ХУРАМХААНАЙ СУУТА ХҮНҮҮД

Баргажан голой дээдэ дайдаар хабтайн нэмжыдэг Хурамхаанай аймаг Буряад ороной зүүн-хойто хубида оршодог юм. Эвенк хэлэнһээ уг үндэһэтэй “курум” гэжэ үгэ “шулуунай бутархай” гэһэн удхатай. Харин “кан”, “хан” гээшэнь багадхаһан залгалта мүн. Ушар иимэһээ “шулуунай” жэжэхэн бутархай” гэһэн удхатай болоно бшуу. РСФСР-эй Верховно Соведэй Президиумэй 1944 оной августын 3-най Зарлигаар 1944 оной сентябриин 1-дэ Хурамхаанай аймаг эмхидхэгдэн байгуулагдаа һэн. Һүүлээрнь Баргажанай аймагтай ниилүүлэгдэһэн аад, 1971 оной эхиндэ амяарлагдан хубилгагдаа бэлэй.

Энэ аймагһаа эрэлхэг зоригтой сэрэгшэд, ажалай түрүүшүүл, оюун бэлигтэй уран зохёолшод, поэдүүд, артистнууд, уран зураашад, искусствын түлөөлэгшэд, мэдээжэ спортсменүүд гаранхай. Олон тоото багшанар болон врачнуудые дурдангүй байхын аргагүй.

Буддын шажанай алдар сууда гараһан лама, Баргажанай дасанай шэрээтэ СООДОЙН СЭДЭН Хурамхаанай аймагай Элһэн нютагта түрэһэн юм. Тэрэнэй 70 наһатайдаа 1916 ондо тагаалал болоходонь, бэень хайлуулагдажа, шарил болгогдоод, тоонто нютагтань бодхоогдоһон субарга соо хэгдээ һэн.

Үнэн шударгы ажалайнгаа түлөө, хүдөө ажахые хүгжөөхэ талаар габьяатай байһанайнгаа түлөө аймагай олон ажалшад, хүтэлбэрилэгшэд, тэдэнэй тоодо Уланай колхозой таряашан, механизатор САНЖИЖАБ БАЯНДУЕВИЧ ЧОЙРОПОВ, Угнаасай нютагай тракторна бригадын бригадир ЧОЙМПОЛ БАДМАЕВИЧ БАДМАЕВ Үнэгэтэй нютагай таряашадай бригадир ШАГЖА УБАРДАНОВИЧ ТУБДЕНОВ гэгшэд хэдэн жэлэй туршада үндэр баян ургаса ургуулан хуряаһанайнгаа түлөө Социалис Ажалай Геройн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэһэн юм. Дэрээнэй колхозой түрүүлэгшэ ДОНДОБ ЧИТАГАРОВИЧ ЦЫДЕНДОРЖИЕВ, “Красный пахарь” колхозой таряан ажалай бригадын бригадир ИВАН МИХАЙЛОВИЧ ТЕРЕНТЬЕВ, Аргатын “Бата байдал” колхозой түрүүлэгшэ ГАРМА ДАМБАЕВИЧ ДАМБАЕВ, таряан ажалай баригадануудай хүтэлбэрилэгшэд Н.Б. РИНЧИНО, Ш.У. ТУБДЕНОВ, Аргатын суута механизатор ЦЫДЕН ШАГЖАНОВИЧ БУБЕЕВ, Гааргын С.М. Кировэй нэрэмжэтэ колхозой бригадир ЦЫРЕН БАДМАЕВИЧ ЮНДУНОВ, Дэрээнэй колхозой бригадир ХУБРАК ДЫЛГИРОВИЧ ХУРГАНОВ гэгшэд СССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй Зарлигуудаар Социалис Ажалай Геройн үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ хүртөө һэн.

ЧАЙБОН ЦЫБИКОВЭЙ нэрэ Улаан-Үдэ хотын барилгашадай дунда һайн мэдээжэ юм. Мүргэн нютагта түрэһэн Ч. Цыбиков 1936 ондо республикынгаа ниислэл хото ерэжэ, “Бурводстройн” трестдэ барилгашанаар хүдэлжэ эхилээ һэн. Нимгэн түмэрэй дарханай мэргэжэл шудалаад, байрын гэрнүүдэй орой хушагшаар ажаллаһан байгаа. Барилга дээрэ үндэр амжалта туйлаһанайнгаа түлөө СССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй 1958 оной августын 9-нэй Зарлигаар Чайбон Цыбиков Социалис Ажалай Герой боложо, Ленинэй орденоор, “Хадуур ба Балта “ гэһэн Алтан медаляар шагнагдаа бэлэй. Тэрэ Буряадай АССР-эй Верховно Соведэй депутадаар хоёр дахин һунгагдаhан юм. Дүршэл шадабаритай, гэрэй орой хушадаг олон ажалшадые һурган хүмүүжүүлһэн байгаа. Тэдэнэй зариманиинь мүнөөшье болотор хүдэлһөөр.

