БАРГАЖАНАЙ СУУТА ХҮНҮҮД

ЭЛБЭГ-ДОРЖО РИНЧИНО 1888 оной майн 16-да Баргажанай уездын Харгана нютагта түрөө һэн. Малшан эсэгэнь Һэнгэлдэр угайнгаа аха захань байһан юм.

Э-Д. Ринчино Уланай приходской һургуули, удаань Баргажанай хотын училищи дүүргээд, 1905 ондо Дээдэ-Үдэ ошобо. 1907 ондо Томск ошожо, технологигиин дээдэ һургуулиин юрэнхы эрдэмэй һуралсалай курсануудта һураһан байгаа. Саашадаа Петербургын ехэ һургуулиин юридическэ факультедтэ орожо, 1914 он болотор һураа һэн.

1917 оной февралиин хубисхалай үедэ Э-Д. Ринчино Шэтэдэ байха үедөө социал-революционернүүдэй партида ороһон байгаа. Энэл жэлэй март һарада Буряадай Саг зуурын национальна комитет байгуулагдажа, Ринчино тэрэнэй секретаряар һунгагдаа бэлэй. Бурнацком буряад аймагуудые байгуулхын, земскэ засаг захиргааниие бии болгохын, гэгээрэл ба соёл хүгжөөхын түлөө тэмсэдэг байгаа. 1917 оной октябрьда Дээдэ-Үдэ хотодо бүгэдэ буряадуудай съезд зарлагдажа, Э-Д. Ринчино түрүүтэй Буряадай Центральна национальна комитет эмхидхэгдээ һэн. Гансал большевик партиһаа бэшэ, харин бусад бүхы социалис партинуудай түлөөлэгшэдһөө бүридүүлэгдэһэн правительство байгуулха ёһотой байгаа. Хизаарта Совет засагай тогтоогдоходо, Э-Д. Ринчино Забайкальска областиин Соведүүдэй съездын хүдэлмэридэ хабаадаба.

1919 ондо Э-Д. Ринчино бүгэдэ монголой национальна хүдэлөөндэ эдэбхитэйгээр хабаадаба. 1920 ондо тэрэ РСФСР-эй гадаадын хэрэгүүдэй талаар Сибириин ажал ябуулгын Азиин бюрогой түрүүлэгшээр томилогдобо. РСФСР-эй бүридэлдэ бүхы буряад-монгол арадтаа ниитэ нэгэн автономи байгуулхын түлөө тэрэ эдэбхитэйгээр тэмсэһэн байгаа. В.И. Ленинэй нэрэ дээрэ хоёр элидхэлэй бэшэг эльгээһэн, тэрээнтэй уулзажа хөөрэлдэһэн юм. Энэ уулзалгын һүүлээр Ленин “Зүүн зүгэй арадуудай ажаһуудаг нютагуудта РКП(б-гэй бэелүүлхэ зорилгонууд тухай” РКП(б)–гэй ЦК-гай Политбюрогой тогтоолой проект (түлэб) бэлдээ һэн. Энэ тогтоол 1920 оной октябриин 14-дэ баталагдан абтаба.

1920 онһоо Э-Д. Ринчино Монголой революционернүүдтэй эдэбхитэй харилсаагаа эхилээ һэн. Коминтернын Алас-Дурнын секретариадай монгол-түбэд хэлтэсэй хүтэлбэрилэгшэ байха үедөө тэрэ монгол революционернүүдтэй хамта Москва ошожо, Ленинтэй, Совет гүрэнэй бусад хүтэлбэрилэгшэдтэй уулзаһан байгаа.

1921-1924 онуудта Э-Д. Ринчино Хубисхалта Сэрэгэй Соведэй гэшүүн, удаань Монголой Арадай Хубисхалта армиин Хубисхалта Сэрэгэй Соведэй Түрүүлэгшэ байһан юм. 1922 онһоо Монголой Арадай намай Центральна Комитедэй гэшүүн байгаа. Монголой Арадай хубисхалта намай III съезд дээрэ элидхэл хэхэдээ, ороной хүгжэлтын капиталисбэшэ зам тухай үзэл бодолые тайлбарилжа үгөө һэн. Цэбээн Жамцарано Элбэг-Доржо Ринчино хоёр “Монголын үнэн” һониной түрүүшын дугаарнуудые бэлдэhэн, Монголой Арадай Республикын түрүүшын Конституци зохёолсогшод болоһон байна. Түрүүшын зарлалай Арадай Ехэ Хурал тэрэниие баталан абаа һэн.

