ХААН

Антарктида гээшэ дэлхэйн захань гэхэдэ болохоор орон, дэлхэйн бүмбэрсэг дээрэ харахада, эгээл доодо тээнь байна бшуу. Айхабтар хүйтэн, бүримүһэн мүльһөөр хушаатай, хүн зоншье, ан гүрөөлшье байдаггүй түби юм. Тэрээниие шэнжэлхын тула эрдэмтэд ошожо, байдаг болоо. Дулаанай сагта элдэб шубууд яһалал ошодог, теэд хүйтэн сагай эхилхэдэ, дулаан орон руу ниидэжэ ябашадаг. Тэрэ түбидэ осон шубуун гэхэ шубуун бии. Тэдэ хэдэн түрэлэй юм. Эгээ томыень “хаан” гэжэ нэрлэдэг.

Хаан осониие шэнжээшэд һонин һонин юумэ хөөрэдэг. Хаан осон шубуун метрһээ ута бэетэй, хүндэ адли хүл дээрээ сэхэ бодоод байдаг, ябадаг шубуун. Далинь богонихон аад, ниидэдэггүй. Нюрган талань хара үһэтэй, гэдэһэниинь сагаан аад, харахада ехэ һайхан шубуун гэдэг. Ехэнхидээ уһан соо байдаг, загаһан болоод далай соохи жэжэхэн амитадаар хооллодог. Уургай заһаха, үндэгэлхэ сагайнгаа болоходо, уһанһаа гаража газар дээрэ байдаг. Газарыньшье хадаа үргэлжэ мүльһэн даа. Хэдэн зуугаараа, мянгаараашье сугтаа байха юм. Тэндэнь ургамал гэжэ оройдоо байхагүй, уургайгаа хайр шулуугаар баридаг. Эрэ осониинь лэ хайр суглуулха юм гэнэ. Эмэнь намар орой нэгэл үндэгэ гаргадаг, тиигээд тэрээнээ эрэдээ орхижо, эдеэ хоол бэдэрээд ябашаха юм. Аяар холо газарта яба ябаһаар хэдэн зуун километр ошоходонь, эрэнь лэ үндэгэеэ дараад үлэхэ юм шуу. Хоёр һара тухай болоод, нарагүй, тиимэ гэхэ аргагүй хүйтэн сагта үндэгэнһөөнь дальбараа гараха. Эсэгэ осон үндэгэеэ орхижо, саашаа ошохо аргагүй аад, эдеэлэнгүй һуу һууһаар, турашаха юм гэнэ. Бүри муудашахадаа заримуудынь хойто зүг барижа, эдеэ хоол болон эмэ осоноо бэдэржэ гарадаг. Тиихэдээ үндэгэеэ орхихогүй, хоёр хүлэйнгөө хоорондо хабшаад мухарюулжа аалихан ябаха юм ха. Зариманиинь тиигэжэ ябангүй, һууһаар һуужа үнгэргэдэг.

Хоёр һара тухай болоод байхада, эдеэлжэ таргалшаһан эмэнүүдынь бусадаг. Дальбараадаа ерээд, амаяа ангайжа үгэхэдэнь, тэрэнь хушуугаа ама руунь хэжэ хоолой сооһоонь эдеэ абажа эдидэг юм гэнэ. Дальбараагайнгаа хажууда эхынь байдаг болоходо, эрэ осонойнь эдеэ бэдэржэ гараха ээлжээн болодог. Дальбараахайнь горитой болоходоо, ехые эдидэг болоо ааб даа. Тиихэдэнь эхэ эсэгэ хоёройнь али нэгэниинь хоолдонь хүшэ хүрэхэеэ болижо, хоюулаа гарадаг юм. Тиихэдээ дальбараагаа гансаарайнь орхёод ошохо бэшэ, ондоо шубуундаа найдаад ошодог.

Осон шубууд олоороо байдаг һэмнэй даа, тэдээн сооһоо нэгэ хэды шубууниинь бултанайгаа дальбараа харана бшуу. Үхибүүдэй сэсэрлиг болобо гээшэ. Агнуурида гараад, хоолой зүйл асарһан шубуудайнгаа ерэхэдэ, дальбараанууд шаг шууяа табин, тэдэнээ забда залигүй тоншошохо. Тиихэдэнь тэдэнь заалһаа өөрынхидөө гэлтэгүй, илгангүй бүхы дальбараада хоол үгэдэг юм ха. Зунай дууһаха үеэр дальбараануудынь горитой боложо, бэеэ даагаад ябадаг болоно.


Лодон ЛИНХОВОИН


<< гэдэргээ гаршаг саашаа >>