МУХАР-ШЭБЭРЭЙ АЙМАГ

Мухаршэбэрэй дардам харгы. З. Дагбаевай гэрэл зураг

Мухар-Шэбэрэй аймаг Түгнын, Сулхарын гүбээлиг талада, Сашан дабаан Заганай шэлэ хоёрой хоорондо байдаг. Түгнэ, Сулхара голнууд аймагые хүндэлэн гарадаг юм.

Эндэ буряадууд, ородууд ажаһуудаг, буряадууд гол түлэб шажанай болон ниитын ехэ түб болохо Суулгын дасан шадарлан Түгнын талаар байрланхай. Ородууд Түгнын шэлын хормой барин Сулхарын талаар ажаһуудаг. Тиихэдэ Мухар-Шэбэрэй ородуудай ехэнхи хубинь хуушан шажан баримталдаг шэмээшэг зон байха.


Хабарай үглөөгүүр

Эртэ урдын неолидай үеһөө энэ дайдаар хүнүүд ажаһуужа байһан гээд археологическэ баримтанууд бии. Эртын түмэр зэбсэгтэ үеын хүүрнүүд олдоһон байдаг.

Дундада зуун жэлнүүдэй үеын һууринууд манай республикада олоншье бэшэ юм. Тэдэнэй хоёрынь – феодальна үеын буусануудай үлэгдэлнүүд Нарһатада, Сутайда олдоһон байдаг. Гол-Толгойн хормойдо мүн лэ тиимэ һууринай үлэгдэлнүүд олдоһон, Подлопатка шадар тэрэ үеын хүнүүдэй хүүрнүүд бии юм. Хэрэм барилганууд, хүнэй мүр сараатай агы нүхэнүүд, уһалууриин һубагууд мүн лэ тэрэ холын үедэ хабаатай.

Мухар-Шэбэрэй трактаар декабристнуудай­шье ябаһан баримтанууд бии.

ХVII зуун жэлдэ Петр Бекетовэй хасагууд Хёлго мүрэниие үгсэжэ, иишэ хүрэжэ ерэһэн байгаа. Протопоп Аввакумшье энээн тойрон байһан юм ха.


Таряа хуряалгын халуун хаһа

Граждан дайнай, 1930 ондо болоһон нюдарган баяшуулай буһалгаанай сараа, хамтын болон ганса нэжээд хүүрнүүд олон.

Новоспасскада граждан дайнай герой Е.Л. Манзановай, Алташын-Адагта шэнэ байдалай түлөө хүдэлөөнүүдэй эдэбхитэн Ц.Ц. Цыреновэй хүүрнүүд, тэндэ алуулһан 20 партизанай хамтын хүүр Хара-Шэбэртэ байдаг.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай үедэ Баруун-Хойто фронтын мэргэн буудагша Цырендаша Доржиевта (1913-1943 онууд) бодхоогдоһон хүшөө тэрэнэй тоонто Хушуун-Үзүүртэ байдаг.

Аймаг гол түлэб хүдөө ажахын шэглэлтэй, тиихэдэ мяха-һү, таряа үйлэдбэрилдэг юм. Нэгэ үе хонин һүрэг үдхэдэг республикын томо аймагуудай нэгэн байгаа. Адуу малайнь ехэнхи хуби Түгнын талаар, таряан ажалайнь ехэнхи хуби Сулхарын талаар хубаардаг. Аймаг республикын таряа ургуулдаг аймагууд соо томо аймаг гээд тоотой.


Үүлтэртэ үнеэд

Түмэр, шпат, ураан болон бусад барилгада хэрэглэгдэхэ элирүүлэгдэһэн ашагта малтамалнууд үшөө хүсэндөө хүрэжэ абтадаггүй, Түгнын нүүрһэнэй уурхайл дүүрэн хүсэндөө ажаллажа байдаг. Тэндэ хүдэлмэришэдэй бүхэли һуурин бодонхой. Аймаг ой модотойшье һаа тэрэнээ багаар үйлэдбэрилдэг.

Алтан-Уула, Баруун-Үндэр, Бархан, Баян-Улаан, Баян-Хаан, Даша-Галсан, Жаргаланта, Зангяа, Зандин, Зүүн-Үндэр, Номто-Уула, Обоото, Мунхан, Шэрэнгитэ, Эреэн-Майла болон бусад тахилгатай обоо, уулануудтаа Мухар-Шэбэрэй хүн зон мүргэжэ, һүгэдэжэ ябадаг юм.

"Информ-Полис" һониной гэрэл зурагууд

Николай ШАБАЕВ


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>