БАБАНТЫН СУУТА ХҮНҮҮД

Баунтын Эвенкын аймаг Буряад Республикын зүүн-хойто хубида оршодог юм. Эндэһээ фронт мордожо, эрэлхэг зоригтойгоор дайлалдаһан хүнүүд олон ааб даа. Эдэнэй олохониинь орден, медальнуудаар шагнагданхай. Хоёрынь онсо шалгаржа, Советскэ Союзай Геройнууд болоһон алдартай.

НИКОЛАЙ РЕДКОВСКИЙ 1916 ондо түрэһэн юм. Карафтидай дунда һургуули дүүргээд, Томскын артиллериин училищида һурахаяа орожо, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай урда тээ һургуулияа түгэсхөө һэн. Дайнай түрүүшын үдэрһөө гитлеровскэ булимтарагшадта эсэргүү байлдаануудта хабаадаа һэн.

Николай Иванович Прибалтикын, Баруун, Түбэй ба Белоруссиин фронтнууд дээрэ дайлалдаһан байгаа. Байлдаануудта хододоо эрэлхэг зориг гаргадаг, баатаршалга харуулдаг һэн. Эрэлхэг артиллеристын энгэртэ правительствын үндэр дээдын хайра шагналнууд – Улаан Одоной, Улаан Тугай, Эсэгэ Ороноо Хамгаалгын дайнай I болон II шатын орденууд яларба.

I Белоруссиин фронтын сэрэгүүдэй бүридэлдэ орожо, Одер мүрэниие гаталалгын үедэ гвардиин капитан Редковский баатаршалга гаргаа һэн. Фашис Германиин эшээн – Берлин худар манай сэрэгүүдэй эршэтэ добтолгые зогсоохын тула хархис дайсан али бүхы һэдэлгэ гаргаба. Морин сэрэгшэдэй түрүү частьнууд сухариха баатай болобо гэжэ дуулахадаа, гвардиин капитан Редковский һүүлшынгээ һомоной дууһатар тулалдахые шиидэбэ. Хүндөөр шархатабашье, дайсанай шанга добтолгые сухарюулхадаа, олон сэрэгшэдые хүлһөөнь буулгаһан, томо буунуудыень һамна бута буудаһан байгаа.

146-дахи гвардиин артиллери-миномедой полкын командир гвардиин подполковник Володарский шагналай хуудаһан дээрэ иигэжэ заагаа һэн: “Дайшалхы захиралта бэелүүлхэдээ, нүхэр Редковский эрэлхэг зориг гаргаһанайнгаа түлөө правительствын үндэр дээдэ шанда – Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэдэ хүртэбэ”. СССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй 1945 оной мартын 24-нэй Зарлигаар энэ үндэр нэрэ зэргэ олгогдоо һэн.

Дайнай дүүрэһэнэй һүүлээр Н.И.Редковский Фрунзиин нэрэмжэтэ Сэрэгэй академидэ һураад, сэрэгэй училищида багшалһан байгаа. Гвардиин подполковник Редковский Киев хотодо ажаһуугаа.

ИВАН АЛЕКСАНДРОВИЧ РУБЛЕНКО Баунтын аймагай Ципикан нютагта 1920 ондо түрэһэн намтартай. 1939 онһоо Совет Армида алба хээ. Эсэгын дайнай эхинһээ фронт дээрэ дайлалдаа һэн. I Украинска фронтын 4-дэхи танкова армиин 6-дахи гвардиин оньһожоруулагдамал Львовой Улаан тугта бригадада алба хээ бэлэй.

1945 оной январь һарын нэгэ үдэр артиллериин дивизионой командир коммунист Рубленко дайшалхы даабари абаба: Одер мүрэнэй баруун бэедэхи дайсанай бэхилэлгые үгы хэхэ. Һүниин харанхыгаар майор Рубленко 17 тагнуулшадтай онгосоор Одерой уһа руу ороо һэн. Теэд уданшьегүй немецүүд тэдэниие обёорходоо, буудажа захалба.

– Бултадаа уһа руу һүрэгты! – гэжэ эрэлхэг командир захирба. Удабашьегүй тагнуулшадай бүлэг яһала һайнаар баруун бэедэнь гаража, бэхилэлгэ хээд, дайсанай гурбан добтолгые сухарюулаа һэн. Гвардиин майор Рубленко шадамар бэрхээр ударидажа, фашистнуудай бүхы добтолгонуудые бута сохёод, таарамжатай зохид газар эзэлһэн байгаа.

4-дэхи танкова армиин Сэрэгэй Соведэй тобшолол богонихон байба: “Эрэлхэг зоригтой, шадамар бэрхэ командир Иван Александрович Рубленко Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэдэ хүртэхэ эрхэтэй”. Урда тээнь Дайшалхы Улаан Тугай, Эсэгэ Ороноо Хамгаалгын дайнай II шатын орденуудаар шагнагдаһан байгаа.

