НАҺА БАРАГШЫН ХОЙТЫН БУЯН ҮЙЛЭДЭХЭ ГУРИМҺАА
Хүнэй бэе мүнхэ бэшэ, тиимэһээ мүнхэ бэшэ юумые мүнхэ гэжэ тоололтогүй. Бодосто махабад бэе хадаа оройдоол онгосо юм. Тэрэниие хэрэглэн хүнэй һүнэһэн түрэлһөө түрэлые дамжаһаар, зоболонгой далайе гаталхаяа тэгүүлнэ. Эхынгээ умайһаа унаха сагһаа эхилэн, хүн агшам бүри үхэл тээшээ дүтэлнэ. Тус наһаниинь заяанай хэмжүүртэй байха, гэбэшье урда наһануудайнь нүгэл хүсэжэ ерээд, сагһаа урид наһаниинь таһалдажа болохо. Жэшээнь, хэн нэгэндэ энэ наһандань 70 наһанай хэмжээн үгтэнхэй байтарнь, үйлын үриин тодхороор тэрэ 50-тайдаа гэнтэ нүгшэнэ. Зүгөөр хойто заяандань үлэгшэ 20 наһыень хүсэлдүүлээд, мүн лэ үхэл абаад ябашана. Нүгөө түрэлдэнь дахин хэдышьеб наһанай тоо шэнээр үгтэнэ. Тиимэһээ хүн хэдышье наһандаа энэ дэлхэйе орхижо ошохонь магадгүй, үнэндөө үлэмжэ гайхалтагүй. Энэ ушарта бурхан тэнгэридэ гомдолтогүй, хүн бүхэн өөрынгөө үйлын үреэр, өөрынгөө үйлэдэһэн буян гү, али нүгэлэй хүсөөр ганса гансаараал сансарын хүрдэ соо эрьелдэн ябана. Энэ наһандамнай ушарһан эхэ эсэгэ, аха дүүнэрнай хэтын замдамнай нэгэнтэл, агшан зуура золгоһон лэ зон гэхэ. Тиигэбэшье нүгшэһэн али нэгэнэй хойноһоо түрэлхидэйнь бүтээһэн буянай хүсэн ехэ. Илангаяа Будда бурханай шажан баримталагшадай номто үйлэ хэрэгүүд ёһо соогоо бүтээгдэбэл, наһа барагшада маша туһатай, хойтынь харгыда тон хэрэгтэй түшэг тулгань болодог юм. Дүтынгөө хүнэй һүүлшын үдэрэй дүтэлбэл, амиды байхадань, “Сонсогоод” гэжэ ном ламые залажа уншуулбал, хойтынь хэрэгтэ туһатай гэжэ үндэр наһатан хэлсэдэг һэн. Монголоор тэрэ ном «Соносогад йэхэдэ тонилгагчи нэрэтү йэхэ хүлгэн судар» гэжэ нэрэтэй.
Хүнэй һүүлшын сагта үзүүлхэ туһаламжа
Яахын аргагүй энэ агшамай буугаад байхада, хэдышье гашуудалтай байбашье һаань, тойроод байһан зон шаг шууяа табингүй, орилолдон бархиралдангүй, тон шангаар бэеэ барин, оршолонгой далай соо байһанаа тэбшэн ойлгожо, наһа барагшаяа үнэнтөөр хүндэлжэ, хайрлажа байгаа һаа, иимэ үйлэнүүдые бүтээхэ шухала:
1. Аман соонь үрил хэхэ.
2. Адисаар утаха.
3. Бурханай номоор адислаха, хонхын абяа дуулгаха.
4. Хажуудань зула бадарааха, хүжэ санзай ууюулха.
5. Бэеынь хүрөөдүйдэ, бурханай ном, маани мэгзэм дуулгаха.
6. Нюурыень хадагаар хушаад орхихо.
