ЗЭРЛИГШЭХЭ БАЙГАА ГЭЭШЭ ГҮ?

Монголой үргэн талада нэгэ айл зонһоо таһархай байгаа һэн ха. Нэгэтэ хабар боро хараан боложо байха үедэ эхэ эсэгэнь табан наһатай хүбүүгээ тээ тэндэ хаалгада байһан хонидоо хуряагаад ерэ гэжэ эльгээбэ. Малшадай үхибүүд хара багаһаа хойшо энэ мэтын ажалда ябажа һурадаг, энэ хүбүүншье түрүүшынхиеэ ошоо бэшэ. Хэды шэнээн болоод байхада хонидынь ерэбэ. Хүбүүн үгы, хэбтэһээр үлэшэһэн хурьга эшэгэнтэй гү, дохоло һэхэлэн хонинтой носолдожо ябаа ааб даа гээд, даб дээрэ һанаагаа зобобогүй. Теэд хүбүүниинь ерэхэ юм бэшэ. Эхэ эсэгэ хоёрынь тугаарай хониной байһан газараар, саагуур, наагуурыньшье оог табин бэдэрхэдэнь, хүбүүн байхагүй. Бүхэли һүниндөө мориндоо мордожо бэдэрбэ, үгыл аад үгы. Үглөөдэрыньшье, нүгөөдэрыньшье олдобогүй. Эхэ эсэгэнь халаг-хухы, үдэрэй һанаан, һүниин зүүдэн болошонхой, байд гээд лэ иишэ тиишээ ябажа һурагшална.

Тиигэһээр байтарнь зун үнгэржэ, намар болобо. Нэгэ үдэр тэрэ айлда танигдаагүй, нилээд холын хүн ерэжэ, хүбүүгээ үгы болгоошо айл танайхи гүт гэжэ асуугаад, хөөрэхэдөө: “Хүдөөгөөр ябаһаар шонын нүхэн дээрэ орошооб. Амһарайнь элһэн дээгүүр багахан үхибүүнэй нюсэгэн хүлэй мүрнүүд байнал” гэбэ.

Тиимэ юумэ дуулахадаа, хүбүүнэй эхэ эсэгэ яалтайб даа! Эсэгэнь тэрэ дороо морёо эмээллэжэ, нүгөө хүнтэй сугтаа дабхиба. Яба ябаһаар шонын нүхэн дээрэ ошоод харахадань, үнэхөөрөөл үхибүүнэй шэнэхэн мүр байбал даа. Тээ саанашаг обоолжо, бэлшээжэ наадаһан шулуунууд байна. Эсэгэнь айхашье, баярлахашье мүрөө төөришоод байтараа, нүхэн уруу хаража хүбүүгээ ооглобо – абяа шэмээгүй. Нэгэ хэһэг тэндээ эрьелдэжэ байха зуураа, энэ нүхэн соо хүбүүм байдаг юм гээшэ гү, али ондоо газарта гү гэжэ гайхана. Ойро шадарай газараар ябажа хараашалба, ооглобошье – үгы. Тиигэһээр байтарнь, тээ тэндэ, гүбээгэй оройдо нэгэ шоно бии боложо, наашаа хараад байшаба. Тэрэ хүнэй нюрга руунь хүйтэ даагаад, үһэниинь үрзышэбэ. Мориниинь хуухираад, байжа ядашаба. Шоно хүн хоёр урда урдаһаа хараад байтараа, хүниинь шангаар хашхараад, ташуураа далаганан, шоно тээшэ даб гэхэдэнь, шононь гульбаган гульбаган гэһээр далда орошоно. Тэрэ хүн «хүбүүмни энэ нүхэн соо гээшэ хал даа» гэжэ һанахадаа, нүхэнһөө холодожо шадабагүй. Иигэжэ тээлмэрдэжэ нилээд орой болотор байтараа, «энэ нүхэнэй эзэн шоно байба гээшэ ааб даа, хүбүүемни хорлоогүй гээшэ, эды болотор хорлоогүй хадаа, хорлохогүй юм бэзэ. Теэд хүбүүмни ооглоходом юундэ гаранагүй гээшэб” гэжэ һанаһаар, сэдьхэлээ нилээд тайдхаруулаад, гэр тээшээ гэшхүүлбэ.

