АГНУУРИ ҮЙЛЭДБЭРИЛГЫН БАЯЛИГУУД

Байгал шадарай дайда агнуури үйлэдбэриин аймаг болоно. Ангай үнэтэ арһан, хүдөөгэй ангай болон уһанай шубуудай мяхан, ойн һамар, жэмэс, эмдэ ородог ургамалнууд. Байгал тойроод тайгын агнуури үйлэдбэриин ажахыда олон янзын амитад тоологдодог. Тэдэнэй тоодо 30 янзын амитад, 6 янзын ойн шубууд, 30 янза бүриин уһанай шубууд. Байгал шадар 6 агнуури үйлэдбэриин аймагууд тоологдоно: Севернэ, Прибайкалиин, Үдын, Түбэй, Саяан – Хамар-Дабаанай болон Урда-Забайкальска.

Агнуури үйлэдбэриин талмай 33 353,3 мянган га болодог. Эндэ агнуури үрэ дүн һайтай гэжэ тоологдоно, юндэб гэхэдэ тайга соо хуша модоной ургаса онсо һуури эзэлдэг. Хушын һамар ойн амитадай ехинхи хоолынь болоно, түрүүлэн булганай болон хэрмэнэй. Ан элбэг болон унаа һайнаар эрхилһэн газарта агнуури үйлэдбэриин ажахы нэн түрүүн хүгжэнэ. Түбэй болон Прибайкалиин агнуури үйлэдбэриин хубита газарнууд хүсэд ашаглалгада оронхой, Севернэ болон Саян –Хамар-Дабаанай – 70%, Урда-Забайкальска – 80%, Үдын – 65%.

Байгал шадар тон үнэтэ гэжэ тоологдодог Баргажанай булган бии. Прибайкальска, Саян – Хамар-Дабаанай болон Урда-Забайкальска аймагуудта булганай байражаһан газар 1000 га тоологдоно. Урда-Забайкальска аймагта ан бариха аргын ехэ таарамжатай хадань, булга барилгын ажал тон һайнаар эрхилжэ болохо байна.

Регионой ехэнхи хубида хэрмэн ехэ элбэг гэжэ тоологдоно: 1000 га газарта – Прибайкальска – 12,2, Үдын – 48,2, Түбэй – 15, Саян – Хамар-Дабаанда – 27, Урда-Забайкальска — 19,2 особь тоологдоно. Хушатай болон холимог ой соо хэрмэнэй тоо 1000 га газарта – 40, энэнь олон жэлнүүдэй туршада хубилнагүй.

Уһанай хархын байражаһан ба үдэхэ газарнууд Түнхэнэй, Баргажанай, Дээдэ-Ангарын, Сэлэнгын голнуудта (1000 гада 250-400 толгой). Региондо уһанай харха (ондатра) барилгын ажахы ехэ һайнаар хүгжэжэ болохо байна.

Туруута ангай тон ехээр байражаһан газар хадаа Урда-Забайкальска район болоно: тэдэнэй тоо 1000 га газарта: хандагай – 1,8, буга – 3,2, гүрөөһэн – 2,4. Бэшэ аймагуудта дунда зэргээр: хандагай – 0,1 – 0,48, буга – 0,35 – 0,9 особь 1000 га газарта.

Ан барилгын хамтын тоо аймагуудта иимэ (1 000 толгойдо): булган –25,1, хэрмэн – 1 195,7, уһанай харха – 117,6, үе – 9,7, шандаган – 92,7, хандагай –5,8, буга – 15,6, гүрөөһэн – 25,5, сагаан орон – 3,6, шубууд – 378,7.

Ажахыда хэрэгтэй ан барилга ондо ондоо түрэлэй ангууд соо иимэ (мянган толгойдо): булган – 5,77, хэрмэн – 904,7, уһанай харха – 86,1, үен – 4,6, шандаган – 37,2, хандагай – 0,43, буга – 1,53, гүрөөһэн – 3,19, сагаан орон – 0,361, шубууд –116,2.

Тайгын ан болон туруута амитадай, шубуудай нөөсэ хүсэд дүүрэн ашаглалгада ороногүй, тиигэбэшье зарим ажахыда хэмһээ үлүү гаратар олзоборилогдоно. Булга олзоборилго гээшэ тоотой байдаг, тиимэһээ тэрэниие тусхай тогтоолоор олзоборилгодо оруулдаг.

ТУРУУТА АНГУУДЫЕ ОЛЗОБОРИЛГЫН ҮЙЛЭДБЭРИ

ХАНДАГАЙ

Хандагай. Гэрэл зураг: aminpro.narod.ru

Республикада хандагайн тоо дунда зэргээр 6 000-6 500 гэжэ тоологдоно.

Хойто болон түб районуудта хандагайн тоо үсөөрөө, энээнэй шалтагаан гэбэл хулгайгаар агнуури хэгшэд болон шононууд һүүлэй үедэ олошороо.

БУГА

Эдэ амитадай тоо толгой мэргэжэлтэдэй элирүүлээр Республика дотор үсөөрһэн байна. Шалтагааниинь баһал хулгайн агнуури болон шононуудай олон болоһонһоо. Зүбшөөлтэ ангууриин дүнгүүдэй харуулһаар, бэеэ хүсэһэн эрэ ангуудые хюдаһанһаа боложо ангай үдэсэдэ ехэ эбдэрэл болоно гээшэ, тиимэһээ ангуури урагшагүйдэнэ, эмэ ангууд түлэ үгэжэ шадахаяа болино. Эдэ бүхы хараада абтажа, хабарай болон зунай агнуури хоригдонхой.

ЗЭРЛИГ ГАХАЙ

Республика соо эдэнэй тоо толгой олон, тиибэшье ехэ удаан үдэнэ, шалтагааниинь баһал шононуудай олошоролго болон сагай шэрүүн уларилай хойшолонһоо.

Зэрлиг гахай

Хүдэри

ХҮДЭРИ

Респуликын ой тайга соо энэ ангуудай тоо ехэ үсөөрөө. Гол шалтагааниинь гэхэдэ хүдэриин үнгэлэйн үнэ сэнгэй нюуса дэлгүүртэ ехээр ургаһан ушар.

САГААН ОРО

Эдэ амитадай тоо Республика соо тогтонги, тэдэ нэгэл, онсо газарта амидардаг.

Сагаан оро. Гэрэл зураг: mirdetctva.info

Гэрэл зураг: zoopicture.ru

ОЙН ҮНЭТЭ АРҺАТАЙ АМИТАД

Хэрмэн, бүдүүн хүзүүн, үен, зээгэн, үнэгэн, шэлүүһэн.

Булган. Булганай тоо Республика соо үсөөн гэжэ тоологдоно, тиимэһээ тэдэнэй олзоборилгые ехэ гамтайгаар ябуулха тусхай ажал хүдэлмэри ябуулагдаха еһотой. Энэ ангай үсөөржэ байһан тухай Россиин Федерациин тоололгын албан гэршэлнэ.

Шоно. Мүнөө үедэ мэргэжэлтэдэй тоолоһоор Республика дотор шонын тоо толгой ехэ олошороо, түхэреэн жэлэй туршада тэдэниие хюдаха хэмжээ ябуулгануудай хэгдэбэшье, үсөөрнэгүй.

Шугы ба таряалангаар амидардаг шубууд: Һойр, сагаан ба тундрын торхируу, дауриин торхируу.

Николай Шабаев,
Буряад Республикын Үндэһэтэнэй номой һан