Партийна, совет хүдэлмэриин эдэбхитэд нютагайнгаа нэрэ хүндые дээшэлүүлһэн, улам дээшэнь үргэһэн байха юм. Буряад Республикын КПСС-эй обкомой таһагые даагша, “Буряад үнэн” һониной ахамад редактор, Буряад Республикын Верховно Соведэй Түрүүлэгшын орлогшо байһан РЕВОМИР ГАРМАЕВАЙ нэрые дурдалтай.


Манай республикын мэдээжэ поэдүүд – уран шүлэгшэд энэ аймагһаа ургажа гаранхай. НИКОЛАЙ ГАРМАЕВИЧ ДАМДИНОВ 1932 ондо Хурамхаанай аймагай Угнаасай нютагта түрэһэн байгаа. 1951 ондо дунда һургуулияа алтан медальтайгаар дүүргээд, Москвагай гүрэнэй ехэ һургуулиин атомай элшэ хүсэнэй факультедтэ орохо хүсэлэнтэй байһан аад, зохёохы шунал абьяасынь булижа, Москвадахи А.М. Горькиин нэрэмжэтэ Удха зохёолой дээдэ һургуулида һурахаяа ороо һэн. Дээдэ һургуулияа дүүргээд, 1956 ондо сценариин Дээдэ курсада һуража гараһан юм. Николай Дамдинов – 30 гаран номой автор. Тэрэнэй хэдэн зүжэгүүд буряад драмын театрай тайзан дээрэ табигданхай. Буряадай Уран зохёолшодой холбооной правлениин түрүүлэгшээр удаан саг соо хүдэлөө һэн. Буряадай болон СССР-эй Верховно Соведүүдэй депутадаар һунгагдаһан байгаа. Тэрэ Буряадай Гүрэнэй шангай лауреат (1970), М. Горькиин нэрэмжэтэ Россиин Гүрэнэй шангай лауреат (1975) болоо бэлэй. РСФСР-эй соёлой габьяата хүдэлмэилэгшэ (1984) гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэдэ хүртэһэн байгаа. Николай Гармаевич Ажалай Улаан Тугай, Арадуудай Хани барисаанай орденуудаар шагнагданхай. 1973 ондо Н.Г. Дамдинов Буряадай арадай поэт болоо һэн.

АНГАБАЕВ СОЛБОН ДОНДУПОВИЧ Хурамхаанай аймагай Гаарга нютагта түрэһэн намтартай. Дунда һургуули мүнгэн медальтайгаар дүүргээд, А.М. Горькиин нэрэмжэтэ Удха зохёолой дээдэ һургуулида һураа һэн. Хори гаран ном хэблүүлһэн юм. Уянгата шүлэгүүдые бэшэхэһээ гадна, хэдэн туужа барлууланхай. 1994 ондо Буряадай арадай поэдэй нэрэ зэргэдэ хүртөө һэн.

ДАШИ-ДОНДОБ ЭМЕТХЕНОВИЧ ОЧИРОВ 1948 ондо Хурамхаанай аймагай Ботолло нютагта түрэһэн юм. Дэрээнэй дунда һургуули дүүргээд, 1974 ондо Москвагай уулын дээдэ һургуулиин физико-математикын факультет түгэсхөөд, Зэдын комбинадай Холтоһоной уурхайда хүдэлөө һэн. Удаань Зүүн Сибириин технологиин дээдэ һургуулиин философиин кафедрада хүдэлхэеэ ороһон юм. 1977 ондо Ленинградай ехэ һургуулиин философиин факультедэй аспирантурада һуража захалба. 1981 ондо философёор кандидадай диссертаци хамгаалаа һэн. Доцент болонхой.

Тэрэ – хэдэн номой автор. СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн. Философиин эрдэмэй доктор, профессор.


Хэды олон артистнууд эндэһээ мүндэлөө гээшэб?!