1926-1927 онуудта Э-Д. Ринчино Улаан Профессурын дээдэ һургуулида һураба. 1927 онһоо 1937 он болотор Москвада Зүүн зүгэй ажалшадай Коммунис ехэ һургуулиин (КУТВ) доцентээр, удаань профессорээр хүдэлһэн байгаа.

1937 оной июниин 19-дэ худал хуурмаг хардалгаар Э-Д. Ринчино тушаагдажа, 1938 оной июниин 23-да ами наһаниинь таһарһан юм. 1957 ондо тэрэнэй гэм зэмэ сагааруулагдаа һэн.

ЦЭДЭБЖАБ САХАРОВ хадаа “Баргажанай буряадай түүхэ бэшэгэй” автор болоно. Энэ угай бэшэг Ц. Сахаров 1887 ондо бэшээ һэн. Дүү хүбүүн Николайтаяа (Цыванжаб) хамта энэ түүхэ бэшэгээ бэшэһэн юм ха гэжэ зарим шэнжэлэгшэд тоолодог. Энэ хадаа баргажан буряадай эгээл дүүрэн түүхэтэ найруулга гээшэ.

Баргажан буряадууд тухай түрүүшын түүхэтэ найруулга 1869 ондо ород хэлэн дээрэ хэблэгдээ һэн. Николай Сахаров тэрэниие бэшэһэн байгаа.

Цэдэбжаб Сахаров болбол Сахар Хамнайн ууган хүбүүн юм. 1839 ондо түрөө һэн. 1855 ондо Дээдэ-Үдын уезднэ училищи дүүргээд, нютагайнгаа приходско һургуулида багшаар хүдэлбэ. 1882 ондо баргажан буряадуудай ахамад тайшаа байһан ахай Цэрэнжабайнгаа наһа бараһанай һүүлээр Цэдэбжаб Сахаров энэ тушаалда һунгагдаа һэн. Тайжа Э.Э. Ухтомскиин даалгабаряар Цэдэбжаб Сахаров “Баргажанай буряадай түүхэ бэшэг” бэшэһэн юм. Түрүүлэн тэрэ буряадаар бэшээд, һүүлээрнь ород хэлэндэ оршуулба. Эрдэмтэд А.И. Востриков, Н.Н. Поппе гэгшэдэй тайлбарилалтатайгаар энэ түүхэ бэшэг 1935 ондо Ленинградта хоёр хэлэн дээрэ хэблэгдэн гаргагдаа һэн.

Урдандаа Буряад орондо элитэ ехэ гүн ухаатан, лама санаартад байһан гээшэ. Эдэнэй эрдэм ухаан, дүй дүршэл гансал буряад-монгол яһатанда бэшэ, харин бүхы Буддын шажанда айхабтар ехэ удха шанартай байһан юм. Лама ЦЫДЕН СОДОЕВ (СООДОЙН СЭДЭН) иимэл ажал ябуулагшадай тоодо ородог байгаа.

Тэрэ Баргажанай голой Элһэн нютагта Солсогной Соодойн бүлэдэ 1846 ондо түрөө һэн. Долоотойдоо Сэдэн дасанда гэбшэ Шагжада эльгээгдэжэ, хубараг болгогдоо бэлэй. 1861 ондо Сэдэн Тамчын (Галуута-Нуурай) дасанай бандида хамба ламын хүреэлэндэ эльгээгдэжэ, долоон жэл соо цанит факультедтэ һуража, гэбшын нэрэ зэргэдэ хүртэһэн байгаа. 1881 онһоо 1886 он болотор Соодойн Сэдэн Түбэдтэ Брайбун дасанда һуража, гүн ухаан бодолоо нарижуулаа бэлэй. 1894 ондо тэрэ Баргажанай дасанай шэрээтээр һунгагдаа һэн.

