БАЙКАЛ ШАДАРАЙ СУУТА ХҮНҮҮД

Дэлхэйн хоёрдохи дайнай үедэ Байгал-Шадарай аймагһаа 4000 тухай хүнүүд Совет Армиин албанда татагдажа, шуһата байлдаануудта хабаадахадаа, 1468-ниинь баатарай үхэлөөр унаа һэн. Байгал-Шадарай аймагайхид дайнай ара талада шэн габьяатайгаар ажаллажа, мяха, һү, тоһо, дулаан хубсаһа оборонын жасада тушаадаг, танкова колонно, самоледуудай эскадрили байгуулгада мүнгэ зөөри суглуулдаг байгаа.

Дайнда эрэлхэг зориг, баатар габьяа гаргагшадай дундаһаа Ленинскэ комсомолой, Коммунис партиин хүмүүжэмэл ГЕОРГИЙ МОСКАЛЕВ онсо шалгарһан байха юм. 2-дохи, 3-дахи, 4-дэхи Украинын фронтнуудай бүридэлдэ орожо, 1943 оной январьһаа Эсэгын дайнда эдэбхитэйгээр хабаадаа һэн. Өөрынгөө частьтай хамта тэрэ Румыниие, Болгариие, Венгриие, Чехословакиие, Югославиие, Австриие фашизмһаа сүлөөлэлсэһэн байгаа.

...Дунай мүрэниие түрүүлэн гаталаад, баруун эрьедэнь бэхилэлгэ хэжэ, полкын бүхы сэрэгшэдэй мүрэниие гаталхыень хангаха гэһэн даалгабари ехэ буугай взводой командир лейтенант Москалевто үгтөө һэн. 1944 оной декабрь һарада Дунайн эрьедэхи бэхилэлгэ эзэмдэн абахын түлөө байлдаанда тэрэ баатаршалга гаргаһан, эрэлхэг зориг харуулһан байна.

...Эрье хүрэтэр зуугаад метр үлэбэ. “Уһа руу орохо!” гэжэ батальоной командирай захирхатайнь сасуу, дайсан пулемет болон миномедоор хайра гамгүй буудаһан байгаа. Гвардиин лейтенант Москалев “Ура!” хашхаран, түрүүлэн уһа руу орожо, эрье тээшэ тамарба. Взводой сэрэгшэд командирайнгаа хойноһоо уһа руу орожо, нүгөө эрьедэнь гараад, таарамжатай газар эзэлжэ, бүхы полкынгоо сэрэгшэдэй уһа гаталалгые хангаһан байгаа.

СССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй 1945 оной мартын 24-нэй Зарлигаар гвардиин лейтенант Георгий Николаевич Москалевто Советскэ Союзай Геройн үндэр нэрэ зэргэ олгогдожо, Ленинэй орден, “Алтан Одон” медаль барюулагдаа һэн. Гадна Эсэгэ Ороноо Хамгаалгын дайнай I шатын, Улаан-Одоной орденууд, медальнууд баатарай энгэрые шэмэглээ һэн.

Георгий Николаевич сэрэгэй албанһаа табигдамсаараа, Улаан-Үдэдэ ажаһуухадаа, бэеэ уран зураашын ябуулгада зорюулһан юм. Тэрэ Байгал далайе, түрүү хүнүүдэй дүрэ зурагуудые, үзэсхэлэн һайхан байгаалиие зураһан байна. СССР-эй Уран зураашадай холбооной гэшүүн болон Буряадтахи Россиин 40 гаран Геройнууд сооһоо гансаараал амиды мэндэ үлөөд, Агуу Илалтын 60 жэлэй жабхаланта ойе угтажа байна. Мүнөө Георгий Николаевич Прибайкалиин аймагта ажаһуудаг.

МЕЛЬЧАКОВ МИХАИЛ ГРИГОРЬЕВИЧ (1921) – прозаик. Тэрэ Новосибирскэ областиин Тагучинска районой Владимировка тосхондо түрэһэн юм. Техническэ дунда һургуулитай. 1958 ондо Архангельскын мэргэжэл дээшэлүүлгын институдай уһанай транспортын таһаг дүүргэһэн намтартай. Новосибирскын областьдо, Буряад орондо, Монголдо ажаһуугаа, ажаллаа.

