удаа ваан, ном табиhан юм.

Тисронгдецан хаанай 21-тэй байхада, Гуру Римбүүшэ Түбэдтэ морилhон байдаг. Ерэжэ, ошожо байгаад, хаанай тагаалал болоhоной hүүлээр үшөө долоон жэл үлүүтэй – дүн хамта жара гаран жэл Түбэдтэ байhан гэдэг.Тиихэдээ тэндэхи олон нютагуудые үзэжэ, даяан бисалгал хэжэ, нангин газарнууд болгоhон юм.

Бадма-Самбаавын ёhотой хубилгаан, шэдишэн байhые гэршэлhэн хэдэн баримта дурдая. Гуру Римбүүшын номнолые согсолжо, гурбан боти болгожо, хүмүүн түрэлтэндэ үлөөhэн өөрынь хатан, гол ехэ шабинарайнь нэгэн Еши Цогьялтай хамта Түбэд руу ошоходоо, hаад түбэгтэй ушархагүйн тула тэрэнээ катванг (мүргэл уншалга бүтээхэдээ хэрэглэдэг зэбсэг) болгоод, бэедээ абажа ябаhан байдаг. Хатанииень үгылөөд, Тисронгдецан хаанай асуухада, "Гуру энеэбхилэн харюусаа:

– гэжэ хэлээд, зэбсэгтээ Багшын гараараа хүрэмсөөр, тэрэнь би боложо хубилшалайб...", – гэжэ Еши Цогьял өөрынгөө намтар соо бэшэhэн байдаг (“Знаменитые йогини". Женщины в буддизме. Изд-во «Путь к себе». Москва.1996 г.).

Мандарава гэжэ нүгөө хатантаяа хамта Маратика (Непал) гэжэ агы соо гурбан hара соо бисалгал хэhэн намтартай. Тэндэ hуухадань, Аюуша бурхан (Амитаюс – ланза хэлээр, Цэбэгмид – түбэд хэлээр) бэеэрээ морилжо, тэдээндэ онсо hахил-лүн хүртөөhэн гэнэ. Хожомынь хоюулан Уддияна руу ошобо. Тэндэ хүрөөд, хоюулан бадаршалжа ябахадань, дайсадынь таняад, туйлай ехэ түүдэг носоожо, тэрээн дээрэ хайлуулжархихаар hэдэбэ. Гэбэшье түүдэгэй носоhон газарта нуур бии болоод, тэг дундань Багша Мандарава хоёр бүтэн бүлеэн зандаа, лёнхово сэсэгэй дэльбэ дээрэ hуужа hууба.

Гуру Римбүүшын харуулhан бүхы эди шэдиие тооложо, дурдажа барахаар бэшэ юм. Бадма-Самбаава хадаа үнэн дээрээ Абида бурханай, Шэгэмүни бурханай хубилгаан гэгдэдэг. Агууехэ хандамаа Еши Цогьялай нюдэн соогоо хаража тайлбарилhанай ёhоор, бyм, сая түби дэлхэйдэ Гуру Римбүүшын бyм, сая дүрэ үзэгдэжэ, hайниие үргэжэ, мууе даража байдаг номтой. Дээрэ дурдагдаhан шэдитэ тарнииень hүзэглэн уншаhан хүн бүхэнэй орой дээрэ дары түргэн ерээд, аша туhаяа үзүүлдэг байхаб гэhэн тангаригтай юм.

Зула гэрэлэй мүрөөр ябадаг зон адхаг hэжэгтэ абтангүй, зүрхэн тарнииень уншажа, мүргэжэ байдаг юм бэзэ. Харин мунхагай харанхыда баригдашаhан хүнүүд хажуудань ямаршье бурханай хүрэжэ ерээд байбашье: "Хуу-худал!" – гэжэ хашхаралдаха жэшээтэй. Теэд тэрэ – өөhэдынь хэрэг.

Ом ваджра гуру пэма сидди хум!!!

Ц. ДОНДОГОЙ