Тэрэ Буряадай делегациин бүридэлдэ оруулагдажа, Россиин гүрэнэй ниислэл хото ошожо, II дугаар Николай хааниие титимлэлгын ёһололдо хабаадалсаһан юм. Тэрээнтэй хамта Баргажанһаа тайшаа Ринчен Сотиев, Даша-Доржо Арсаланай, Еши-Доржо Анхалийн, Жигжид Цэдэнэй гэгшэд делегациин бүридэлдэ оруулагдаһан байгаа. Гэсэл Еши Намжилай баримта мэдээнэй ёһоор, энэ ёһололой үедэ Соодой лама хаанда доро дохижо мүргэбэгүй. “Юундэ мүргэбэгүй гээшэбта?” гэһэн асуудалда тэрэ иигэжэ харюусаба: – “Гэлэн хүн гансал Будда бурханай һургаалай урда толгойгоо гунхуулдаг юм”.

Соодойн Сэдэн лама 1908-1911 онуудта Зүүн зүгэй олон оронуудаар – Непал, Энэдхэг, Түбэд, Бутан, Цейлон оронуудаар аяншалаа һэн. Зүүн-Урда Азяар далайн замаар бусажа ерээ бэлэй. Тэрээгүүр аяншалһанайнгаа һүүлээр дасанһаа гаража, гурбан шабитаяа хамта Гаарга нютагта байрлаһан байгаа. Тэрэ түбшэн даруу зантай, үнэн сэхэ хүн байһан юм. 1983 ондо Непалай ниислэл Катманду хотодо Буддын шажанай түрэлөө урилагшад тухай тайлбари ном барлагдаа һэн. Соодойн Сэдэн тухай статья дүрэ зурагтайнь толилогдоһон байгаа. Тэрэ хадаа бурхан болохын хэмжээндэ хүрэһэн, эртэ урда сагта ажаһууһан энэдхэг гүн ухаатан, йог махаяна бодисадын түхэл шарайтай Нагарджуна байһанаа шэнээр мүндэлэн түрэһэн хүн болоно гэжэ мэдэрэгдээ һэн. Нагарджунадал адли тэрэ онсо гайхалтай эди шэдеэрээ олоной дунда алдаршанхай байһан юм. Тэрэ ехэ юумэ уридшалан таадаг үзэлшэн, мэдэлшэн байгаа. Тэрэнэй айладаһан олон юумэн бэелэнхэй. Тэрэ энэ хадаһаа нүгөө хада хүрэтэр ниидэжэ ябадаг байһан юм ха гэжэ хөөрэлдэхэ ушар гарадаг һэн гэхэ. Соодой лама хадаа Буддын шажанай элитэ ехэ санаартадай нэгэниинь байһан гээшэ. Орон нютагтамнай иимэ хүнэй түрэһэндэ зальбарха, шүтэхэ ёһотойбди.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай фронтнууд дээрэ Баргажан нютагаархид эрэлхэг зоригтойгоор тулалдаһан байгаа. Баргажанай-Адаг һууринда түрэһэн СЕМЕН ИВАНОВИЧ БАТАГАЕВ эрэлхэг зориг, шэн габьяа гаргаһанайнгаа түлөө Алдар Солын бүхы гурбан шатын орденуудаар шагнагдаа һэн. Алдар Солын III болон II шатын орденой кавалер болоһон хэдэн хүн бии. Мүн солдадай эрэлхэг зоригой орденуудаар шагнагдаһан олон сэрэгшэд эндэһээ ургажа гаранхай. Баргажанай аймагай һуурин, тосхонуудта баатар сэрэгшэдтэ зорюулагдаһан хүшөөнүүд бодхоогдонхой.

Эсэгын дайнай һүүлээр амгалан ажал дээрэ үнэн шударгыгаар хүдэлжэ, үндэр баян ургаса ургуулжа абаһан, колхозой үйлэдбэриие хүгжөөлсэһэн, хони мал үсхэбэрилхэ, хонин һүрэгые олошоруулха талаар ехэ ажал ябуулһан хүнүүд аймаг дотор олон юм. Шэн габьяата ажалаараа Социалис Ажалай Геройн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэһэн түрүүшүүл олон. Баргажан голдо түрөөд, Баргажанай болон Хурамхаанай аймагуудай арадай ажахые хүгжөөлсэһэн алдартай.

