ЛУСУУД – УҺАНАЙ ЭЗЭД

Уһан далай булагһаа эхитэй,
Ухаан далай номһоо эхитэй.

Гэрэл зураг: Вячеслав Резунов

Хүмүүнэй түрэл оложо, хүрьһэтэ дэлхэйдэ хүлөө шоройдожо мүндэлһэн хүн бүхэн түрэл байгаалитаяа амин холбоотой. Энэ юртэмсэдэ Наран, Газар, Уһан гурбанай эрьесэ мүнхэ. Наранай элшэһээ газар халана. Халаһан газар уһаар ундалжа, ой модон, ургамал ногоон, хүн түрэлтэн, ан амитан – бултадаа байгаалиин хүсөөр амидарна. Тиимэһээ уһан гээшэ байгаалиин нэгэ хубинь болоно.

Хүн түрэлтэн гээшэ газар дэлхэй дээрэ үндэһэжэн үнэржэхэ үеһөө эхилээд, оршон тойроо байгаалидаа һүгэдэн мүргэдэг, аршалдаг, хамгаалдаг, гамнадаг байгаа. Мал ажалтай, нүүдэл һуудалтай буряад зон үхибүүдээ хүмүүжүүлжэ, «гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ» хүргэдэг, уг гарбалайнгаа ёһо заншалые, һургаал заабариие үеһөө үедэ дамжуулдаг.

Уһанай эзэн – Лусууд, хада уулын ба газар нютагай эзэд – Сабдагууд гэжэ мүнөө үеын зоной олонхинь мэдэхэ, шүтэхэ болонхой.

гэжэ Борис Базаров «Бөөгэй зорюулгын нюусанууд» гэжэ ном соогоо бэшэнэ.

Буряад зон Лусуудта ехэ үргэл мүргэл хэжэ, сан сэржэм үргэдэг заншалаа мүнөө һэргээжэ захаланхай. Лусуудай эдеэнэй гол зүйлнүүд гэхэдэ – сагаан ямаанай һүн, улаагша үнеэнэй һүн болоно.

Лусууд гээшэ нюдэнэй хараа муутайшье һаа, ехэ һонор, хамаг юумые дуулажа, мэдэжэ байдаг гэлсэдэг. Тиимэһээ уһанай хажуугаар харгы замда ябаа һаа, бэе бэеэ нэрээрнь дуудахагүй, хашхаралдахагүй, элдэбын хараалай гү, али шашаг үгэ хэлэхэгүй, эрьедэнь муухай юумэ хаяхагүй, уһандань хүлһэ, шуһа, архи оруулхагүй гэдэг. Тодхор абажа, үбшэн болохогүйн тула Лусуудһаа бэеэ хамгаалжа, «Умаа һэрээ сингха нада хуум паад» гэжэ тарни уншаха хэрэгтэй.

“Бурханай ном – «Найман гэгээнэй» судар найруулан гурба уншаад, уһатай худаг малтаха, утаатай гуламта тогтоохо. Үшөө саашань

гээд, энэ сударай хүсэнэй эди шэди тухай хэлэгдэнхэй.

Цырен-Ханда ЖАМЬЯНОВА

Гэрэл зураг: Павел Горлов