ХҮНИИЕ ХҮДӨӨЛХЭ ЁҺО

Хүнэй наһа барахада, энэ үгые олон янзаар хэлэдэг байһан: жэшээнь, үхэбэ, гээгдэбэ, наһа бараба, өөдэ болобо, тагаалал болобо, бурхан болобо, нүгшэбэ гэхэ мэтээр хэлэдэг байгаа. Үхэхэ гээшэнь бүдүүлигээр хэлэгдэһэн үгэ гэжэ тоологдодог бэлэй. Үхэһэн хүн тухай гэртэхинтэйнь хөөрэлдөө һаа, гээгдээ гэжэ гү, али наһа бараа, үндэр наһатай, хүндэтэй хүн һаань, өөдэ болоо, ехэ зиндаагай ламанар һаань, тагаалал болоо гэдэг һэн. Шоо үзэхөөр хүнэй үхэхэдэ, зангиршоо, пурпиишоо гэхэ мэтээршье хэлсэдэг бэлэй.

Хүнэй наһа бараад байхада, хүдөөлүүлхэеэ яарангүй, лаблажа мэдэһэн хойноо ойронь хүрэдэг гуримтай. Үхэһыень лаб мэдэхэлээрээ, бэеын баруун хажуу тээшэнь хэбтүүлээд, баруун гарынь тохиилгожо, альгыень толгой доронь болгожо, хүлнүүдыень бага зэргэ бохиилгодог байгаа. Иигэжэ хэбтүүлхэдээ арсалан хэбтэри гэдэг һэн. Хүнэй ами табижа байхадань, бурханайнгаа хонхо дээрэнь жэнгирүүлхэ заабаритай байһан. Һүүлээрнь ламые залаха, тиигэжэ хүдөөлүүлхэ сагай болоторнь наһа бараһан хүнэй хажууда ном уншажа һуудаг байгаа. Ламада үзүүлжэ, хүдөөлүүлхэ үдэр, сагыень гаргуулдаг бэлэй. Зунай сагта хоёр-гурба хонуулха баатай болоо һаа, үхэһэн хүүнэй хүүрые нойтон шоройгоор хушадаг юм гэлсэгшэ һэн.

Бүри урда сагта, бөөгэй шажантай байха үедэ наһа бараһан хүниие хубсаһыень үмэдхүүлээд, эхэнэр һаань, зүүдхэлыень зүүлгээд хүдөө табидаг һэн гэлсэдэг. Минии мэдэхэдэ, энэ ёһо иимэ байгаа: сагаан бүдөөр ехэ туламшуу амһарта оёод, нүгшэһэн хүнэй бэеые тэрээндээ углаад, амһарыень уядаг һэн. Тэрэ туламынь хүүдэй гэжэ нэрэтэй байһан. Бүришье урда сагта хүниие хүдөөлүүлхэдөө газарта буладаг ёһо байгаагүй юм. Юундэб гэхэдэ, газар доро булагдахадаа, хүнэй бэе бүтэн шэгээрээ удаан хэбтэхэ болоно, тэрэнь хойто наһанайнь ябадалда айхабтар муу хойшолонтой байха гэдэг һэн ха. Хожомой сагта үхэһэн хүнүүдые миин хаяхагүй гэһэн хуулиин захиралтын гарахадань, хуурсагта хэжэ, ехээр бүхэлэнгүй хадаад, гүйхэн нүхэ (50-яад сантиметр тухай) малтажа буладаг болоо һэн. Тиигээд лэ тэрэнь ехэ удаан байнгүй, шоно нохойдо таһар-удар татагдажа, хосороол һаа һайн гэжэ тоологдодог һэн ха. Хүнэй хүүр түргэн лэ һалаа һаа, һүнэһэниинь түрэлөө олоо гэжэ түрэлхидынь һанаагаа амардаг, тиигээшье һаа, маани мэгзэмээ уншажа үргэлжэлүүлдэг лэ байгаа.