7. Гэнтэ амаяа ангайлгаад нүгшэжэ байбалнь, бурханай номоор түлхижэ, хадагаар үргэнһөөнь абажа тархиинь оройдо уяха. Нюдөө тайлаад үнгэржэ байбалнь, зубхиинь буулгажа, зэд мүнгөөр дараха. Урдандаа нюдөө хаража байгаа һаань, зубхинуудынь үдэжэ, хара бүдөөр бүглэдэг һэн. Амыень хаахадаа, саарһан дээрэ ошор хэрээһэлжэ зураад, уралынь ниилүүлэн няажа бүхэлдэг байгаа.
8. Наһа барагшын бэе махабадай хүшэлдэжэ хүрөөдүй байхада, зүб мүрэй хэбтэшэдэ оруулхань шухала. Бурхан багшын тагаалал түгэсэһэн “арсалан хэбтэри” олгуулха гэбэл, баруун ташаа дээрэнь хэбтүүлээд, баруун гарынь дэрлүүлхэ (шадабал, эрхыгээрнь шэхэнэйнь нүхэ,шэгшыгээрнь хамарынь бүглэхэ), зүүн гарынь бэе дээгүүрнь һунгуулжа, доодо хүлынь сэхэлээд, дарагдаагүй дээдэ хүлынь үбдэгөөрнь халта нугалаад, баруун хүл дээрэнь табиха. Үгышье һаа, өөдэнь хаража хэбтүүлээд, хоёр гарынь бэлгэ бэе руунь зорюулан һунгаха.
9. Хойто түрэлөө олоод байхадань, энэ гэжэ таниха тэмдэг табиха хүсэлтэй байбал, хоёр-гурбан орлогын туршада тохоногһоонь доошо хоёр-гурбан хурганай зай хэмжээд, сарбуудань бэхээр гү, али хөөгөөр тэмдэглэхэ.
10. Заатагүй ами табиһан сагыень алдангүй тэмдэглэхэ шухала, үгы бол наһа барагшын хойтынь шэнжээ “алтан һабань” буруу татагдаха байна.
11. Нэрэ һурагүй гараараа бариха, тэбэрихэ, таалаха гээшэ ехэ хорюултай. Үхэһэн бэедэ түрэл хүн гэжэ байхагүй, тэрэ үхэлэй богоһо алхан гарахадаа, хамагһаа холодожо, “буруу хараба” гэдэг гээшэл. Шэнжээ соонь лэ заагдаһан хүн гар хүрэхэ эрхэтэй (жэшээнь, нохой гү, али ондоошье тусхайта жэлтэй хүн яһа бариха, харин иимэ тиимэ жэлтэй зон бэедэ хүрэхэгүй гэһэн байдаг). Тэрэ ёһо сахяагүй һаа, заагдангүй бариһан хүншье гэмэлтэхэ, мүн наһа барагшадашье муу нүлөөтэй. Тиимэһээ эндэ аргагүй нарилха хэрэгтэй. Гэнтэ яһа бариха жэлтэй хүнэй олдохогүй байбалнь, шарилда гар хүрэдэг, хубсалуулдаг тусхай хүн буяншада хандаха. Тэрэ ошороор нүгшэгшын бэе дээгүүрнь ябуулхадаа, түрүүн духа дээрэнь утаашань хүндэлэн, саашадаа сээжэдэнь, хүйһэндэнь, табгайдань гээд, хэрээһэлэн ябуулха. Үгы гэбэл “Сандын жүд” номоор хүндэжэ, гар хүрэхэ. Аялһан хүниие газаашань гаргахадаа, тархяарнь урагшань гаргаха. Эсэгэ хүнэй баруун үбдэгһөө, эхэ хүнэй зүүн үбдэгһөө адис абаха ёһо бии. Наһабарагшын бэеынь орёоходоо, хүлһөөнь эхилээд, нара буруу орёожо, толгойдонь торгохо. (үгы гэбэл, мүрһөөнь эхилээд, хүлдэнь торгожо, толгойень сагаан бүдөөр хушаад орхидог байна). Нүгшэгшын амияа табиһанай һүүлээр эгсэ гурбан орлого үнгэрһэн хойно, шадаагүй һаа, зургаан орлого болоод, шарилдань гар хүрэхэ. Хуурсагта “алтан һабада” хэлэгдэһэн сагта оруулха.
