ДОРГОН


Доргон

Ангуушад гээшэмнай ан гүрөөһэ агнажа, тэрэнээ алажа бариһанаа аймшагтай гоёхоноор хөөрэдэг гэжэ арад зондо мэдээжэ. Яахабши теэд, эрэ хүн гээшэмнай хэр угһаа нааша хүсэтэй, шадалтай, бэрхэ аргатай, баатар хүдэр бэетэй байха табисууртай хадаа хэн хэнэйнгээ доро орохые дурагүйдэдэг гээшэ ха.

Би үшөө һургуулида һуража байхаһаа эхилээд, буу барижа, ойгоор зайха дуратай агша һэм. Зүгөөр, сэхыень хэлэхэ болоо һаа, тулюурхан ангуушан хаб. Юрэдөөл, би бэшэ, харин ан арьяатамни намайе хэзээдэл түрүүн харажархиһан байжа, ууса бэеэ харуулаад лэ, гүйжэ арилшаха. Гэбэшье һүүлдэнь гэртэхиндээ, үетэн нүхэдтөө яажа, хаагуур агнаһанаа, ямар ангуудые хараһанаа, яажа гэтэһэнээ, арайл буудахынгаа тэндэ алдажархиһанаа гү, али сохом шархатуулһан тухайгаа ехэл удхалан һагад хөөрэдэгөө һананаб.

Саг ошоо, омог бардам залуу наһан хойшоо гаража эхилбэ… Гэбэшье хотодо ажаһуудаг би жэлэйнгээ амаралтые хүдөө нютагта үнгэргэхэ дуратайб, мүнөөхил ой тайгаар хэрэгтэй, хэрэггүйшье һаа, зайха дуратай зандааб.

Нэгэтэ үнгэрһэн зун буу баринхай агнахаяа гараба гээшэб. Ой соогуур нилээд тэнэһэн би нэгэ хабсагайта хүндын эхиндэ амаржа һуубаб. Намда хаанаһаа ан гүрөөл алуулаадхихаб? Урданайхидаал адли, мүнөөшье хоёр дахин гуран, гүрөөһэд сухалтайгаар буухирһаар, гүйлдэжэ арилба. Зүгөөр эдэниие ехэ алаһайбшье гэжэ һананагүй хаб. Иимэрхүү бодолдо абташоод ябаһан хүндэ ангууд хаанаһаа баригдахаб даа? Бэрхэ ангуушан болохо гээшэмнай саанаһаа табисууртай түрэдэг гээшэ хаш. Нютагтаа нэгэ хүниие мэдэхэб – хүдөө гараад лэ ерэхэдээ, гүрөөһэ үргэлөөд буужа ерэдэг.

… Би нилээд удаан амаржа һуунаб. Ой соо һэрюун, аятай гээшэнь. Гэгээн гэрэлтэй үдэрэй залиржа байхада, ойн багахан шубууд шэдитэ дуугаа хуряаха тээшээ бололдожо, хаа-яахана эндэ-тэндэ «нойрмог» хоолойгоор дуугаралсаад абана. Урда зүгһөө аалихан һалхинай хүдэлөөд абахада, орой дээгүүрхи мододой набшаһа намаа һаршаганаад замхана. Ута үдэрэй унжагай удаан замда эсэһэн наран хадын саагуур оробо хаш. Ой соо гансата боро хараан буушаба. Би мүнөө ангуушан байһанаа мартажархинхай, дээрэһээ газарта буужа байһан модоной шарахан намаа, шэлбэнүүдые гар дээрээ тодожо баринаб.

Гэнтэ хуушан набшаһадай һаршаганаанай дуулдаадхихада, зог татан, хаана байһанаа һанажа, буугаа бэлэн болгожо баряадхибаб. Харан гэһээм, нэгэ томо доргон «ши хаана байнабши» гэһэншүү сэхэ нам тээшэ гүйжэ ябаба. Ехэнхи ан амитад нюдэ муутай гэжэ мэдэхэ хадаа шэмээгээ үгэхэгүй гэжэ амилхаяашье болишоод, абяагүй һуунаб.

Тэрэ доргон бүри хажуудаханам, оройдоол гурба-дүрбэн алхамай зайда ерээд, тогтошобо. Одоол урдань нэгэ һонин, ойлгогдохогүй юумэнэй байхые ойлгобо хаш. Ута харахан хоншоороороо үнэрдэжэ унхидаһаар, толгойгоо өөдэнь болгон хараашална. Хаана, хэнэй-юунэй байһые үшөө ойлгоногүй хаш. Гайхалтай, энеэдэтэйшье шэнги намда болошобо.

Һанахадам, нютаг соогуур, гэрэй газаагуур гахайнууд лэ эгээ иигэлдэжэ ябагша һэн. Харин эндэ ойн оёорто иимэрхүү юумэнтэй ушархаб гэжэ хэн мэдэбэб? Зэрлиг лэ хадаа зэрлиг амитан. Доргон тэрэ зуураханаа минии үнэр абаа хаш – газар дээхэнүүр нарпагар жаахан бэеэрээ бүмбэгэ мэтэ ондого-сондого харайһаар, гүйжэ үгы болошобо.

Би һууриһаа бодожо, доргоной харайжа ошоһон зүг тээшэ дулааханаар миһэд гээд, мүнөөдэр урагшатайгаар агнаһан ангуушан мэтэ баяртай, хүнгэнөөр доошоо гэшхэлшоо һэм.

Александр ЛЫГДЕНОВ


<< гэдэргээ гаршаг саашаа >>