АМИТАНАЙ АЙМАГ
 Элбэнхэ |
Буряад Республикын амитанай аймаг элдэб янзын, айхабтар баян юм. «Улаан дэбтэртэ» оруулагдаһан өөрсэ шухаг, хоморой зүйлнүүд эндэ олон. Баргажанай булган, байгалай хаб загаһан, омоли загаһан бүхы дэлхэй дээрэ мэдээжэ болонхой.
Агнууриин газарай ниитэ талмай 30532 мянган гектар болодог. 28-һаа дээшэ түрэлэй һүн тэжээлтэ амитад, 6 түрэлэй ойн шубууд, 30-аад түрэлэй уһанай шубууд тоологдоно. Булган, хэрмэн, уһанай хулгана хадаа ангай арһа олзоборилгын үндэһэн болодог юм. Туруута амитадай тоодо ородог гэбэл: буга, хандагай, хойто зүгэй оро болон боро гүрөөһэн. Шоно, баабгай, саһата нютагай эреэн гүрөөһэ агналга үргэнөөр дэлгэрэнхэй.
Амитанай аймагай олохон түлөөлэгшэд эхэ байгаалиин оршон байдалда горитой нүлөө үзүүлдэг. Амитанай аймагай зариманайнь үдэхэдэ, нүгөөдүүлынь мүн лэ олошордог байха юм. Тиигэжэ боро гүрөөһэдэй, бодон гахайнуудай хойноһоо шононууд, хэрмэнэй хойноһоо булган болон үен үдэдэг байна.
 Үнэгэн |
Һүн тэжээлтэ амитад – атаахай хулгана, заряа, мана һохор болон бусад хорхой шумуулнуудые, хулганануудые, жэжэ мэрээшэ амитадые үгы хэжэ, ойн ажамидаралда айхабтар ехэ нүлөө үзүүлдэг юм. Мана һохор газарай хүрьһэ һэрхиилгэдэг. Россида 29 түрэлэй һарьһа эрбээхэй тоологдодог. Тэдэ бултадаа аша туһатай. Эдэниие бултыень хамгаалха шухала. Хэрмэн хушын, хасууриин, нарһанай үрэһэ эдихэдээ, ойдо ехэ хоро хүргэдэг юм. Бэгсэргэ, хироосгой болон бусад шубууд үдэжэ, хулгананууд ба бэшэшье жэжэхэн мэрээшэдые усадхажа, эхэ байгаалиин тэнсүүриие хангадаг байна.
Мяхаша амитадай: доргон, үнэгэн, хүнэри, булган, бүдүүн хүзүүтэ, үен болон бусадай олошоржо үдэлгэ аша туһатай. Доргон ба үнэгэн ой модондо ехэ хоро хүргэдэг хорхой шумуулнуудые, хулганануудые, жэжэхэн мэрээшэдые хороодог байха юм.
 Бамбарууша |
Манай Буряад ороной элдэб нютагуудта зэрлиг буха, хүдэри, һолонго, хирһан, туулай, охотоноон, минжэ (уһанай булган), сэнхир сагаан үнэгэн, зантахи, шэлүүһэн, тарбаган, зумбараа, хадын ямаан, алаг дааган ба бусад амитад ажамидардаг. Талын амитад олзоборилгын хэрэгтэ ямаршье аша үрэгүй, зүгөөр эдэнэй зариманай, тусхайлбал, мэрээшэ амитад ба шононуудай хүдөө ажахыда ушаруулһан гарза хохидолнууд илангаяа ехэ байна.
2003 оной үбэлэй тоо бүридхэлэй баримтануудай ёһоор, агнууриин амитадай тоо иимэ: республика дотор 5500-6000 толгой хандагай, 17 мянган толгой буга, 46,5 мянган боро гүрөөһэн, 4440 бодон гахай, 10 мянган хүдэри, 2500-3000 толгой хойто зүгэй оро, 15,75 мянган булган, 260 мянган хэрмэн тоологдоно. Тэрэшэлэн олон мянган шандаган, үнэгэн, һолонго, үен, шэлүүһэн, шоно бүридхэлдэ абтаһан байгаа.
Тодорхой эрхэ байдалые хараада абажа, эхэ байгаалида ашатай туһатай, тэнсүүри олгоһон амитанай аймагые үргэнөөр ашаглаха шухала.
Бата-Мүнхэ ЖИГЖИТОВ
| << гэдэргээ | гаршаг | саашаа >> |