12. Урданай зон (эдэй хоморто) хүдөө табигдаха сагаан бүдөө түрүүн абажа, ханзадаа хадагалдаг байгаа. Энэ ушарта томо хүнэй бэе орёохо таба-зургаан метр, туулмаг оёжо хэхэ гэбэл, тон бэеын хэмжүүрээр; газар гуйхада, хуурсагта хэмжүүрээрнь 3 метр үлүүтэй; бүд дээрэ хэблээтэй бэлэн маани, субарга дасангһаа абажа болохо.
Иимэ хэрэгүүдые хэжэ дүүргэмсээрээ, нүгшэгшэеэ гансаарынь тон шэмээгүй, гэрэлгүй харанхы байдалда орхихо хэрэгтэй. Тэрээндэ мүнөө хойноһоонь зорюулжа “Ум маани бадмэ хум” гэжэ зальбаран дабтахаһаа ондоо бэшэ юуншье хэрэггүй. Бүдэ бурханай өөрынь арамнайлһан энэ Арьяабалын зүрхэн тарниие оло дахин дабтан уншабал, хүн амидышье ябаһан сагтаа, мүн бодосто бэеһээ дэгдэжэ, загуурди соогууршье ябахадаа, сансарын хүрдэһөө зайлан гараха ори ганса зүб мүрөө олохо зэргэтэй. Газаадахи байрада гаргахадаа, хажуудань Отошо, Аюуша бурхадай нэгые тахижа, табаг бэлдэжэ, томо голто соо үдэр һүнигүй зула бадараажа байха. Санзай хүжэ заал һаа хэрэггүй, газаа оторо сан табигдажа байха хадань. Сан болбол сэбэр амһарта, бойпуур соо табигдана, зорюута бэлдэгдэһэн, заагүй дээжэтэй эдеэн (талханай зүйл, янзын шэхэр, тоһон), хүжэ санзай г.м. таһалгаряагүй хэгдэжэ байха. Аргал, ногоогоор галынь даража, утаа гаргаха.
Бурханаа тахилга
Гансата бурханаа сэбэр һайханаар арьгам тахил (найман тахил: хоёр сүгсэ уһан, орооһотой сүгсэнүүд дээрэ сэсэг, хүжэ, амяараа зула, үшөө нэгэ сүгсэтэй уһан, эдеэн (сүгсэ дээрэ гурбан печени, шэхэр г.м.), сүгсэ дээрэ болбол хүгжэм тэмдэглэһэн жаахан дунгар гү, али хонхохон болоно) табижа тахиха. Найман тахилай урда үшөө нэгэ зула, хүжэ гү, али санзай бадарааха хэрэгтэй. Отошын тахил табиха гү, али Ямандагын гү – тэрэ хадаа ламын мэдэлэй. Талхан табаг, алима жэмэс, сагаан эдеэн, хара сай табигдана. Бурхан тахил ламын һууха һууриһаа зүүн гартань байха. Хүнүүд багаһаань эхилээд, ламанартаа мүргөөд, һүүлдэнь бурханһаа адис абажа, хүрдэ эрьюулхэдээ, нара зүб ябаха байна ха юм.
