ХУНИЛА ХААНА ХОНОДОГ БЭ?

Шулуун дээгүүр хатардаг, шуумар түргэн горхон юм. Уһаниинь бурьялжа, бусалжа, хада уулаһаа ходорон буугаад, дорошье ороходоо номгордоггүй. Хаанашьеб холо, ой модоной саана, Байгал далай эгсэ эрьенүүдээ нэшэнэ. Далайн гол горходынь олон ха юм даа. Тэдэнэйнгээ уһые элдин дэлюун һаба соогоо тэгшэ тарааха хэрэгтэй. Харин үлөөшыень океан-далайда хайрлаха.Теэд яажа энэ хэрэгээ бүтээнэ гээшэб? Горхоной аша туһаар бэд даа. Харин тэрэ голынь ехэһээ ехэ, гүнзэгыһөө гүнзэгы байха, юундэб гэхэдэ, гансааран ха юм.

Ой тайгаар аяншалхадаа, горхоёо золгожо, бахарханаб. Тунгалаг гээшэнь! Оёорынь шэлэй саана мэтэ мэлмэрэн харагдана. Иимэ арюун сэбэр, тунгалаг горхонууд үсөөржэл байна даа. Гамнанагүй, хайхарнагүй гээшэлди даа. Бэедээ хэрэггүй бог шоройгоо, бузар шалбааг уһаяа хуу тиишэнь, багтааха шэнгээхэ аабза гэһэндэл хаянабди.Олон гол горход хатаа. Сэбэр уһа бүлэдэг һудалнуудынь хоротой богто бүтэшоо.

Тиимэһээл тунгалаг нюдэтэйхэн горхоёо нааршаанаб. Эрьеэрнь зайжа, сэдьхэлээ ханааха дуран хүрэнэ. Гэнтэ тэрэмни хайшаашьеб үгы болошоһондол үзэгдэбэ. Зүрхэмни хүйтэ даашана. Иишэ-тиишээ хараашалнаб: үгыл даа горхомни. Яашоо гээшэб? Газар доро орошоо гү? Үдхэн бургааһа гаталан, халзан байсада гарабаб. Ухайш даа, амидыл даа горхомни! Харин теэд хоёр хабсагайн хоорондохи хабшал соо дороһоо доро орошонхой. Эндэ уһаниинь ямаршьеб хабтагай альганһаа мэтэ ходороод, оёоргүй гүн руу унажа байһан мэтэ. Хабсагайн хаяада арайшье гэжэ дүтэлбэб. Урдамни хоёр тад ондоо горход бии болоһондол. Нэгэниинь үргэн торгон хадаг мэтээр хабсагайда һолжорон ошоно, харин нүгөөдэнь һабадаа дошхороод, хөөһэ бушхан жэгэндээрнэ.

Гэнтэ уһанай бурьял сооһоо ямаршьеб амиды юумэн бултагад гэшэнэ. Харахадамни, борбилоотой адлихан шубуухай байба: борохон үдэ далитай, шүрэдэл адли нюдэтэй. Зүгөөр шобхо ута хушуутай. Бэеэрээшье борбилооһоо булюу янзатай. Үгы, теэд борбилоо тамаржа, шунгажа шададаггүй бэшэ һаал? Хуурай газартал үл хоол залгадаг бэлэйл. Энэшни ямар уг узуурай амитан бэ? Энэ шубуухайн хөөрсэгэнөөе үнихэн хаража зогсоноб. Үгы даа, энэшни миин наадана бэшэ, харин уһанай хорхой шумуул олзолно ха юм. Ээ, жаалда, хунила шубуухайгаа таняагүйдөө ехэл эшэдэһэм хүрэбэ. Тэрээнһээ бэшэ юун загаһан шэнги уһан дээгүүр шуумайн даляараа һэлихэ юм?!

Гэнтэ хүлеэгдээгүй юумэн болошобо. Эрьелдэһээр, урбалдаһаар байтараа, хунила гансата уһые хаха зүһөөд орошобо.Һалаа гэжэ һанабаб. Иимэ түргэн урасхалтай тэнсэхэгүй, шулуу нэшэжэ үхэхэ ха даа. Хүлеэн зогсоноб. Хуниламни үгы аад лэ үгы. Хайратайшье гээшэнь. Хоолой соом юуншьеб үрбэгэнэхэдэл болобо. Ойро зуура энээхэн ажалша амитанда дадаа, дурлаа ёһотойб. Нюдэнэйнгөө хордотор бусалжа байһан хайра гамгүй уһа руу харанаб. Уһанай һолжороод бууһан шулуун табсан доро хүнды хооһон газар харамсаараа, һанаамни амархадал болобо. Юуншье болоһыень мэдэнэгүйб, харин хубсаһаа тайлаад, урасхалда бухашабаб. Шанга түргэн урасхал толгой мүрыемни хуха-нуга дараһандал, хүл дээрээ арай тогтобоб. Энэ хабтагай урасхал уһа харайжа гараад, шулуун хаяада бүхөөр няалдабаб. Харахадамни, хуниламни гантиг шулуун уурхай соохоноо үдэ далияа хушуугаараа сэбэрлэн, гоёжо һууба. Иихэдээ энэмни эндэ байрлаа ха юм даа. Найдамтайл гэр байна даа. Шууюур уһан үбэлдөө хүрэдэггүй, тиимэһээ хоол залгаха газарынь хододоо хажуухандань байха. Үбэлнайшье саһа бордоһотой, хүйтэн һэмнай. Теэд хунила үбэлһөө айхагүй. Шэрүүн абаритай байгаалиие мэхэлжэ шадаһан аргатайл амитан юм даа.

Константин КАРНЫШЕВ
(Рахмет ШОЙМАРДАНОВ оршуулба)