ХЯАГТЫН АЙМАГ
 Хяагта хото. З. Дагбаевай гэрэл зураг |
Республикын урда, баруун-урда аймагуудай нэгэн болохо Хяагтын аймаг ой модотой гүбээлиг талада байдаг. Аймагай дэбисхэр дээгүүр Сэлэнгэ Сүхэ хоёр ехэ мүрэн, тэдээндэ шудхадаг гол горход урдадаг юм.
Манай Забайкалида ламын шажанай түрүүшын түб - Мөөрөөшын дасан 1758 ондо баригдаһан гээд тоологдодог.
Хяагтын-Адаг, Дүүрэн, Саба, Харанхы, Байса, Хара-Бууса багаар палеолидай үеын хүнүүдэй ажамидаралай үлэгдэлнүүд олдоһон. Гуулин, мүн эртын түмэр зэбсэгтэ зуун жэлнүүдэй үенүүдэй хүшөөнүүд байдаг, тэрэ үеын хүүрнүүд элбэг.
 Воскресениин һүмэ. З. Дагбаевай гэрэл зураг |
Хяагта хотын шулуун барилганууд 1800-дахи онуудһаа эхитэй. 1809 онойнгоо Зарлигаар наймааша хүпеэсүүдые Хяагтын һууринуудта үлөөгөөд, бусад зонииень мүнөө байһан Троицко һүмэ тээшэ илгажа гаргаһан, тиигэжэ тэрэ үедэл Троицкосавск гэжэ нэрлэгдэһэн энэ хото тон ехээр, түргэнөөр хүгжэһэн байха юм.
Тиигэжэ 1829 ондо энэ хото Байгалай зүүн талада эгээл томо хото болоһон байгаа.
Мүнөө Хяагта хотодо урданай модоншье, шулууншье барилгын гоё һайханиие гэршэлһэн гэрнүүд олон юм. Тэрэ тоодо Нерпин, Лушников хүпеэсүүдэй гэрнүүд ороно. А.М. Лушниковай гэртэ академик Д.Н. Прянишников түрэһэн юм.
Хубисхалай үйлэ хэрэгүүдтэ хабаатай газар нютагууд, байра байшангууд, хүшөөнүүд тон элбэг. РСДРП-гэй гэшүүн Шулынгинай һуужа байһан гэртэ 1919 оной сентябриин 2-то бүхы Сибириин социал-демокрадуудай конференци үнгэрһэн байгаа. (Мүнөө тэрэнь Ленинэй гудамжын 63-дахи гэр).
 Мөөрөөшын Балдан-Брайбун дасан |
Граждан дайнай үеын хүшөөнүүд олон. Буряадай түрүүшын революционер Цыремпил Ранжуров энэ нютагай хүн байһан юм. Мүнөө Худара-Сомондо, мүн Шараголдо энэ хүндэ хүшөөнүүд табигдаһан байдаг. Тиихэдэ Монголой гүрэн түрэ байгуулһан ударидагша Д. Сүхэ-Баатарай В.И. Ленинтэй уулзахаяа Москва зориходоо, орожо хоноһон гэршье байха, тэндэ мүн лэ хүшөө бодхоогдонхой.
Аймагай хүн зоной ехэнхинь ородууд, буряадууд. Ородууд ехэнхи ушарта Хяагта хотодо, мүн хотын түхэлэй һууринуудта олон, хүдөө тосхонуудаар буряадуудай тоо булюу байха юм.
 Обоогой хажууда. С. Конечныхын гэрэл зураг |
Эндэ үни галабай эмнэлгэдэ үргэнөөр хэрэглэг-дэдэг Хираанай дабһалиг нуур бии. Монгол туургата арадуудай ёһолдог 5 ехэ Хаан уулын хоёрынь – Хүмэн-Хаан, Хүгтэй-Хаан ууланууд Хяагтын аймагай дэбисхэр дээрэ оршодог юм.
Аранжуун, Арьяа-Баала, Буураг-Хаан, Бүргэтэй-Хаан, Мөөрөөшын баабайнар, Даша-Балбар, Дулма-Хатан, Согто-Хангил, Хаан-Шулуун, Хүмэн-Хаан, Хүгтэй-Хаан, Хэрээтэ-Хаан, Шулуун обоо, Шулуута, Яшилга-Хаан болон бусад уула обоонууд аймагай дэбисхэр дээрэ байдаг юм.
Николай ШАБАЕВ
| << гэдэргээ | гаршаг | саашаа >> |