Хойтынь хэрэг бүтээлгэ
Саашанхи, шадаал һаа түргэн зуура бүтээхэ хэрэг – ламые бараалхажа, нүгшэгшын аминтаяа хахасаһан сагые зүб хэлэжэ, “алтан һабыень” (һүнэһэнэйнь һүүлшын һанаһан, сэдьхэһэниие, нүгшэһэн ушар шалтагаанииень г.м.), хойтынь шэнжээе номой удхаар гаргажа татуулган болоно. Юундэ яаралтайб гэхэдэ, үлэһэн амиды зондо хоротой зүйл байжа болохо (сади дайраха г.м.).
Энэл үедөө ламатаяа наһа барагшынгаа хойноһоо “Һуга намши” уншаха тухай хэлсэбэл зохистой. Энэ уншалга бүтэгээгүй байхада, нүгшэһэн хүн би үхөөб гэжэ ойлгодоггүй, ехэ зобожо ябадаг, юундэ зон намайе тооногүй, шагнанагүй гээшэб гэхэшүү, харагдадаггүй хии болонхойб гэжэ мэдээдүй байна ха юм.
“Һуга намши”
Энэ номой нэрые буряадшалбал: “урда талын үүдэнэй сэдьхэл” – һүнэһые диваажинда шэглүүлхэ уншалга. Харин “ара талын” гээшэнь тамын үүдэн болоно ха. Наһа барагша үхэһэнөө ойлгоодүй байхадань, лама тэрээнтэй Номой хүсөөр харилсажа, ши “урда талын үүдэ руу” ошохо ёһотой болобош гэжэ мэдүүлхэ. Энэ уншалгада хэрэгтэй болохо зүйлнүүдые тоолобол:
1. Нэн түрүүн нүгшэһэн хүнэйнгээ хубсаһа бэлдэхэ хэрэгтэй. “Худалдан абамаар”, һүүлдэнь амиды зоной үзэлдэ оронгүй үмдэжэ ябахаар, гутал, хубсаһа түгэс бэлдэхэ: гутал, үмдэн, самса, дэгэл, пальто г.м. гадар хубсаһан, пулаад, малгай, аяга, эрхи г.м. үмдэдэг гуримаар хубсаһыень эбхэжэ, коврик гү, али покрывало мэтэ юумэн дээрэ ябталаад, тон оройдонь малгай дээрэнь аягатай эрхииень хээд, гуталайнь хоншоор, хубсаһанайнь захые лама тээшэ харуулаад, “асарагты” гэхэдэнь урдань палааха дээрэ зохёон табиха. Уншаһанайнь һүүлээр ламадаа “худалдажа абаһанай” сэн — мүнгэ үргэхэ (юрэнхыдөө 100-500 түх.)
2. “Һуга намши” уншалгые лама бүхэн өөр өөрын гуримаар, ондо ондоо тахил табин үнгэргэжэ болохо: Отошын, Ямандагын, Гүнригэй (лама ямар һахил абаһан байнаб, тэрээнһээ дулдыдаха). Эндэ ламатаяа тус уншалгада юун хэрэгтэй болохоб, ямар юумэнүүдые бэлдэлтэйб гэжэ түрүүн зүбшэхэ хэрэгтэй.
3. Ямаршье ёһоор уншагдаха байбал, заатагүй ламын урда табигдаха зүйлнүүд:
а) хоёр томо шэл баанха (хоёр-гурбан литрэй) уһаар дүүргээд, “садиин”, “отошын” гээд гаршаглаха, эдээн соо аршаан хэгдэхэ. Садиин аршаанаар бузархагүйн тула амиды хүнүүд угааха, харин отошын аршааниие хээрэ, хүүртэ абаад ошохо, хожомынь долоо хоног бүри, 21, 49 хоногтонь хүүр тээшэ гэрэйнгээ газааһаа гү, али тэндэнь ошоод сасаха. Нүгшэгшэд тэрэ аршаанаар аршаангалуулхые хүлеэжэ байдаг юм гэжэ үбгэд хэлсэдэг бэлэй.
б) шэниисын орооһо, рис гү пиала соо дүүрэн хээд табиха.