Хүдөө үйлэдбэриие эршэмтэйгээр хүгжөөжэ, оронойнгоо арадай ажахые арьбадхалсаһан хүнүүд эндэ олон. Тэдэнэй дунда гүрэнэй шагналнуудаар урмашуулагдаһан хүнүүдшье бии. С.М. Кировэй нэрэмжэтэ колхозой таряан ажалай бригадир РИНЧИН ВАНЮШКЕЕВИЧ ЭРДЫНЕЕВ, Кировэй нэрэмжэтэ колхозой түрүүлэгшэ РАДНА САГАЛОВИЧ БУБЕЕВ, таряашадай бригадын бригадир НИМА БАДМАЕВИЧ РИНЧИНО гэгшэд 1947 ондо үндэр баян ургаса ургуулан хуряаһанайнгаа түлөө Социалис Ажалай Геройн үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ хүртэһэн, Карл Марксын нэрэмжэтэ колхозой түрүүлэгшэ ГОМБО БОБОЛОЕВИЧ ЦЫДЕНОВ колхозойнгоо үндэр үйлэдбэриин амжалта туйлаһанай түлөө 1959 ондо Социалис Ажалай Герой болоһон юм.

Тиихэдэ Баргажанай аймагай Карл Марксын нэрэмжэтэ колхозой ахалагша хонишод ШАЛСАМА ЛАМАЖАПОВНА ЦЫРЕМПИЛОВА, ОЛЬГА ЭНХЕЕВНА САНГАДИЕВА, ДАШАНИМА БУОДИЕВИЧ СУНДУЕВ гэгшэд Социалис Ажалай Геройн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэһэн байгаа.

Һүмбэр уулата Баргажан нютагһаа уг гарбалтай олохон хүн партийна, совет зургаануудта үрэ ехэтэйгээр хүдэлжэ, республикынгаа хүгжэлтэ дэбжэлтэдэ ехэ үүргэ нүлөө үзүүлһэн байха юм. Энэ талаар ДАШАНИМА ТЫЖЕБРОВИЧ РАДНАЕВЫЕ, БАТА СЕМЕНОВИЧ СЕМЕНОВЫЕ, ВАНДАН БАДМАЕВИЧ БАЗАРОВЫЕ, ДОРЖО ЦЫРЕМПИЛОВ, мүн бусадые нэрлэжэ болоно. Эдэмнай бултадаа партиин райкомуудай нэгэдэхи секретарьнуудаар олон жэлдэ хүдэлһэн байгаа. Д.Т. Раднаев Буряадай АССР-эй Министрнүүдэй Соведэй Түрүүлэгшын орлогшоор, түсэблэлгын министрээр ажаллаһан юм. Б.С. Семенов Буряадай АССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй Түрүүлэгшээр хорёод жэлдэ хүдэлөө һэн. В.Б. Базаров КПСС-эй обкомой таһагые даагшаар олон жэлдэ ажаллахадаа, эмхидхэлэй ехэ хүдэлмэри хэһэн алдартай. ДОРЖО ЦЫРЕМПИЛОВ ВЛКСМ-эй обкомой секретаряар амжалтатай хүдэлөө. Эдэнэй баян дүй дүршэлые залуушуул ажалдаа хэрэглэдэг байна.

Баргажан голһоо гарбалтайшуул соёлой, искусствын, уран зохёолой, арадай һуралсалай, эрдэм ухаанай талаар ехэ амжалтануудые туйланхай. Эндэ нэн түрүүн Гомбожаб Цыдынжапович Цыдынжаповые дурдалтай. Тэрэ Буряадай хүгжэмтэ драмын, удаань оперо болон баледэй театрнуудай үндэһэ һуури табилгада, хүгжөөлгэдэ айхабтар ехэ үүргэ дүүргэһэн юм. 20-дохи онуудай хоёрдохи хахадта – 30-дахи онуудай эхиндэ Буряад орондо социалис соёлой үндэһэ һуури табилсагшадай дунда СССР-эй арадай артист, СССР-эй Гүрэнэй шангай лауреат (Сталинска гурбадахи шатын шангай лауреат) ГОМБОЖАБ ЦЫДЫНЖАПОВИЧ ЦЫДЫНЖАПОВАЙ нэрэ түрүүшын зэргэдэ нэрлэгдэхэ ёһотой.

