ШУБУУД ХААНА ОШОНОБ?

Шубуудай олонхинь үбэлдөө хаанашье ошоһониинь мэдэгдэхэгүй үгы болошодог. Хүйтэн оронһоо халуун орон хүрэтэр хэдэн мянган километр газар ошоходоо, хайшан гэжэ харгыгаа танина, төөринэгүйб, хайшан гээд түрэһэн ороноо оложо бусанаб? Хүхы эндэмнай үндэгэлнэ. Дальбараань намар дулаан орон ошоходоо, һүниндөө нэгэшье төөрингүй, ниидэхэнь гайхалтай. Эрдэмтэд хүсэд мэдэнэгүй.

Хүн үни заяанһаа хойшо ошодог газарынь мэдэхэ гэжэ оролдодог. Зундаа хэды олон шубууд жэргэжэ, жиияжа байһанаа, намар тээ олоороо һүрэглэн суглараад, харахада урда зүг барин ниидэжэ ябашадаг бшуу даа. 1740 ондо нэгэ хүн хараасгайн хүлдэ улаан утаһа уяад, табижа үзэһэн байгаа. Хүн хэлсэдэг байгаа ха юм, хараасгайнууд уһан доро орожо үбэлжэдэг юм гэжэ. Үнэхөөрөө уһан доро байдаг һаань утаһаниинь уһанда ороходоо, үнгэеэ хубилха ёһотой гэжэ бодоһон байгаа. Хабар хараасгайнуудай ерэхэдэ хараһаниинь, тиимэ тэмдэг бүри байхагүй. Хожом 18-дугаар зуунай һүүлээр эрдэмтэд мэдэхэдээ, шубууд холо ябашадаг байна гэдэг болоо.

1899 ондо Даниин нэгэ эрдэмтэн шубуудай хүлдэнь хүнгэхэн түмэр сахариг оруулаад табиһаниинь, тэдэнь хэдэн гүрэнүүдэй газарта олдоһон байгаа. Тэрээнһээ хойшо шубуудай хүлдэ хүнгэн сагаан бүтүү оруулдаг болоһон юм. Тэрэ бүтүүнүүдтэнь хаана, хэдыдэ зүүгдээб гэһэн тэмдэгтэй. Тиимэ шубууе бариһан хүн бүтүүень абажа зүүһэн эзэндэнь эльгээхэ ёһотой байгаа. Иигэжэ шубууд хаагуур ниидэжэ хаана ошоноб гэжэ мэдэдэг болоо бшуу. Зарим шубууд жэгтэй холо ошодог байна. Жэшээнь, Хойто мүльһэн далайһаа аяар Антарктида хүрэтэр ошоно. Нэгэ багахан шубуун Таймырһаа арба гаран мянган модоной газарта, Энэдхэгэй урда үзүүр, Урда Африка, Австралишье хүрэтэр ошодог байна. Хараасгайнууд Энэдхэг, Вьетнам, Африка, хүхэ сүгсэгы, туутагалжан — Нил мүрэн, хүхы — Африка, Хитад, Энэдхэг, Вьетнам, элеэ — Хитад, Энэдхэг, галуун — Хитад, нугаһан — Хара далай, Каспиин далай, зариманиинь – Иран, Турци, Ганга мүрэн ошоно. Шубууд бултаараа тиишэ ошодог бэшэ ааб даа.

Тусгаар түхеэрэмжөөр ажаглалта хэхэдээ, набтар тэгшэ газар һаань, шубууд 1200 метрһээ дээгүүр бэшэ ниидэдэг гэжэ олоһон байна. Галуу, нугаһад заримдаа 3 мянган метр дээрэ гарана гэдэг. Шубуудай олонхинь сагай 80 километр, галуу, нугаһад хоёр дахин түргөөр ниидэдэг гэнэ.

Хүлдэнь углаһан бүтүүгэй ашаар, шубууд гээшэ заабол уургай заһажа үндэгэлһэн газартаа бусажа ерэдэг гэжэ мэдэгдээ.

Шубуун ехэ туһатай амитан, яахадааб гэхэдэ, хүндэ шухала хэрэгтэй ургамалнуудые хорлодог хорхой, шумуулнуудые түүжэ эдинэ бшуу. Иимэ һэн тулада хүн эдэниие гамнаха ёһотой. Заримдаа шубууд үлдэжэ, хүрэжэ үхэдэгшье гээшэ. Эдээндэ хоолой зүйл хаяжа үгэдэг ха юм даа.


Лодон ЛИНХОВОИН



<< гэдэргээ гаршаг саашаа >>