ХОНИН ТУХАЙ

Буряадай талые бүрхөөһэн дун сагаан хонид

Хонин хадаа буряад зоной үдхэжэ байһан табан хушуун малай эгээл хүндэтэйнүүдэйнь нэгэн юм. Тиимэһээ хониие хун сагаан хонин эрдэни гэжэ хүндэлэн нэрлэдэг байгаа бшуу.

Эртэ урда сагһаа хойшо манай арадай ажабайдалда хониной туһа тон ехэ болоно. Хун сагаан хониной нооһоор һэеы дарадаг. Тиигээд тэрэ һэеыгээрээ монгол туургата арадуудай хэдэн мянган жэлдэ ажаһуужа байһан һэеы гэр бүрхөөн бодхоно. Мүн лэ һэеыгээр шэрдэг, шэрээнүүдые оёдог, эмээлэй тохом хэдэг байхаһаа гадна, гутал, хубсаһа оёходо хэрэглэдэг һэн. Нооhо хайшалагдаhанhаа хойшо үшөө жэгдэржэ ургаагүй, халсагай үhэтэй хониной арhан – хуулидха, 1-2 сантиметр тухай үhэтэйнь – хүрбэдхэ, хайшалhанhаань хойшо 3-4 hара болоhониинь – үзүүр, ута үhэтэй үбэлэйхинь – нэхы, оройдоо үhэгүй, нюсэгэн арhан – һарьмай.

Харин хониной элдэгдэһэн арһаар хүнжэл хэдэг, малгай, дэгэл, гутал оёдог байгаа. Хонин гээшэ буряад хүниие хубсалуулхаһаа гадна, үл хоолыень залгадаг һэн. Малша буряад гээшэ хүйтэнэй сагай ерэхэдэ, үбэлдөө эдихэ мяхаяа бэлдэжэ, үүсэ хэдэг һэн. Үүсэ мяханда үхэрэй, адуунай, хониной мяхан ороно. Мүн ангуушад үүсэдээ нэмэрилжэ, гүрөөһэнэй, хандагайн, бодон гахайн, баабгайн болон бусад ангай мяха олзолдог байгаа.

Буряад зон гээшэ хэдэн зуугаад жэлэй туршада табан хушуун малай мяха буйлуулжа, эдеэ хоол бэлдээд, үл хоолоо залгадаг һэн. Мяхаар хэгдэһэн хоол малша буряадта олон юм. Бидэ эндэ тэдэнэй зарим нэгыень дурдая. Жэшээнь, бүхэли мяхан, хототой шуһан, эреэлжэ, хошхоног, ормог, тархи, һугабша, шабай, арьбан, омһон, хята, бууза, банша, хуушуур, шарбин гэхэ мэтэ болоно.

Гадна урданай буряадууд мяхаяа борсолжо, аян замда ябахадаа гү, али ааяма халуун зунай сагта шүлэ хэжэ уудаг һэн. Борсо гээшэ зурууд зуруудаар зүһэжэ, һалхинда хатааһан мяхан юм.

Дондог БАЛЬЖИНИМАЕВ

Үүлтэртэ хуса

Нооһоёо хайшалуулһан хонид

"Буряад Үнэн" һониной архивһаа гэрэл зурагууд