Дайнай һүүлээр Иван Александрович Сахалинай областиин Южно-Курильск һууринда загаһанай комбинадай директорээр хүдэлөө һэн.

Буряадай түрүүшын Президент ЛЕОНИД ВАСИЛЬЕВИЧ ПОТАПОВ 1935 оной июлиин 4-дэ Баунтын аймагай Уакит һууринда түрэһэн байгаа. Дайнай эхиндэ эсэгэнь фронт мордобо. Тиихэдэнь эхэнь хүбүүдээрээ Хурамхаанай аймагай Аргада нютагта нүүжэ ерээ һэн. Тэрэнэй бага балшар наһан эндэ үнгэрөө.

Хабаровскын түмэр замай тээбэриин дээдэ һургуулиие шалгарһанай тэмдэгтэйгээр дүүргэжэ, “инженер-механик” мэргэжэлтэй болоһон юм. 1965 ондо үйлэдбэриһөө таһалгаряагүйгөөр Эрхүүгэй арадай ажахын дээдэ һургуулида һуража, экономистын мэргэжэл шудалаа һэн. 2000 ондо Москвада тэрэ экономикын эрдэмэй докторой нэрэ зэргэ олохо талаар диссертаци хамгаалаа бэлэй.

Улаан-Үдын локомотив-вагон заһабарилгын заводто мастерһаа ажалайнгаа зам эхилээд, Буряад Республикын Президент болотороо ургаа.

1976 ондо КПСС-эй Буряадай обкомдо партийна хүдэлмэридэ эльгээгдээ һэн. 1987 ондо Туркмениин ССР-эй Мариин областиин гүйсэдхэхэ комитедэй түрүүлэгшээр томилогдобо. 1989 ондо Туркмениин ССР-эй Верховно Соведэй Түрүүлэгшын орлогшын тушаалда томилогдоо бэлэй.

1990 ондо Буряад орондоо бусажа ерээд, партиин обкомой нэгэдэхи секретаряар һунгагдаа һэн. 1991 ондо Буряад Республикын Верховно Соведэй Түрүүлэгшээр һунгагдаһан байна. 1994 ондо Буряад Республикын түрүүшын Президентээр, тиихэтэеэ хамта Правительствын Түрүүлэгшээр һунгагдаһан юм. 1998-2002 онуудта – Буряад Республикын Президент. 2002 ондо гурбадахяа Буряад Республикын Президентээр һунгагдаа.

СССР-эй спортын габьяата мастер ГЕННАДИЙ САПУНОВ греко-римскэ барилдаагаар дэлхэйн хоёр дахин чемпион болоһон алдартай. 1968 ондо Мексикын ниислэл Мехикэ хотодо үнгэргэгдэһэн XIX Олимпиадада хабаадахадаа, тэрэ һанаһандаа хүрэжэ шадангүй, гурбадахи һуури эзэлжэ, хүрэл медаляар шагнагдаа һэн. Гадна Г.Сапунов СССР-эй болон Россиин оло дахин чемпион болоһон, дэлхэйн олон оронуудта үнгэргэгдэһэн уласхоорондын мүрысөөнүүдтэ, наадануудта илалта туйлаһан намтартай. Геннадий Сапунов СССР-эй суглуулагдамал командын тренерээр хүдэлһэн байгаа.

Эдиршүүлэй дунда һур харбалгаар Европын түрүү һуури эзэлхын түлөө мүрысөөн Даниин Силькеберг хотодо болобо. Баунтын аймагай түлөөлэгшэ – 16 наһатай СЕРГЕЙ КУРЧЕНКО компаунд классаар хубиин болон командна тоосоогоор Европын чемпионой нэрэ солодо хүртөө.

Баунтда тоонтотой эдир хүбүүн Гусиноозерск хотодо айлшаар ерээд байха үедөө хүршэ Бадмажаб Цыбиковтэй уулзаа һэн. Тиин тэрэнэй һоригшо – һур харбалгаар СССР-эй гурба дахин чемпион, дэлхэйн рекордсмен, уласхоорондын классай спортын мастер Бадмажаб Семенович Цыбиковэй хүтэлбэри доро һорилго хэхэдээ, ехэ амжалта туйлаба бшуу.

– Эдир хүбүүе энэ ехэ мүрысөөндэ эльгээхэдээ, амжалта туйлаха байһандань, найдаа һэмди. Россиин Һур харбалгын федерациин түрүүлэгшэ Владимир Николаевич Ешеев номо годлёор түгэс һайнаар хангаба. Спонсорнууд олдоо. Аймагай толгойлогшо Андрей Туракин түрүүтэй бусад эдэбхитэд мүнгэ тангаар туһалба. Энэнь хадаа оройдоол хоёр жэл соо һорилго хэжэ байһан эдир хүбүүнэй ехэ амжалта гээшэ, – гэжэ һур харбалгаар Буряад Республикын ахамад тренер Константин Эрдынеев хөөрэнэ.

Бата-Мүнхэ ЖИГЖИТОВ