в) адис, хүжэ, санзай, үнэһэтэй хабтагархан табаг (үнэһэгүйгөөр санзай ууяхагүй), шэнэ шиирэ.
г) аяга тухай сэбэр элһэ, хара шорой, шубуунай нэгэ үдэн.
д) нэгэ хабтагар үнэһэтэй хабтагархан табаг, гурбан зомгооһон, нүгшэһэн хүнэй нэрэтэй хуудаһан, шара тоһон, хүбэн.
е) мангирай хара үрэһэн (хилэнсэтэ хорхойн (скорпион) дүрсэ хэхэ), уур мунса, халуун сог, хадаг.
ё) шамар, шангаар элдэһэн дабһагүй талхан хэрэглэгдэжэ болохо.
Сангарил
Наһа барагшын түрэлөө бэдэрхэ замые арюудхаха энэ ёһо гурба дахин үнгэргэдэг. Түрүүшын хоёр сангарилые сэржэм, даллага, “ува” юрөөлгүйгөөр үнгэргэжэ болохо. Эндэ лама ном уншаад, сугларагшадтай сангарилай ном уншана. Гурбадахи сангарил 108 зулатайгаар үнгэргэбэл һайн. Ехэ сангарилда бэлдэхэ зүйлнүүд:
1. 108 зулаяа голложо бэлдэхэ, уншалга болотор зарсаад байха. Зулануудай араар зүг бүринь хилээмэнэй тэбхээнсэгтэ хадхаһан хүжэнүүд байха. Зулын шэрээгэй(столой) урда амяараа тахил, табаг табихада болохо. Зула голлоходоо, гурба дахин хүбэнгөөр хилганаяа орёохо: нара зүб шангаар, нара буруу һулаар, нара зүб дундаар. Дан һулаар, хүбхытэр орёогдобол, түргэн бүхэшэхэ – муу. Арайхан гэжэ удаан бадархадаа – мүн муу. Гол дээрэнь тоһо адхалтагүй (яаража байхада, аһажа үгэнгүй, удааруулха).
2. Нүгшэһэн хүнэйнгээ хэшэгтэ хүртэхын тула даллага (далга) абанабди. Далгын гурбан томо талхан табаг; алима жэмэсэй табаг; багашаг табаг соо шэбтэг дурмын (газарай эзэдтэ зорюулһан) табаг жэжээр үйрүүлэн, обойтор хэхэ. Табаг табихадаа хилээмэнһээ эхилээд, сухаари, печени г.м. дабхасуулхадаа, тэбхытэр, тэгшээр, хүндыгүйгөөр табижа, тоһоной тэбхээнсэгээр оройлхо, тоһон дээрээ бэшэ юушье табихагүй; поднос дээрэ далга абаха зонойнгоо тоогоор гуша-табин печени гү, сухаари табяад, дээрэнь багахан тоһо түрхеэд, сагаан сахар дээрэнь табиха.
3. Далгын һомон. Оройдонь дээрээ тоһотой бүүлхэ мэтые табяад, орооһотой гү, али сагаан будаатай амһарта соо далгынгаа һомые зоохо, һүүлдэнь ламын хэлэхэдэ, гэрэй эзэн сомсойн һуугаад, толииень бурхан тээшэ харуулан хурылха(үлзы хутаг дуудана). Далгын һомогүй һаа, һайн хадаг барижа, задархай талынь бурхан тээшэ харуулан, дээрэ үргөөд байха.
