ЭМЭЙ УРГАМАЛ


Долоогоно

Манай республикын хада уулануудта, губи талануудта урдань эмэй зайда хэрэглэгдэдэг байһан янза бүриин жэмэсүүд, сэсэг набша, үсөөн бэшэ ургамалнуудай үндэһэнүүд гэхэ мэтэ тон хэрэгтэй юумэнүүд элбэг юм.

Тэдэнэй дунда: уляангирай, гүүн хүхэнэй, сэгрэмын, мухар сагаанай тон шухала үнэтэй үндэһэд болон «хүн» үндэһэнүүд, (алтан гагнуур гэдэг, мүн суута женьшеньдэл адли шанартай юм), шара модоной, балга модоной, шасарганын эдеэнүүд, хара нэрһэн, хара шүгсэр гэхэ мэтэнүүд баһал дүүрэн бии. Бугын шуһан эбэр ба бугаһаа абтадаг бэшэ зүйлнүүд, хабаргын (хүдэриин) ларза, хара гүрөөһэнэй домхи, шулуунай аймагһаа – барагшан, ганхиг, жоншо, жуган, яша гэхэ мэтэ бүхы һайн зүйлнүүд урдань наймаашадай гараар хилэ нэбтэржэ ябашадаг байһан юм. Эдэ бүхы эмэй зайн ургамалнууд, һайн шанартай үндэһэнүүд һүүлэй үедэ хомор болонхой. Ушарынь гэхэдэ, үрэнь хүсэд болбосороогүйдөө малтагдадаг, гал түймэртэ гэмтэдэг байна. Жэшээлхэдэ, шулуунда ургадаг зэрлиг һонгиные олохонь бэрхэ болошоо. Үндэр хабсагайда байдаг барагшан гэдэгые урдань туулган һомотой буугаар буудажа, зааханаар ялталан абадаг байһан аад, һүүлэй үедэ хатуу һомотой буу элбэг боложо, шулуутайнь ялта хэмхэ буудажа, дууһан абадаг болоһон.

Бадан

Таба һалаа

Жэшээ болгон эмэй зай болодог хэдэн зүйлнүүдэй нэрэнүүдые дурдая:

Буряадаар Ородоор
Сэгрэмын үндэһэн — корень ятрышника
Хүн үндэһэн — корень стеллеры
Бамбайн үндэһэн — корень валерианы
Гүүн хүхэнэй үндэһэн — корень шлемника-байкальского
Зуун үетын үндэһэн — корень аира
Һүдэнэй үндэһэн — корень кровохлебки
Мухар сагаанай үндэһэн — корень купены приземистой
Хордон сагаанай үндэһэн — корень белладоны
Шэхэрэй үндэһэн — корень солодки уральской
Алтан гагнуур үндэһэн — корень ложнозвездчатки
Салай — Дурнишник зобатый
Табан һалаа — Подорожник
Могойн аман, мүгбэ үбһэн — Шалфей


Нохойн хоншоор

Шэнэһэнэй сагаан сонсогой — Пория кокосовидная
Батаганаан хушуун — Герань луговая
(мигман санжа)
Шүдэр сэсэг — Чистотел большой
Балга модон — Мирикария даурская
Шара модон — Барбарис сибирский
Зүрхэн сэсэг — Истод тонколистный
Гонтог — Желтушник серый
Тарбаган шиир — Термопсис ланцетовидный
Ожорһон — Хвощ болотный
Хара шүгсэр — Шикша чёрная
Гаймуу — Пастушья сумка
Шэбэргэдэһэн — Хвощ луговой
Маарал сэсэг — Пижма сибирская
Бадаагай үндэһэн — Бадан толстолистный
Танха сэсэг — Белена чёрная
Нохойн хоншоор — Роза (шиповник)
Гандагаари — Бузина сибирская
Долоогоно — Боярышник даурский

Гаймуу

Гандагаари



АН ГҮРӨӨЛНҮҮДҺЭЭ АБТАДАГ, БАҺАЛ МЯНГА ГАРАН ЯНЗЫН ЭМЭЙ ЗҮЙЛДЭ ХЭРЭГЛЭГДЭДЭГ ЮУМЭНҮҮД БАЙДАГ ГЭБЭЛ:


Домхи — Медвежья жёлчь
Ларза — Кабарговая струя
Бугын шуһан эбэр — Панты оленьи
Бугын һүүл — Хвосты оленьи
Дутуу тугал — Зародыши оленьи
Бугын шүрмэһэн — Жилы пантовых оленей

Галдан ЛЁНХОБОЕВ


<< гэдэргээ гаршаг саашаа >>