Х.НАМСАРАЕВ ҮНЕЭН ТУХАЙ

Үрмэ тоһон үнеэнһээ,
үнгэ шарай сэдьхэлһээ.

Үнеэтэ айл үлдэхэгүй,
Булагта газар гандахагүй.

Үни сагһаа нааша буряад-монгол арад эбэртэ мал гэдэг энгэй жэжэхэн үүлтэрэй үхэр үдхэжэ, һү шэмээрнь үл хоол хэдэг, үрэ хүүгэдээ тэжээдэг байгаа. Тиимэ дээрэһээ үнеэн үхэрые һүн булаг гэжэ хододоо мээхэйрэн хүндэлдэг байһан юм.

Үнеэтэ айл үлдэхэгүй,

Булагта газар гандахагүй.

Үрмэ тоһон үнеэнһээ,

Үнгэ шарай сэдьхэлһээ.

Һүтэ үнеэн бүлын нэгэн,

Һүбэтэ зүүн зэмсэгэй нэгэн,

— гэһэн арадай сэсэн үгэнүүдэй гүн гүнзэгы удханууд сооһоо нэгэшье үгын хаягдажа болохогүй байһаниинь лабтай байна. Үхэр малай арадай ажаһуудалтай, ами наһантай хэды шэнээн холбоотой байһые эдэ үгэнүүд эли тодоор харуулна.

Ойн саһан хайлажа,

Ургы сэсэг тобшолбо.

Аляа багахан хүүгэдүүд

Айраг тарагаар жүрөөдэнэ.

Хүригшэн үнеэн дэлэннэжэ,

Хүрихэн тугал гаргана.

Мээхэй эхэнь энхэржэ,

Мэгдэн яаран долёоно.

Тэнэгхэн тугал тэнжэжэ,

Тэншүү хүлөө тулгална,

Шантагар хөөрхэн хоншоороо

Шанха өөдэнь шогнойлгон,

Эхын хүхэ бэдэржэ,

Эндэ тэндэ хүхэшэлнэ,

Улаан шарахан уурагыень

Оложо хүхэн байхадаа,

Оодон мошхогор һүүлээрээ

Урма баяраа мэдүүлнэ.

Үнеэн эхэнь үүгэнэжэ,

Үнэдэн долёон байдаг шуу.

Хүхэ ногоон хүсэжэ,

Хүбшын модон намаалба.

Хүхы шубуун донгодожо,

Хүүгэд багашууд шагнана.

Хүрин тугал хүбжэгэрбэ,

Асатай ногоо зулгаажа,

Амтархан тамшаан жажална.

Үнэр һалхиинь һонирхон,

Эжэл тугалаа дахуулан,

Үлын үлын унхидана,

Иишэ тиишээ соёрно,

Ондоо тугалтай уулзажа,

Омог зангаа харуулна,

Хүлзэн хүлеэн зогсожо,

Мүргэлдэн, олилдон эхилнэ.

Булигдаха, диилдэхэ байгаа һаа,

Хороо ехээр бусалжа,

Хоёр нюдөө бэлтылгэн,

Буруу бухан бүрхирнэ.

Сарюун сэбэр буруугаар

Буха табиха гэлдэнэ,

Бухын хонхосог малтана,

Хабһа нюргаа хуяглан,

Халан баһа туршана.

Хүйтэн үбэл эхилжэ,

Хүрьһэ газар томуусаба.

Дүрюу богони эбэртэй

Дүүрэн буруу гэгдэбэ.

Хээрын сагаан хагдые

Хэлээрээ орёон зулгаана.

Саһатай сагай ерэхэдэ,

Сабшадаг маажадаг бэшэ аад,

Садаха тухаяа барагдана.

Үбэлэй һаранууд үнгэржэ,

Хабарай хагсуу эхилнэ—

Үбһэ хагдаа үлтиргэн,

Үдэр һүнигүй мүймэрнэ.

Халюун хүрин даахияа

Хагзаран зулман гуужана.

Эмнеэ заһаа эхилбэ —

Бойног ехэтэ буруугаар

Сар табиха гэлдэнэ.

Хүрин буруу заһуулжа,

Хүшүү муугаар алхална.

Эмэ буруу эмнинэ —

Эхэ болохош гэлдэнэ.

Зунай халуу угтажа,

Зулмадха нооһоор хубсалба.

Баһа намарые хүлеэжэ,

Бараг хашараг гэгдэбэ.

Гурбан зуниие үнгэргэжэ,

Гунан үхэр гэгдээ һаа,

Эрэ гэжэ мэдэгдэнэ,

Гунжан үнеэн гэгдээ һаа,

Эмэ гэжэ мэдэгдэнэ.

Дүрбэн зуниие үнгэргэжэ,

Дүнэн үхэр гэгдээ һаа,

Эрэ гэжэ мэдэгдэнэ.

Дүнжэн үнеэн гэгдээ һаа,

Эмэ гэжэ мэдэгдэнэ.

Саашаа жагсан наһажажа,

Сар, буха гэгдэнэ,

Үхэр һүрэг гэгдэнэ,

Үнеэн эхэ гэгдэнэ.

«Һаа» гэбэл байдаг шуу,

«Һэш» гэбэл ябадаг шуу,

«Өө» гэбэл ерэдэг шуу.


Х. НАМСАРАЕВ

Б-М. Зыдрабынай зураг


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>