Эдэмнай ямар һайхан хоолойтойб даа! Эндэ нэн түрүүн бас бүдүүн хоолойтой БАДМА БАЛДАКОВ тухай хэлэлтэй. Бадма Мелентьевич 1918 оной сентябрь һарада түрэһэн юм. 1933 ондо нютагайнгаа һургуулиин 7 класс дүүргээд, эсэгынгээ хүсэлэнгөөр хүдөө ажахын техникумдэ һурахаяа оробо. Гомбо Цыденжаповичтай уулзажа, хүгжэмэй-театральна училищида һурахаяа ороо һэн. Училищияа 1938 ондо дүүргээд, буряадай хүгжэмтэ-драмын театрта хүдэлжэ захалба. Тэрэ Буряад орондо оперно искусствын үндэһэ һуури табяа һэн. Арадай дуунуудые гүйсэдхэхэһөө гадна, хэды олон оперодо гол партинуудые дуулааб даа. Тиигэжэ тэрэ Россиин Федерациин арадай артистын үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэһэн юм. Тэрэ өөрөө дуунуудай үгэ бэшээд, хүгжэмыень найруулдаг байгаа. Тиин шиираг наһандаа хүндөөр үбшэлжэ, 1974 ондо энэ дэлхэйтэеэ хахасаа һэн.

БУЯНТА ГРИГОРЬЕВИЧ АЮШИН хадаа бэлигтэй бэрхэ артист байхаһаа гадна, онсо өөрын харасатай режиссер байһан юм. Тиигэжэ тэрэ элдэб рольнуудта наадажа, оюун бэлигтэй байһанаа гэршэлээ һэн. Энээнэйнгээ түлөө Буянта Аюшин Буряадай арадай артист болоһон, режиссерско ажал ябуулгынгаа түлөө Аюшин “Россиин Федерациин искусствын габьяата ажал ябуулагша” гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэдэ хүртэһэн юм. Буянта Григорьевич зохёохы бэлиг шадабариингаа түлөө зоной хүндэдэ хүртэһэн гээшэ.

Буряад дуушадай “алтан гургалдай”, Россиин арадай артист ЧИМИТА ГРИГОРЬЕВНА ШАНЮШКИНА холо саагуур суурхаһан юм.

Удаа дараалан САЯАН РАДНАЕВ, ВЛАДИМИР БУРУЕВ, ДАША САМБОЦЫРЕНОВ, ВЛАДИМИР ШАГЖИЕВ гэгшэд ургажа гараба. С. Раднаев В. Буруев хоёр Улаан-Үдын хүгжэмэй колледж Лхасаран Линховоиной классаар дүүргээд, дүшэ гаран жэл Буряадай оперно театрта хүдэлөөд, наһанайнгаа амаралтада гараа һэн. Тэдэ Россиин арадай артистын хүндэтэ нэрэ зэргэнүүдтэ хүртөө бэлэй. Хэдэн жэлэй урда тээ Владимир Буруев наһа бараһан юм. Самбоцыренов Буряадай радиогой хүгжэмэй редакцида хүдэлжэ байтараа, хүндэ үбшэндэ нэрбэгдэжэ, наһа бараһан байгаа. Владимир Шагжиев филармонидо ажаллажа, Буряад Республикын арадай артист болоо һэн.

Эдэнэй һүүлээр МИХАИЛ ЕЛБОНОВ, СОФЬЯ ДАНЗАНЭ болон бусад нютагайнгаа нэрэ хүндые дээшэлүүлнэ. Буряад драмын театрай артист М. Елбонов Россиин Федерациин арадай артистын үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэнхэй. “Байгал” театрай дуушан С. Данзанэ Россиин габьяата артист болонхой. Иигэжэ Хурамхаанай соёл болон искусствые үндэр дээдэ шатада гаргаһанайнгаа түлөө эдэнэр нютагаархидайнгаа дунда улам хүндэтэй гээшэ. Эрдэмэй кандидадууд – ДОНДОБ ДОРЖИЕВИЧ ОЧИРОВ, ЖАМСАРАН САЖИНОВИЧ САЖИНОВ гээд Хурамхаанһаа гарбалтай юм.

Холын хойто Хурамхаанһаа элитэ ехэ спортсменүүд олоор гаранхай. Барилдаашан – уласхоорондын классай спортын мастер ГАРМАЖАБ ЦЫРЕНОВ, шатаршад – Буряад Республикын арба дахин чемпионка, ветеринарна эрдэмэй кандидат ЛУБСАМА ГАРМАЕВА, хүнгэн атлетикээр Россиин спортын габьяата мастер НАДЕЖДА ВИНОГРАДОВА-МИРОМАНОВА, мастерта кандидат БАЯР ДОРЖИЕВ болон бусад.

Бата-Мүнхэ ЖИГЖИТОВ


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>