ШАГАЙ НААДАНАЙ ҮҮРГЭ ЕХЭ

Урданьшье, мүнөөшье — хэдынэйш сагта шагай наадалга хүн түрэлтэндэ мартагдаагүй. Зарим айлда ороходо, дүхэриглэжэ һууһан шагай наадагшадтай хаа-яахан дайралдаха саг тудагша. Гэбэшье бидэнэй дунда шагай наада мэдэхэгүй хүүгэд, залуушуул гү, али мэдэхэшье һаа, дүримүүдыень мартаһан зон байха байна.

Шагайгаар элдэб наада дуратайгаар наададаг айл бүхэн хэдэн үе дамжан суглуулһан олон шагайтай байдаг. Хэнэйхи хэды шагайтайб гэжэ хүршэ айлнуудайнгаа шагайн тоо хүүгэд урдань мэдэхэ байгаа. Мүн хэнэйхи олон шагай суглуулнаб гэжэ мүрысэдэг һэн ха. “Шагай суглуулха — малаа олошоруулха” гэһэн арадай үгэ байха.

Урдандаа бодо малайнгаа шагай хаядаггүй, заабол сэбэрлэдэг, арилгадаг байһан. Малай яһые сэбэрээр арилгахада, сэбэр хүүгэдтэй болохош гэжэ урданай зон хэлэдэг. Хара улаан, хүри улаан, алтан шара үнгэнүүдые оруулхын тула шагайнуудаа нүүргэдэһэндэ (ольха), һонгинын набшаһанда гү, али шэнэһэнэй холтоһондо бусалгажа, шагайнгаа туулмаг соо нэмэдэг байгаа. «Тоһогүй, сэбэр болгохын тула шагайнуудые порошогтой уһанда бусалганаб. Үниндөө тугалай арһа элдээд, тэрээгээр тулам оёдог байһан. Арһан тулам бүхэ юм. Мүнөө бидэ тогоондоо багтаахын тула малайнгаа яһа һүхөөр сабшанабди. Харин урдандаа һүхөөр бутаргахые нүгэлшөөдэг байһан. Мал гээшэ маанадые хооллуулна, малаараа бидэ нүхэрые хэнэбди. Нүгэлшөөхэдөө, манай бэе махабаднай бүтэн бүрин, бүхэ ябаг гэһэн удхатай. Шагай суглуулхадаа, табан хушуута малнай элбэг, олон болог гэһэн удха даана. Шагайн тэмээн (ёро) боложо унабалнь, (ёро гээшэ муу, гашуудал гэһэн удхатай ха юм), «ёохондог, ёро хаража бү буу» гэжэ шагай тараан хаягшын хажуудахинь хэлээд, шагайн буудал хубилгаха», — гэжэ Уржин Цыреновна хөөрэнэ.

Ямаршье үедэ хүүгэдые, ургажа ябаһан үетэниие хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ шагай нааданай үүргэ айхабтар ехэ байгаа, мүнөөшье байһаар. Буряад арадаймнай үндэһэн наадан үхибүүдэй бушуу солбон, һанаамгай һонор байха, ухаан бодолоо гүйлгэхэ, бэе махабадайнь тэгшэ ургаха, хэлэлгэеэ хүгжөөхэ хэрэгтэ шухала үүргэ дүүргэдэг. Гадна түргэн хүдэлсэдэ, эрмэлзэл оролдолгодо, хадуужа абалгада, тоо бодолгодо, үнэншэ байлгада, хани нүхэсэлдэ, эбтэй эетэй байлгада, хамтаралгада ехэхэн нүлөө үзүүлнэ. Юрэнхыдэнь хэлэхэдэ, шагай наадан хүүгэдые хүмүүжүүлгэдэ, хүгжөөлгэдэ туһатай юм.


"Толон" һонин


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>