МЭРГЭН ҺАЙНИИЕ ТАНИХЫН АЙМАГ

Эрьесүүлжэ бодоходом, номын ёһонтой харшалдахагүй хадань,

Энэ юртэмсын үйлэсые һайтар бүтээгшэ

Эрхим дээдэсэй ябадал ёһые һайнаар номноһон

Энэ сударай нэрэнь хадаа эрдэнитэ Субашид.

***

1.

Ухаатан мэргэд хэды эрдэмтэй болобошье,

Улам мэргэжэхьш тула ном судар суглуулаюу,

Урдаха мүрэн бүгэдэ уламжалан дамжаһаар,

Уһанай сан болоһон ехэ далайда шудхахатай адли.


2.

Хоротой, туһатай олон зүйлэй үйлын дундаһаа

Хойшодоо туһатай һайнииень илгажа абагшань

мэргэн бөгөөд,

Хог шорой соо байһан түмэрэй үртэһые

Холимоггүй суранзан гүрэ илган татаха мэтэ.


3.

Үнэн мэргэн ухаатан номой удхые мэдэхэ,

Үтэли мунхагууд хаанаһаа мэдэхэб,

Үлэмжэ гэрэлтэ наранай мандахадань,

Үзэбэл, шара шубуун тэргүүтэн харин балайрха мэтэ.


4.

Мэдэл, шадал түгэсэбэл гэмээ арилгаха,

Мэдэл багатай мунхаг хүн хаанаһаа шадахаб,

Мэхэ хүсэн түгэлдэр гаруудиин хорото могойе алахада,

Мэнжэлэгшэ муу хара хирээ хүсэ хүрэхэгүйтэй адли.


5.

Асари һайн ухаатанай эд, мал доройтобошье,

Ашата ухааниинь һайнаараа байха.

Арьяатанай хаан арсалан үлэсэбэл,

Асари түргэнөөр заанай тархи хахалха.


6.

Сайтар эсэргүүсэжэ эсэ асуутар

Санаагаар хүнэй эрдэмые дэмы бү сэгнэ.

Сайн дуута хэнгэрэгшье дэлдээгүй һаа,

Саг дарыдаа өөрөө дуу үлэ гараха мэтэ.


7.

Элидэ энэ наһан соогоо мэргэн болоошьегүй һаа,

Илангаяа үхэхэ ойртобошье номдо һурабал,

Ерээдүйн хойто түрэлдөө бусадай табиһан эдһээ

Наашань абаһан шэнги бэлээр мэргэн болоюу.


8.

Эрдэм бии болбаасуу ямаршье хүниие

Эсэ дуудабал өөрөө хүрэжэ ерэюу,

Эрхим үнэртэй сэсэгэй холо ургаашье һаань,

Эрбээхэй, зүгынүүд эрьен ерэюу.


9.

Олон зүйлэй эрдэм бүгэдые дүүргэһэн мэргэн

Огто гансаараашье һаа, шажан амитаниие гийгүүлэюу

Олон муу ухаатан дэмы суглараашье һаа,

Одон шэнгеэр гийгүүлжэ тон үлэ шадаюу,


10.

Хэдышье ехэ эрдэмтэ мэргэн болоошье һаа,

Хэрбэеэ бусадта багаханш эрдэм байгаа һаань,

тэрээндэнь һурагты,

Хэзээдэшье энэ мэтээр һуралсажа ябаа һаа,

Хэтэрхы хамагые мэдэгшэ болохо болоюу.


11.

Өөрын бэеые ухаан бэлигээрээ шэнжэжэ ябабал,

Үһөөтэ дайсан олоншье һаа хаанаһаа диилэхэб,

Үнэн илаһан хэмээхэ хотын нэгэ бирман

Өөрөө гансаараа олон дайсаниие дараһан үльгэр мэтэ.


12.

Ухаа муутан эб эе эбдэрэн химаралдабал,

Оюун түгэлдэр мэргэн хүнэй аргаар амаржуулагдаха.

Уһа мүрэнэй булангираар зүдэр болоһыень

Уһые тунгаагша шандаманяар тунгалаг болгохо мэтэ.


13.

Эрдэмтэ мэргэн хүн хэды аргаа мухардаашье һаа,

Эгээл тэнэгүүдэй ябадалай занда орохогүй.

Эрьедэ ниидэһэн хараасгай хэды ангаашье һаа,

Эегүй газарай урасхалһаа уһа уухагүйтэй адли.


14.

Үнэн ухаата хүниие хэды яаруулаашье һаа,

Үйлэдэхэ хэрэгтээ үлэ мунхарха болоюу.

Үшүүхэн шоргоолжон нюдэгүй болобошье,

Өөрөө нюдэтэ хорхойһоо хурдан ябадагтай адли.


15.

Шударгы хурдан ухаатай хоёр хүн ниилэжэ хэлсээ һаань,

Шалгарһан нэгэ һайн бодол гараха болой.

Шара улаан хоёр зүйлэй будагые ниилүүлэн зуурахада,

Шэнэ өөрэ нэгэ үнгэ гарахатай адли.


16.