Үглөөдэрынь эртэлжэ, шонынгоо нүхэн тээшэ дабхижа мэдэбэ. Нүхэндэнь ойртожо ошоод, 10-20 алхам газарта байһан бүлэг боролжын саана хоргодоод һууба. Ехэшье удаан болонгүй нүхэн сооһоо хүбүүниинь һэмээхэн гаража, иишэ тиишээ хараашалба. Хүл нюсэгэн, дэгэлхэниинь онги ната болошоһон, үһэниинь утаар ургашаһан хэбэртэй. Тээ саана ошожо, шулуу түүгээд шэдэнэ. Юуб даа газарһаа абажа, ама руугаа хэнэ. Тиигэһээр бүри саанахан ошобо. Эсэгэнь нүхэндөө хүрэхыень үрьдихэлтэйб гэжэ багсаагаад, һэмээхэн мүлхиһөөр нүхэн тээшэнь дүтэлөөд, бүри ойро болохолоороо бодожо, түргэлэн гүйжэрхибэ. Хүбүүниинь гэнтэ харажархин гэхэдээ, шанга гэгшээр хашхараад нүхэн тээшээ гүйжэрхибэ. Эсэгэнь тэрээниие эрьюулжэ ябатараа барихадань, тэрэнь дүрбэн мүсэ шүдөөрөө орожо байжа, хашхарха хуугайлха юм. Тиигээшье хадань, эсэгэнь абажа ябаһан дээһээрээ хүл гарынь хүлеэд, тэбэрин абаашажа, мориндоо мордохуулаад ябаа һэн.

Гэртээ ерээд, моринһоо буулгажа, хүлигынь тайлан гэхэдэнь, хүбүүн саашаа даб гэхэ юм. Дахин барижа, гэртээ оруулаад, эхэтэйнь хоюулаа аргадажа ядахадаа, хүлибэ бшуу даа. Юумэ эдюулхэ гэхэдэнь, эдинэгүй. Иигэһээр байтарнь үдэшэ болобо. Эсэһэн сусаһан хүбүүн байһан газартаа унташоо ааб даа. Эхэ эсэгыньшье унтахаяа хэбтээд байтарнь, гэнтэ шоно улиба бшуу. Тиин гэхэдэнь, хүбүүн һэреэд, яахын аргагүйгөөр тэршэлэн бархирба. Эхэ эсэгэнь харайн бодожо, галаа ехээр түлеэд, газаагаа гаража хашхаралдаба, энэ тэрэ түмэр түдэгэ наяргаба. Шоно түрүүшээр абяагүй болоошье һаа, тээ хэды болоод лэ улиха юм. Иигэжэ бүхэли һүниндөө унтангүй хонобод. Үдэр болоходо, шоношье үгы болобо, хүбүүншье намдажа унташаба. Хойто хоёр һүниие мүн лэ шоно улижа, айхабтар хүлгөөтэйгөөр үнгэргөө һэн. Тэрээнһээ хойшо шонын абяан дуулдахаяа болёо, хүбүүн дадажа, юу хээ эдидэг, ганса нэгэн үгэ дуугардаг болоһоор, хүсэд хүн болоһон юм гэдэг.

Хожомынь хүбүүнэй хэлэһээр, гүлгэгүй, гансаараа байдаг хүгшэн шоно байгаа. Ямаршье амитан һаа, үри бэедэ хэрэгтэй, бишыхан хүбүүнтэй дайралдашахадаа, хөөршөөгөөд, үриие хэхэ гэжэ абаашаа гээшэ гү даа? Эсэгынь барижа асараагүй һаань, тэрэ хүбүүн зэрлигшэхэ байгаа гээшэ бэзэ.

Лодон ЛИНХОВОИН