4. Далгын һү аяга соо, һүтэй сай аяга соо хээд, сэржэмэй һү, хара сай (хүри улаан, һайнаар эдеэшэнхэй) лонхошуу (бүтылхэшүү) амһартанууд соо хоолойсоонь хээд, эдэ бүгэдэн дээрэ шара тоһо жаа халбагаар дуһааха. Сэржэмдэ үшөө хахад литрэй углуугүй сэхэ шэлтэй, оёортоо хүндыгүй, хууха дозаторгүй архи байха. Тэрэ гурбан сэржэм үргэхэдэ, гурбан хонхогор табаг, гурбан стакан хэрэгтэй, стакануудаа табаг соо уруунь харуулаад, бутылхэнүүдэй хажууда табиха. түрүүлээд һүн сэржэм, тиигээд сай, архи. Сэржэм уншажа дүүргэхэдэнь, нара зүб эрьелдээд, энэл гуримаараа газаашаа гаража үргэхэ. Малгай, пулаад толгойдоо табижа гү, али эрхеэр, орооһооршье һаань зулайгаа бүглэжэ, дээдэхи шагтаяа тайлаха. Сэржэм үргэлгэндэ, булта бодоод байха.
5. “Ува (түбэдөөр ‘юрөөл’ гэһэн үгэ) юрөөл” гээшэ наһа барагшын хойтын харгыда урагшатай ябажа, һайн түрэл олохынь түлөө Номой хүсөөр юрөөл табилган болоно. Эндэ байгшад уншалга дэмжэн зальбарнад. Гэртэхин нэгэ хабтагар табаг соо саарһан мүнгэ (ехэнхидээ 100 түх.) табяад, байһан зондо ува юрөөлдэ гэн мүнгэ (зэдшье, саарһаншье) суглуулжа, ламын “ува юрөөл” гэжэ соносхоходонь, урдуурнь табиха (тэрэ мүнгэн дасан, хуварагуудта юрөөлэй үргэл болодог). Гэртэхин ламын урдуур уруугаа хаража, һэхэрэн һууха. Хамаг зон гурба зальбараад, мүн уруугаа хаража, тонгойн һууха. Зүүн альгаяа баруун гар дээрээ хабсарха.
6. “Амидын юрөөл” гэхэдэ, амиды зоной нэрэнүүд бэшэгдээд байбал болохо. Баруун альгаяа зүүн альган дээрээ хабсарха.
Уншалгын һүүлээр далгын сай уулган болодог (эдеэгээ заатагүй дээгүүрнь хүжэ барин ябуулжа, арюудхаха), тэндэ наһа барагшын гэртэхин зондо гарай бэлэгүүдые барижа, “юрөөлынь абажа, маани уншажа ябыт” гэжэ хэлэхэ.
Газар гуйлга
Ламатай хэдэн эрэшүүл хээрэ гаража, үхээрэй эзэнһээ “газар гуйдаг”. Эндэ хэрэгтэй юумэнүүд:
1. Табан шэбдэг дурма табаг (дүрбэниинь дүрбэн зүгтэ үргэгдэхэ, дундахинь дээшээ),орооһо.
2. Сэржэмэй хахад литрэй һүн, хара сай, зарим газарта нэгэ шэл архи, нэгэ шэл хара уһан.
3. Хуураһан талхан (шамар), эдеэнэй зүйл, санзай гэхэ мэтые хүншүүдэ.
4. Хуурсагай хэмжүүрээр сагаан бүд.
5. Ламын эрихэдэ, үгэжэ байха зэд мүнгэн. (Энэ заатагүй бэшэ, гэртэ бусахадань, барихада болохо. Ламын гуримаар болохо).
Бэшэ юумыень лама өөрөө хэхэ.