Эхирэдэй һэнгэлдэр угай Гомбожаб Цыдынжапов 1925 ондо 20 наһатай хүбүүн Буряадай мэргэжэлэй һургуулида һурахаяа ороо һэн. Москвагай Искусствын Түбэй байшангай хүгжэмшэд-этнографуудай бүлэг 1926 ондо Дээдэ-Үдэ ерэжэ, техникумэй дэргэдэ олон һарын хүгжэмэй курсануудые эмхидхээ бэлэй.

1931 ондо Г. Цыдынжапов ГИТИС-эй режиссерско-багшын факультедтэ абтажа, 1935 ондо тэрэнээ эрхимээр дүүргэжэ, режиссерой диплом абаа һэн. 1932 ондо нээгдэһэн үндэһэн театрай залуу труппада режиссёр, багшанар хэрэгтэй байгаа. Гомбожаб Цыдынжапов Мария Шамбуева хоёр тэрэ үедэ айхабтар ехэ ажал ябуулаа һэн. Гомбо Цыдынжапович Шекспирэй “Отеллэдэ” Отеллын, Погодиной “Кремлиин курантнуудта” Ленинэй рольнуудые амжалтатайгаар гүйсэдхөө бэлэй.

Оперно театрай ахамад режиссёр Г. Цыдынжапов үндэһэн репертуарай асуудалые зоримгойгоор шиидхээ һэн. Тэрэ үеын буряад авторнуудай эрхим зүжэгүүд табигдаһан байгаа: Намжил Балданогой “Олоной нэгэн”, Жамса Тумуновай “Сэсэгмаа” (М. Шамбуева табиһан), Аполлон Шадаевай “Мэргэн” (Н. Балдано табиһан) гэжэ зүжэгүүд харагшадай анхарал татаба.

1940 ондо Москвада болоһон Буряадай литература болон искусствын түрүүшын декадада залуу мэргэжэлтэ искусство ехэ амжалта туйлаа һэн. Совет правительство Буряадай автономито республикын үндэһэн соёлой туйлалтануудые үндэрөөр сэгнээ бэлэй. Буряад театр Ленинэй орденоор шагнагдаба. Бүлэг артистнуудта “БМАССР-эй болон РСФСР-эй габьяата артистнууд” гэhэн үндэр нэрэ зэргэнүүд олгогдоhон байгаа. Эмхидхэлэй ехэ ажал ябуулhанайнь, зүжэгүүдые уран бэлигтэйгээр табиһанайнь түлөө театрай ахамад режиссер Г. Цыденжаповта СССР-эй арадай артистын нэрэ зэргэ олгогдоо һэн.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай жэлнүүдтэ уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ, залуу мэргэжэлтэдые хүмүүжүүлэгшэ, найруулан табигша, драматург Гомбо Цыдынжапович олон янзын ажал ябуулһан юм. 1943 ондо Белоруссиин фронт ошожо, сэрэгшэдтэ концерт-наада табиһан байгаа.

Буряад ороной хүгжэмтэ театрые амжалтатайгаар хүгжөөхэ хэрэгтэ Г. Цыдынжаповай ехэ эмхидхэхы хүдэлмэри 1949 ондо СССР-эй Гүрэнэй шангаар тэмдэглэгдээ һэн. Эдэ бүхы жэлнүүдтэ Гомбо Цыдынжапович РСФСР-эй 2-4-дэхи зарлалай Верховно Соведэй депутат, Буряадай АССР-эй 3-4-дэхи зарлалай Верховно Соведэй депутат байха үедөө гансал театртаа бэшэ, харин республика дотороо зохёохы болон эмхидхэлэй ехэ хүдэлмэри ябуулһан юм.

1980 оной хабар Г.Ц. Цыдынжапов хүндөөр үбшэлжэ, 75 наһатай боложо ябатараа, алтан дэлхэйтэеэ хахасаа һэн. Оюун бэлигтэй актерой, режиссерой, драматургын ажал ябуулгые нютагайхидынь нангинаар сахижа байдаг.