Агуу сэсэн ухаатай бөгөөд буянта хүн

Анхандаа гансаардабашье, олониие бүхылгэжэ шадаха.

Арьяатанай хаан хүсэтэ сагаан арсаланаар

Алтан хүрдэтэ чагарвардын[i] хаанай нүхэрые үлэ

хэхэтэй адли.


17.

Хара ухаанай аргаар мэргэн ехэ хүсэтэнииешье

Худалаар мэхэлэн богоол болгон зарахада хэсүүгүй.

Хан гарууди шубуунай дэмы ехэ хүсэтэйшье һаань,

Хууража Вишнүүгэй унаа болгоһон үльгэр мэтэ.


18.

Энэ юртэмсын үйлэс болоод хойто түрэлэй

Элдэб жаргалангуудые бүтээхэнь гансахан бэлиг юм.

Эртэ сагта Саран нэрэтэ хаан хүбүүнэй бэлигээрээ.

Эреэн хүлтэ хааниие энэ ба хойто наһандань абарһан мэтэ.


19.

Баатар болоод хүсэ шадал ехэ болбаасуу,

Балмад тэнэг болобол, дэмы ехэ үлэ дээшэлэюу,

Баян болоод нэрэ жаргал хотол болбаасуу,

Батадхахын хэшэггүй байбал дары буураюу.


20.

Үтэлиин гэм эрдэм хоёрые олонхид мэдэбэшье,

Үшүүхэн холисотойень һайн ухаатан танимой.

Үнеэнэй һүые бултааран һаажа шадаха болобошье,

Үшүүхэн уһанда холиһыень гансал галуун илгаха мэтэ.


21.

Хэлэжэ дурадхан захирбаасуу,

Хэлэгүй адагуусандашье мэдэрэл түрэхэ,

Хэлэжэ дурдан һануулалтагүйгөөр

Хэрэг бүхэниие мэдэгшые сэсэн гэжэ үгүүлэюу.


22.

Бодол ухаан һайн болобол, хүнтэй хөөрэлдэншьегүй,

Бусадай дүрэ байдалаар һанааень мэдэмой.

Болоһон алим тэргүүтэн жэмэс эдеэгүйшье һаа,

Болгоомжотой хэрсүү хүн амтатайень мэдэюу.


23.

Эрдэмтэн мэргэд өөрын нютагта һууһанһаа,

Эсэ дадаһан ондоо уласта үлүү хүндэлэгдэюу.

Эрдэнэсын зүйл бусад газарта үнэтэйшье һаа,

Эрдэнитэ далайн арал дээрэ үнэгүй мэтэ.


24.

Алибаа мэргэд эрдэм һураха сагтаа багахан зобоходоо,

Амарыень хаража, дэмы һуубал мэргэн үлэ болоюу.

Амар һуухын тэдыхэндэ дурлагша тэрэ хүн

Ашидын ехэ амгаланиие юрэ үлэ олоюу.


25.

Агуу хүсэн багашье һаа, ухаан бэлиг һайн болобол,

Асари хүсэтэ дайсандашье үлэ диилэгдэюу.

Арьяатанай хаан хүсэтэ сагаан арсаланиие

Аргата үшүүхэн туулай мэхэлээд алаһан үльгэр мэтэ.


26.

Үргэлжэ хэнтэйшье болобол ханилжа шадаха ба

Үнэхөөр эб эеынь оложо ябабал сэсэн болой.

Өөртэйнь зохихо харьяатантай ханилхын тэдыхэн

Үзэбэл адагуусандашье байдаг бэшэ буюу?


27.

Өөртөө ерэжэ магад үйлэ ябадалые

Үйлэдөөгүй сагһаань бодожо мэдэбэл мэргэн буй за.

Үйлэдэн дууһаһан хойнонь дэмы бодоошонь

Үтэли тэнэг хүнэй зан гэжэ мэдэгты.


28.

Тэгшэ шэнжэлхэ хэрэгтэй нарин удхыень

Тэбдэнгүй мэдэн шадагшые мэргэндэ тооломой.

Тэмээн, үхэрэй шүдөөр хүгшэн залууень танихадань,

Тэнэг заримашуулые мэргэн эрдэмтэйдэ үлэ тоолоюу.


29.

Юрэдөө далайнууд уһанда үлэ ханаха,

Ехэс хаанууд сан эрдэнеэр үлэ ханаха,

Юрэнхы хүнүүд хүсэлөөр үлэ ханаха,

Ехэ ухаатай мэргэд эрдэмээр үлэ ханаха.


30.

Үшүүхэн хүүгэдэй хэлээшэнь һайн үгэ мүн болоболынь,

Үнэн ухаата мэргэд тэрэниие тогтоон абаюу.

Үнэр һайнта заарые хэрэглэн дурлаһан хүн

Үмхэй хүдэриин хүйһэнһөө жэрхэнгүй абаха мэтэ.

________________________________

[i]Чагарвард — хүрдэ эрьюулхэ гэhэн санскрит үгэ. Дэлхэйе эзэлhэн ехэ хаанай соло. Юртэмсын хүрдэ эрьюулхэ гэhэн удхатай.


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>