Хүдөө табилга
Бурхан шажантай буряад зон хадаа, наһа барагшынгаа хойтын буян бүтээжэ, түрэлхидэй уялга һайханаар дүүргэдэг гуримнай үнэн дээрээ юунтэйшье сэгнэшэгүй гүнзэгы сэсэн ёһо заншал байна гэжэ онсолхоор. Дүтынгөө хүниие гээгээд, тон ехээр зобожо байһан гэртэхин бүхы һаналаа тэрэнэйнгээ хойтын буян яажашье һаань зонһоо дутуугүйгөөр, дээдын хэмжүүрээр бүтээхэеэ оролдожо, сэдьхэл бодолынь һамаарна, гашуудажа һууха сүлөөгүй, хэхэ ажалынь барагдашагүй. Зон нүхэдшье олоороо ерэжэ туһална, дэмжэнэ. “Зон бурхан – нэгэн” гээшэмнай үнэн даа. Тииһээр хахасалгын саг буужа ерэнэ. Газаа хуурсагынь табихадаа, толгой багтань багахан шэрээ тодхон, уһатай зэд баанха дээрэ “Жадамба” ном табиха, Отошо бурхан тахиха, зула, хүжэ бадарааха. Эндэ хуурсагай хажууда гашуудалай үгэ хэлэһэнэй үлүү. Энэ наһа барагшада хэрэгтэй бэшэ. Ламанар уншалга бүтээжэ зогсоходонь, тойроод байһан зон эрхи татажа, альгаа хабсаран зальбаржа, хүжэ бадараан барижа, маани мэгзэм тооложо байбалнь үлэмжэ туһатай. Наһа барагшын ухаан тон бэльгүүн боложо, һүнэһэниинь хуу юумые мэдэхэ, дэлхэйн ямаршье хэлые ойлгохоһоо гадна, хүнүүдэй юу бодожо, сэдьхэжэ байһыень тааха шадалтай болодог гэжэ бурханай ном соо хэлэгдэнэ. Тиимэһээ һайхан түрэлдэ түрэхэшни болтогой гэжэ зальбархаһаа дээрэ юумэн үгы. Гоё һайхан хуурсагта хэбтүүлхэеэ оролдолтогүй. Нүгшэгшын сэдьхэл хурисаха, хахасажа ядахын дадал олгожо һаатуулха үйлэ нарилан тэбшэгты. Гаража эхилхэдэнь, хойноһоонь дахажа ябаха, нюдөөрөө үдэшэхэ гээшэ тон ехэ сээртэй. Гороолхо гээшэ заатагүй бэшэ.
“Жадамба” гү, али “Сундуй” мэтэ ехэ хүлгэн судар, бурханай дүрэ барижа, табагтай эдеэ, сай мэтээр далгалан зогсоходоо, буян хэшэгээ тогтоожо байһанай тэмдэг.
Наһа барагша нүгшэһэн сагһаа эхилээд, 49 хоног соо загуурди соогуур ябана. Тэндэ һүнэһэниинь тон ехээр зобожо айна. Элдэб үзэгдэлнүүд ээлжэлэн тэрэниие туршан, муу заяан тээшэ абаашахаяа забдана. Амиды ябахадаа суглуулһан зөөридөө хурисаһан байбалынь, тэдэнь үзэгдэжэ, харгыһаань хадууруулна, гэр бүлынь гэшүүдшье даллана, тэдээндээ татагасан тэгүүлбэб гэжэ, мүн мэхэ гоходо орон алдана. Тэрэ хайшаашье хадуурангүй, гансал хойто түрэлөө олохо замаар сэб сэхэ ябаха ёһотой. Тама, адагуусан, бэрид, асууринуудай түрэлдэ орожо болохо ушарнууд дайралдажал байха. Урдадаа һүзэгтэй, Номой багшатай байбал, нүгшэгшын һүнэһэн багша ламадаа хүтэлүүлжэ, ядамаргүй сэхэ ошохо зэргэтэй. Ямаршье ушарта үлэһэн зониинь аялагшынгаа хойноһоо оторо маани мэгзэм тооложо, зула бадараажа, долоо хоног бүри юрөөлынь абажа, бууһан уншалгануудынь түргэн мүрөөр бүтээхэ хэрэгтэй. 