БАБАНТЫН ЭВЕНК АЙМАГ


Эвенкнүүдэй гэр бүлэ

Баунт аймагай газар дайда Витим мүрэнэй тэн шадарые эзэлдэг. Далайн нюрууһаа дээшээ 900 метртэ оршодог, уларилынь хүйтэн, хододоо сэбдэг газартай. Налуу гүбээлиг энэ газарые үндэршье бэшэ, голой нюрууһаа 300-400 м. үндэр хаданууд хүреэлдэг.

Эндэ гол, горход, нуурнууд элбэг. Аймагай газар дээгүүр урдадаг эгээл ехэ Витим мүрэнэй утань 1294 км. болодог. Энэ мүрэн эхиндээ Витимкан гээд нэрлэгдэдэг байха юм. Бүхы голнууд болон нуурнуудайнь уһанай нюруу 150 мянган гектарһаа дээшэ гээд тоологдоно.

Аймагай гол ажаһуугшад – эвенкнүүд. Эндэхи эвенкнүүд 3 отог боложо хубаардаг – нэгэ отог Кындыгир, хоёр отог – Чильчигир.

Баунт аймагта арадай ажахын олон һалбаринууд тоологдодог. Энээгээрээ бусад аймагуудһаа онсо илгардаг байха юм.


Хойто зүгэй унаа

Баунтын острог гэхэ гү, али модоор баригдаһан бэхилэлгэ хэрэмые ород хасагуудай отряд 1652 ондо бодхоогоо һэн. Алта олзоборилго хубисхал болохоһоо холо урдаһаа захалаад илангаяа һалбаранги. Алта элбэгтэй газарнуудта сугларһан ородууд, буряадууд болон хитадууд тэндэ байраар үлэдэг байһан. Тиигэжэ Безымянка, Транцкий, Кормёжка, Дээдэ болон Доодо Стан, Ципикан, Витимэй, Федоровско гэһэн уурхайнууд байгуулагдаһан. Бүхыдөө Баргажанай алта олзоборилгодо хабаатай бүхы уурхайнуудай хүтэлбэри 1936 он болотор Ципикан дээрэ байһан юм. Баргажанай алташан Новомейский гэдэгэй захижа, Англида бүтээлгэһэн драга мүнөөшье болотор нэгэ уурхай дээрэнь байдаг. Баунт аймагай тэрэ үеын зоной 64,2 процентнь алта олзоборилгодо хабаатай байгаа. Мүнөө аймагта алтанһаа гадуур модо үйлэдбэрилгэ, ан, загаһа олзоборилго, оро, адуу, мал үсхэбэрилгэ хэгдэдэг.


Бишыхан орошон.
В. Урбазаевай гэрэл зураг

Эндэ археологическа шэнжэлгэнүүд оройхон хэгдэжэ захалһан. Тиигэжэ шулуун зэбсэгтэ үеын хүнүүдэй зуун жэлэй ажаһуудалай үлэгдэлнүүд олдоһон байха юм.

Граждан дайнай үйлэ хэрэгүүд энэ аймагые дайраагүй гээд тоологдоно. Гэбэшье Карафтит һууринда 1905 оной хубисхалда Кронштадтда хабаадалсаһан, Прибайкалиин фронтын партизан отрядай командир, сүлэлгэдэ гараһан В.Д. Волгиной (1821-1912 онууд) хүүр бии юм.

Энэ дайдаар Совет засаг байгуулгада эдэбхитэй хабаадагшад гэбэл, С.П. Широких-Полянский, П.П. Морозов, Н.С. Кабашев болон бусад.


"Болдёр" нааданай үедэ.
"Буряад Үнэн" һониной архивһаа

Буртаг шэрэнгитэ тайга соохи соёлой байгуулалта, хүгжэлтэ улаан урса гэрнүүдһээ, уншалгын обоохой гэрнүүдһээ эхилһэн түүхэтэй. Мүнөө эндэ 18 клуб, 12 библиотекэ, филиалтай искусствын һургуули, Буряадай хойто зүгэй арадуудай музей хүдэлнэ. Уран һайханай бүлгэмүүдтэ, кружогуудта 700 гаран хүн хабаададаг. Аймагай Соёлой байшанда “Осикта” (“Одон”) гэжэ арадай театр, эвенк үндэһэтэнэй ансамбль 20 гаран жэлэй туршада хүдэлжэ байна.

Мүнөө аймаг дотор 15 һургуули, һургуулида ороогүй хүүгэдэй 7 эмхи, үхибүүдэй зохёохы ажалай байшан, хүүгэдэй-эдиршүүлэй түб хүдэлдэг. 1949 һурагшад эдээндэ ябадаг юм. “Хосинкан” гэжэ эвенк үхибүүдэй ансамбль амжалтатайгаар ажалладаг. Хүүгэд-эдиршүүлэй түбтэ үхибүүд түрэл хэлэеэ, соёлоо, ёһо заншалаа хүгжөөдэг. Эндэ үхибүүд ангай арһа элдэжэ, хубсаһа хунар, гутал оёжо, агнууриин онол шадабарида, аргада һурадаг, үндэһэн эдеэ хоолоо бэлдэхэ дадал шадабаритай болодог байна.

Баунт аймагта Амалаад, Джилиндэ, Маарагта, Сагаан-Дабаан, Монгой, Тагнагата гэхэ мэтэ тахилгата ууланууд байдаг.

Николай ШАБАЕВ


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>