Үхэһэн хүниие хүдөөлүүлхэ жэжэ божо ёһо тухай хуряангыгаар тогтолтой ха. Хуурсагта хэхын урда, бүри хүүдэй соо хэхынгээ урда тээ ламын бэлдэһэн аршаанаар угааха ёһотой һэн. Хуурсаг соонь толгой доронь нимгэхэн һэеы дэрэшүү юумэ дэбдидэг юм. Мүн бэшэшье энэ тэрэ юумэ тэрээн соонь хэхэ, зүгөөр хуурсагыень гоёохо ёһон гэжэ огтолон байгаагүй. Тэрэнь баһа ушартай байһан ха. Хуурсаг гоёогоо һаань, үхэһэн хүнэй һүнэһэн тэрээндэнь тархяа эрьежэ, тэндээ удаарха, түрэлөө түргэнөөр олохо ябадалдань һаад хэжэ болохо байгаа юм ха.

Заримандаа үүдээрнь, заримандаа гэрэйнь хойто хаяа үргэжэ, үхэһэн хүниие гэрһээнь гаргадаг байһан. Үүдээр гаргахадаа тархяарнь гаргажа, хуурсагтай хүеэ тэргэдэ ашажа, табиха газартаа абаашадаг бэлэй. Хүдөөлүүлгэндэ имагтал бүһэтэд суглардаг, эхэнэр зон ябаха ёһогүй байһан. Лама ошолдодог һааб даа. Табиха газартаа хүрөөд, "газар гуйха" гэжэ лама уншалга хэжэ, дэлхэйн эзэнһээ гуйлта эридэг ёһо байгаа. Уншалгаяа дүүргэхэдэнь, ямаанай түүхэй арһа таһар-удар татажа, иишэ тиишэнь хаядаг һэн гэхэ. Энээнэй һүүлээр хүеэ булаха. Хүдөөлүүлэлсэһэн зоной бусахадань, буян хүүлэжэ байһан айлайхи сай шанаһан, сагаан эдеэтэй табаг түхеэрһэн байха. Гэрэй хажууда ая ганга ууюулжа, санзай табяатай байха, тэрэнэйнь утаан соогуур ябажа, бэеэ арюудхаад, гар нюураа угаажа, гэртэ орохо. Ламань ойро зуурахан уншалга хээд, эсэстэнь далга абаха, энээнэй һүүлээр лэ сайлалган болодог юм. Энээн дээрэ архи аягалха ёһо гэжэ байгаагүй.

Хэршье хайратай дүтынгөө хүниие алдаа һаа, хойноһоонь бархиржа огто болохогүй, нёлбоһоор дарахагүй гэдэг бэлэй. Хэды иимэшье һаань, дүтынь түрэлэй зариман нулимсаяа нюусааршье һаань дуһаадаг лэ һаабза. Хүдөөлүүлхэ үдэрынь гү, али хожомыньшье — аялуулһан хойноо "алтан һабыень" татуулха гэжэ ёһо байгаа. Лама номдоо хараад, наһа барагша хүн иигэжэ хэлэһэн байна гэдэг юм. Жэшээнь, наһамни дүүрээ, үгышье һаа, үхэхэ үдыл аад, тиимэ һарын тэдынэй үдэр ямар бэ даа юумэнһөө ехээр айгаад, һүнэһэмни дэлишоо, тэрэ зүгтэ һуудаг тэды наһатай, тиимэ жэлтэй, тиимэ бүлэнэртэй хүндэ һанални хүрэхэ байна гэхэ мэтээр хэлэһэн байха юм. Һанал хүрэбэ гээ һаань, тэрэ хүнииень оложо, һанал заһуулха гэжэ ламые залажа уншуулдаг байһан.

Юрэнхыдөө хүдөөлүүлгэнэй удаа тэрэ хүнэй һүнэһэн түргэнөөр түрэлөө олоһой гэжэ буян хэдэг, дасанда уншалга хүүлэдэг, хэрбэеэ шалтаг боршогтой байгаа һаань, тэрэнииень заһуулха мэтын уншалга уншуулдаг бэлэй.

Хүнэй наһа бараһанһаа хойшо дүшэ юһэн хоногой хүсэхэдэнь, хоногыень тараалгаха гэжэ ламые залажа уншуулдаг байгаа. Иигэжэ түрэл гаралынь сэдьхэлээ сэхэлдюулдэг, уйгаа бага зэргэ тараадаг жэшээтэй һэн бэзэ.


Лодон ЛИНХОВОИН


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>