49 хоног соонь үхибүүдые баярлуулжа, зольбо нохой эдеэлүүлжэ байбал туһатай. “Түргэн буян олохоёо һанабал, түрэһэн үлэгшэниие эдеэлүүлэ” гэһэн үгэ бии. Тараалдань 108 зулатай сангарил хэжэ гү, али “диваажин” хуруулха зэргэтэй. Тэрэ үйлэ мүнөө дасанда бүтээжэ болохо байна. Дасан, дуганда, субарга барилгада, нютагтаа сахюулха маани болон ямаршье буянта үйлэнүүдтэ оролсожо байбал, олоной хэрэгэй аша үрэ ехэшье, хүсэтэйшье. Манжынь шанажа, дасанай жаганда эдеэнэй зүйл тушаажа, лама хубарагуудта түхээл түхээжэ, юрөөлынь абаха хэрэг заатагүй бүтээхэ. Нэгэ айл эхынгээ буян ехэ һайнаар хэһэн аад, гансал манжыень шанаагүй үлэшэһэн байгаа. Жэл үнгэрһэн хойно түрэлыень һуража римбүүшэ багшада ошоһыень, үндэр лама иигэжэ айладхаба: “Эжынтнай һүнэһэн ехэтэ гомдонхой, манжа шанагдаагүй гэнэ. Түргэн мүрөөр энэ хэрэг бүтээгээгүй болтнай, бултыетнай хорлохоёо байна”. Тэдэ мэгдэжэ, үтэр дасан ошожо, манжынь шанаба. Хожом һурахадань, түрэлөө одоошье олоһон байгаа.
Хүдөө табихада хэрэгтэй зүйлнүүд:
1. Сэржэмэй (хахад литрэй амһарта соо) һүн, хара сай, уһан.
2. Зула (хартаабха, талхаар).
3. Нэгэ шэбдэг дурмын табаг.
4. Хүжэ, санзай.
5. Орооһон (хүүрэй доро хас тамга хэхэ, дүрбэн зүгтэнь табиха болон сасаха)
6. Шагжа ба шасанууд. Шаса гаталха уһа голой тоогоор нэгэ нэгээр.
7. Субарга (тархида), маани (хүлдэ) — хоёр һургааг.
8. Сан табиха хэрэгсэл.
9. Отошын аршаан (ябахадаа, наһа барагшынгаа хүүртэ болон тэндэхи бүхы нүгшэһэнүүдтэ хүртээн аршаангалха)
10. Хуурсаг соо хэхэ гэжэ хэлэгдэһэн зүйлнүүд түрүүн хэгдээтэй байха. Алтан һабада хэлэгдэһэнһээ үлүү юумэ хэлтэгүй.
Хүдөөһөө бусаһан гү, али ондоо, гэртэ үлэһэн лама арюудхалгын ном уншаха, тиихэдэнь гэр бараагаа, хото хорёогоо адисаар нара зүб тойруулан утаха.
Энэ юртэмсэдэ түрэбэшье, үхэхэнь үнэн тула, гансал хүмүүнэй бэе ологшодой буян үйлэдэжэ, сансарын хүрдэһөө мултарха аргатай байхадань, энэ түрэлөө боди мүрөөр ашаглажа, хамаг амитанай туһада бурхан болохо болтогой!
Хэрэглэһэн зохёол
• Чже Цзонхапа. Ламрим ченмо. I-хи хуби. Санкт-Петербург: Нартанг, 1994.
• Позднеев А.М. Очерки быта буддийских монастырей и буддийского духовенства в Монголии. Улаан-Үдэ, 2000.
• “Легшед” һэдхүүл. 2013, № 2. Ивалгын дасан.
• Очирбатын Дашбалбар. Та мэдээд авбал. Бага-Нуур, 2011.
• Мүн лама хубараг, үбгэд хүгшэд, буянша Галсанов Батор Дамбаевичай заабари зүбшэлнүүд хэрэглэгдээ.
Дарибазарова Цэрэн-Ханда
| << гэдэргээ | гаршаг | саашаа >> |