Буряадай АССР-эй Хяагтын-Адаг нютагта хасаг буряадай бүлэдэ 1915 ондо түрэһэн МИХАИЛ ИЛЬИЧ ЖИГЖИТОВ 1924 ондо нютагайнгаа эхин шатын һургуулида ороо һэн. 1933 ондо Троицкосавска дунда һургуули дүүргээд, Захааминай, Баргажанай аймагуудай эхин һургуулинуудта хүдэлбэ. Багшын мэргэжэлэй һургуули заочноор дүүргээ һэн.

1943-1945 онуудта армида алба хээ. Дайнай һүүлээр Баргажанай һургуулинуудта багшалаа. 1956 онһоо 13 жэл соо Баргажанай ангай промхоздо ангуушанаар ажаллаа һэн. Тиимэһээ Баргажан нютагые хоёрдохи эхэ нютагни гэжэ тоолодог байһан юм.

Баян дүй дүршэлтэй багша – ангуушан уран зохёолшын замда гараа һэн. Тиигэжэ 1963 ондо “Тайга соо болоһон гэмтэ хэрэг” гэжэ түрүүшынгээ ном хэблүүлэн гаргуулаа бэлэй. Саашадаа хэдэн ном бэшээ һэн. 1974-1978 онуудта Москвагай “Современник” хэблэл Михаил Жигжитовэй “Далай шадархи дайда” гэжэ романииень барлажа гаргаһан байгаа. Энэ зохёолойнь түлөө 1979 ондо М.И. Жигжитовтэ Буряадай Гүрэнэй шан олгогдобо. Тус романайнь гурбадахи ном 1981 ондо хэблэгдээ бэлэй. 1988 ондо Михаил Жигжитовэй бэшэжэ дүүргэһэн “Сагаагшан Тахяа жэл” гэжэ түүхэтэ роман хадаа уран зохёолшын һүүлшын ехэ захата болоно гээшэ. М.И. Жигжитов – СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, Буряадай арадай уран зохёолшо (1983 он), Буряадай Гүрэнэй шангай лауреат болоһон юм.

ДОРЖИЕВА ДУЛГАР РИНЧИНОВНА – поэтесса. 1943 ондо түрэһэн. СССР-эй Һэдхүүлшэдэй холбооной гэшүүн. Шүлэгүүдэй табан номой автор. 1991 ондо “Мүнгэн хутага” гэжэ зүжэг бэшээд, Х. Намсараевай нэрэмжэтэ буряад драмын академическэ театрай тайзан дээрэ табюулаа һэн. Д.Р. Доржиева – СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн юм (1991 он).

Эрдэмэй докторнууд – РАН-ай һурбалжалагша гэшүүд ЭРХИТЭ РАДНАЕВИЧ РАДНАЕВ, БОРИС ВАНДАНОВИЧ БАЗАРОВ, оперно театрай бэлигтэй дуушан МАКСИМ РАДНАЕВ болон бусад эрдэмтэд ба артистнэр Баргажан голдо эхэ нютагтай юм.

Элитэ ехэ, гайхамшагта спортсменүүд эндэһээ ургажа гараа. Түбхын түрүүлэн дүрэ буляалдалгын барилдаагаар дэлхэйн, Европын, Азиин чемпион, СССР-эй болон Россиин чемпион, уласхоорондын ехэ ехэ мүрысөөнүүдтэ илагша БОРИС БУДАЕВ СССР-эй спортын габьяата мастер, «Улаан-Yдэ хотын хүндэтэ эрхэтэн» гэһэн үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ хүртэнхэй. Мэдээжэ санашадшье байха. Кроссой урилдаагаар дэлхэйн чемпионка, уласхоорондын классай спортын мастер НАТАЛЬЯ СОЛОМИНСКАЯ, барилдаашад: уласхоорондын классай спортын мастер Жаргал Дондупов, СССР-эй спортын мастернууд ВАСИЛИЙ ГАРМАЕВ, аха дүүнэр БАДМАЖАБ, ВЛАДИМИР, ЦЫДЕНЖАБ, ДОРЖО ГУЛГЕНОВҮҮД, ВИКТОР РИНЧИНОВ болон бусад нютагайнгаа нэрэ хүндые улам дээшэнь үргэнэ бшуу.

Бата-Мүнхэ ЖИГЖИТОВ