ЗАХААМИНАЙ АЙМАГ

Хадата Захаамин. В. Урбазаевай гэрэл зураг

Зэдэ голой тэн багһаа эхиндэнь хүрэтэр хоёр хажуугаарнь, Хамар-Дабаанай урда хажууда, республикын түбһөө баруун урагшаа эгээл холын аймагуудай нэгэн болохо Захааминай аймаг байдаг. Ой модоор бүрхөөгдэнхэй үндэр уула хадануудтай, талмай тала багатайшагхан нютаг юм.

Аймагай гол һалбаринь – хүдөө ажахы. Гэбэшье 1990-ээд онуудай һандарал болотор вольфрам, молибден абадаг Союзна хэмжээнэй мантан томо комбинат (Зэдын вольфрамо-молибденовэ комбинат) аймагай ажахын гол һуури эзэлдэг байһан. Дэлхэйн хоёрдохи ехэ дайнда СССР гүрэнэй бүхы танкнуудай дүрбэнэй нэгэ хубинь энэл вольфрам хуягтай байһан баримтатай.

Хүдөө ажахын гол шэглэл – мал ажал, аймагай доодо нютагуудаар таряан ажал эрхилэгдэдэг, багашье мүртөө ургасын хэмжүүрээр республика дотороо дээгүүр тоодо ородог байна.

В. Урбазаевай гэрэл зураг

Аймагай дээдэ ажахынууд мяхалиг үүлтэрэй мал үсхэбэрилдэг, экологическа тон сэбэр бэлшээри, тэжээл дээрэ үдэһэн малай мяханай шанарынь онсо илгардаг байха юм.

Аймаг ашагта малтамалнуудаар тон баян. Вольфрам, молибден, алтан, нефрит, нүүрһэн болон бусад барилгада хэрэглэхэ малтамалнууд. Мүнөө багахан хэмжээнэй вольфрам, тиихэдэ алта элбэгээр абадаг болонхой.

Аймаг ой модоор баян, гол түлэб шэнэһэн, хуша, хуһан, хасуури, уляангир болон бусад. Тиихэдэ Сагаан-Морин тосхон шадар хоморой мүнгэлиг хасуури ургадаг байна. Хаданууд үндэр, эрид, харгы хүшэр, холо, тиихэдэ шэнэһэн модоной үйлэдбэридэ багаар хэрэглэгдэдэг тула аймагта модо үйлэдбэрилгэ тиимэ ехэ хүгжэнги бэшэ юм. Хушын һамар элбэг, тэрэниие суглуулжа тушааха хүдэлмэри үргэнөөр ябуулагдадаг.

Ашагта малтамалнуудай уурхай

Захааминай аймаг республикын аймагууд соо эгээл олон буряадуудтай аймаг гээд тоологдодог. Зэдын комбинат барилгада ородуудһаа, нютагай буряадуудһаа гадна немецүүд, татарнууд, украин, белорус яһатад, хитадууд олоор хабаадаһан, олон ондоо яһатанай эбтэй эетэй ажаһуудаг дайда юм. Республика соо тоологдодог 2000 гаран немецүүдэй 1800 гараниинь Захааминда ажаһуудаг, Закаменск хото республикын немцүүдэй түб юм.

Бүри XI-XIV зуун жэлнүүдэй үедэ энэ дайдаар түүрэг, монгол бүлэгүүд ажаһууһан баримтанууд бии гээд эрдэмтэд тоолодог. 1727 ондо ород-монгол хилэ татагдахада харуулда хабаадуулагдажа, Алайрай голһоо, Түнхэнһөө буряадууд олоороо ерэһэн, тиигэжэ Захааминай мүнөө үеын буряадуудай эхи үндэһэн тэндэһээ гээд тоологдодог.

Граждан дайнай үеын хүшөөнүүд, хүүрнүүд эндэ мүн лэ бии. Щетинкинэй отрядай штабай байрлаһан гэр, улаантанай V-хи армиин сэрэгшэдэй хүүрнүүд байдаг юм.

Соргото уула

Адхата, Алтан-Субарган, Ара-Хангай, Аршаан-Баабай, Аята, Баатар-Хаан, Баруун-Хуртага, Ёнгорбой, Обоото, Ехэ-Обоо, Буурал-Баабай, Тудхалта, Улаан- Хада, Үлзытэ, Уран-Дүшэ, Үлэнтэ, Үндэрэй-Таабай, Хаан-Уула, Хонто, Хатан-Уула, Хүүхэн-Бүмбэй, Хэлтэгэй-Таабай, Хэртын-Тээбии, Хэсэрын-Тээбии, Шулуута, Юугтын-Таабай Тээбии хоёр, Хуштын-Тээбии, Хайсагар-Таабай, Саб-Уула, Хайрхан-Таабай болон бусад үндэр һуудалтай обоо, ууланууд аймагай арад зониие аршалжа, манажа байдаг юм.

Николай ШАБАЕВ