МЭНДЭШЭЛГЫН ЁҺО

Гэрэл зураг: Ван Сюэлинь

Хүн хүнтэй уулзахадаа, мэндэшэлэлдэдэг гээшэ ааб даа. Урдань мэндэшэлэлгэ ондо ондоо байгаа. Наһатай хоёр хүн уулзахадаа, «мэндэ амар» гү, али мииншье «мэндэ» гэлсэдэг һэн. Аха зониинь дүү зондоо «мэндэ» гэхэ, дүү хүниинь аха зондоо «мэндэ амар» гэдэг бэлэй. Дүү хүниинь түрүүлжэ мэндэшэлхэ ёһотой. Эрэ хүн эхэнэрые мэндэшэлхэдээ, «мэндэ амар» гэдэггүй, миин «мэндэ» гэхэдэнь, эхэнэрынь баһал «мэндэ» гэдэг һэн. Ламанар, ноёд, хүндэтэй үбгэдые эхэнэрнүүд мэндэшэлхэдээ, «мэндэ амар» гэхэшье ушарнууд байдаг һэн. Үбгэн зон хүгшэн эхэнэртэ заримдаа «мэндэ та» гэгшэ бэлэй. Мэндэшэлэлдэхэдээ, иимэшүүгээр үгэ андалдадаг байгаа:

— Мэндэ амар?

— Мэндэ. Та мэндэ?

— Мэндэ. Мал һүрэг мэндэ?

— Мэндэ. Танай мал һүрэг мэндэ?

— Мэндэ. Нютагаар ямар һонинтой байнат?

— Үгы даа. Та юу һонирхожо байнат?

— Үгы даа.

Холо холошог байдаг зон бэе бэетэеэ уулзахадаа, «Амгалан тайбан байна гүт? Жэлдэ һайн орожо байна гүт? Шоно, нохой ээлтэй гү?» гэхэ мэтээр асуулсадаг һэн. Эхэнэр хүн «мал һүрэг мэндэ гү» гэдэггүй, харин «мал адууһан мэндэ гү» гэдэг байгаа.

1915-17 онуудта залуушуул мэндэ гэнгүй, һайн байна гүт гэжэ мэндэшэлдэг болоод, наһатай зоной дура гутаагша һэн.

Өөрһөө дээшэ наһатай эрэ хүнэй орожо ерэхэдэ, гэртэ байгшад бултааран заабол бодохо ёһотой байгаа. Аха зон һуужашье байхадань хамаагүй һэн. Мэндэшэлэлдэһэнэй һүүлээр гэртэ байгшад бултааран гэдэргээ боложо, ерэгшэ аха хүниие урдуураа гаргажа, хоймортоо һуулгадаг һэн. Агын буряадууд энэ гурим тон наринаар сахидаг бэлэй.

Айлшад мордоходоо, «баяртай», заримдаа «мэндэ» гэдэг һэн. Мүн баһа «һайн һуугты» гэдэгшье байгаа. Мордохо зониие үдэшэжэ, морииень абадаг һэн. Ерэжэ сэргэдэ буухаданьшье, угтажа мориинь абадаг бэлэй.

Сагаалганай үедэ золгохо гэжэ ёһо байгаа. Золгоходоо хүл дээрээ байгаад, хоёр гарайнгаа альгые дээшэнь харуулжа, урагшань һарбайгаад, дүү хүн аха хүнэйнгөө гарай сарбуу тохоног дороһоо дүнгэн баридаг һэн. Тиихэдэнь аха хүн гараа тэрэнэйнгээ сарбуу дээгүүрнь табижа, «сайн уу» гэлдэгшэ бэлэй. Эхэнэр хүн дэгэлэйнгээ туруу буулгаад золгогшо һэн. Аха зониие шадабал хадагаар золгогшо бэлэй. Тиихэдээ дүү хүниинь ахынгаа тохоногой урдуур хадаг тохогшо һэн. Нүгөөдэнь хадагтай һаа, баһа тиигэдэг, хадаггүй һаа, тэрэнэйнгээ хадагые бусаажа, баһа гар дээгүүрынь тоходог һэн. Олон хүнүүдтэ ерэһэн хүн тэдэнэй эгээ дээдэ захаһаань хэды хүниие мэндэшэлээд, бусадынь «бүгэдөөрөө мэндэ амар» гэнтүү бэлэй.


Лодон ЛИНХОВОИН


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>