1968 ондо уран зохёолой ажал ябуулга эхилээ һэн. Тэрэл жэлдээ “Расколдованное место” гэжэ түрүүшынь туужа “Байгал” һэдхүүлдэ хэблэгдээ бэлэй. 1970 ондо энэ туужань ном болгогдон, Улаан-Үдэ хотодо барлагдаһан байгаа. 1972 ондо Москвада дахинаа хэблэгдэбэ. Уран зохёолшо “Без дизельного сердца” гэжэ очерк (1988), “Свежун” гэжэ түүхэтэ роман (1989) бэшэнхэй.

Мүнөө тэрэ Прибайкалиин аймагай Ильинка тосхондо ажаһуудаг.

СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн (1992).

Эсэгын дайнай алдарта лётчик, Советскэ Союзай гурба дахин Герой, Советскэ Союзай Маршал АЛЕКСАНДР ПОКРЫШКИН, Кубын хүтэлбэрилэгшэ ФИДЕЛЬ КАСТРО, СССР-эй хоёрдохи космонавт ГЕРМАН ТИТОВ болон бусад Байгалда ерэхэдээ, Байгал-Шадарай аймагай нютагуудаар ябаа һэн.

Байгал-Шадарай үлгэн һайхан газар дээрэһээ олон мэдээжэ, хүндэтэй хүнүүд ургажа гараһан байна. Буряад Республикын финансын министр АЛЕКСАНДР НАЛЁТОВЫЕ түбхын түрүүлэн дурдажа болоно. Тэрэ 1998-2002 онуудта Буряад Республикын Правительствын Түрүүлэгшын Нэгэдэхи орлогшоор, финансын министрээр һунгагдаа һэн. 2002 ондо тэрэ республикын финансын министрээр томилогдоод, хүдэлжэ байна.

Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин багша, техническэ эрдэмэй доктор, профессор АЛЕКСАНДР СЕМЕНОВ, радио-холбооной талаар Гүрэнэй шангай лауреат, габьяата уралан нарижуулагша, инженер-полковник ГЕОРГИЙ ПЕРОВ, Россиин габьяата зоотехник, зоотехническэ эрдэмэй кандидат, Шэтын хүдөө ажахын дээдэ һургуулиин профессор ИЛЬЯ ВИНОГРАДОВ, Россиин габьяата врач, Томскын медицинын дээдэ һургуулиин профессор ГЕОРГИЙ ЖЕРЛОВ, педагогикын эрдэмэй кандидат, Севастополь хотын дипломой һүүлээрхи һуралсалай институдай проректор доцент ЛИДИЯ НИКАНОРОВА, Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин проректор, педагогикын эрдэмэй доктор, профессор ВИТАЛИЙ ЦИНКЕР гэгшэд эндэһээ ургажа гаранхай.

МАРТА ЗОРИКТУЕВА тус аймагта түрөө һэн. 30 гаран жэл соо Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ буряад драмын академическэ театрта хүдэлхэдөө, зуугаад рольдо наадажа, ехэ амжалта туйланхай. Тэрэнэй наадаһан рольнууд зүжэгүүдэй удхада тааралдадаг гээшэ. Тиигэжэ М. Зориктуева харагшадай дура татанхай.

Тэрэ Зүүн Сибириин соёлой дээдэ һургуули дүүргээ һэн. Марта Зориктуева Буряад Республикын арадай артистын, Россиин Федерациин габьяата артистын үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ хүртэһэн юм. Буряад Республикын Гүрэнэй шанда хүртөө һэн. Үшөө олон рольнууд тэрэниие хүлеэнэ.

ГЕННАДИЙ ТЕМНИКОВ хадаа манай республикын элитэ ехэ спортсменүүдэй тоодо ородог юм. Тэрэ дундуур болон холын зайда урилдалгаар (3 000, 5 000, 10 000, 20 000, 42 195 метр) СССР-эй, Россиин Федерациин хэдэ дахин чемпион болоһон, уласхоорондын ехэ ехэ мүрысөөнүүдтэ илалта туйлаһан байгаа. Г. Темников хүнгэн атлетикээр Россиин суглуулагдамал командын гэшүүн, уласхоорондын классай спортын мастер юм. Тэрэ Буряад Республикын болон Россиин хэдэн рекорд тогтоонхой.

Бата-Мүнхэ ЖИГЖИТОВ


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>