МАЛ ЭМНЭХЭ АРГАНУУД

Гэрэл зураг: Далай Галсанов

Ганса ажаллаха бэшэ, аргалхашье хэрэг гаражал байха. Малайнгаа үбшэлхэдэ эмнэдэг, арадай гэхэ гү, али дом аргануудые бага зэргэ тоолое:

• Малай хоолойн балхайгаад байгаа һаань, уһан соо дуһалаар йод хэжэ уулгаха;

• Хатайртаһан малда иһэһэн тараг уһанда худхаад уулгаха.

• Малай нарин гэдэһэн соохи жэлыдэнь (слизь) хорхой һуушадаг. Тиимэ хорхойнууд хониндо хатайр үбшэн хүргэнэ.

• Шэшэнгир хүрэһэн хони малые хара намаа гэжэ ургамалтай газарта адуулха.

Гэрэл зураг: Наталья Уланова

• Малай нюдэнэй няагаһатаха, үбдэхэдэ нюдэн соонь бөөһэ табидаг байгаа. Мүнөө сагта жэжээр үйрүүлһэн саахар турьядаг, бусалһан бүлеэн уһанда эдьхэһэн пенициллин дуһаадаг.

• Малай ехэ халуунтай һаань, лидэр бусалгаад шудхадаг;

• Малай гэдэһээ дүүрэхэдэнь, хуурай, дулаан газарта хэбтүүлээд, дээһэ, олһо гү, али эршэтэй ооһор долоон газар хүбэрхэйгөөр зангидаад, гэдэһэн доогуурнь оруулжа уяад, долоо дахин зангилаагайнь тайлдатар гэдэһыень нидхэржэ, дүүрэхыень болюулдаг. Малай докторнууд гүзээн тушаань сүмэ хадхадаг. Урданьшье шадамар зон иигэжэ аргалдаг байһан юм. Илангаяа нарайшаг мал гэнтэ ехээр даарашоо һаа, иигэжэ гэдэһэниинь дүүрэдэг.

• Түрэһэн үнеэнэй удаажын түргэн унахын тула ууса дээгүүрнь нэмнээ хээд, дабһатай, саахартай бүлеэхэн хара сай уулгадаг, үгы һаа могойн зулмадаһа эдюулхэ (урданай зон олоходоо, ехэ нарилжа орёогоод, хадагалдаг байгаа);

• Үнеэнэй тархидань хазаар үлгэхэдэ тархяа һэжэржэ, бэеэ дорьбоогоод, удаажа унагааха.

• Үнеэнэй хүхэнэй хахархада, аарса, тараг түрхихэ; гахайн дотор өөхэ хайлуулаад түрхихэ; хурлаһан шара тоһо түрхихэ. Мүнөө сагта тетрациклинэй гү, али синтомицинэй мазь түрхидэг.

Гэрэл зураг: Далай Галсанов

• Үнеэнэй дэлэнгэй үбдөө гү, али хабдаа һаань, баабгайн һабараар һабардаха, хүйтэн уһа сасаха гү, али хүйтэн жэн табиха;

• Эхирэй үрөөһэн гү, али эхирые түрэһэн эхэнэрээр эльбүүлхэ; эльбэхэ ба нидхэрхэ; һүыень газар руу һааха; камфорно тоһо түрхеэд, һайса нидхэржэ, хабдарыень тарааха.

• Мал даараһан, хүйтэ абаһанһаа боложо, нюдэн соонь мэнгээрһэн ургашоод, тарайжа таршалжа хэбтэхэдэнь, нюдэндэнь дабһа хаяха; тамхи эдеэшүүлээд сасаха; зубхииень урбуулаад, улаан утаһаар ооһорлоод, тэрэ мэнгээрһыень — нахалыень отолжо абаха; тарбаганай һүүлээр нахалыень үрэхэ гэхэ мэтын боро аргануудые хэрэглэдэг.

Буда-Ханда ЦЫРЕНДОРЖИЕВА