УҺАНТАЙ ХОЛБООТОЙ ЗАНШАЛНУУД

Гэрэл зураг: Александр Князев

Бурханай урда табигдадаг 8 тахилай зүйлдэ арюудхаха уһан, хүртэхэ уһан – аршаан заатагүй ородог. Арюудхаха уһанһаа бурханаа сабдадаг заншал бии. Уһантай холбоотой ёһо заншалнууд тон олон. Жэшээнь:

• Уһанда һууһан хүн Сагаалганай үглөөгүүр, шэнын 1-дэ мүрөө гаргажа, һуудалайнгаа зүг ёһолходоо, гэрһээ зүүн зүн зүг руу гараад, гэрээ нара зүб тойроод, хойто зүгһөө ерээд, амһарта соо хэгдэһэн уһан дээгүүр алхажа гараад, «Ум гарма дагины хум мама бизьяа суухаа» гэжэ 7 гү, али 21 дахин уншаха.

• Уһанда һуудалтай хүн тэрэ жэлдээ шара, хүхэ үнгын эд абахагүй; гахайн ба загаһанай мяха эдихые тэбшэбэл, һайн; худа ураг бололсохые сээрлэхэ; хура бороогой элбэгшэжэ, уһанай үерлэхэ үеэр болгоомжолхо, аршаанда, торходо орохогүй.

• Уһан жэлдэ түрэһэн хүн уйламхай, уян сэдьхэлтэй байдаг гэхэ.

• Хара уһа харьялса бусалгахагүй.

• Хара уһа хүндэ хэжэ үгэдэггүй, заатагүй сайдамлаад хэжэ үгэхэ.

• Хара уһа һамархагүй.

• Хара уһа хүн руу сасахагүй.

• Галдаа уһа адхажа болохогүй.

• Уһа адхажа, галаа унтаргаахагүй.

• Һүни орой голһоо, худагһаа уһа удхахагүй, тон аргагүй уһа абаха сагай тохёолдоо һаа, «Һамган түрөө!» гэжэ хэлээд удхаха.

• «Тус гэхэ түлеэгүй, шалд гэхэ шабхаруугүй наада намнажа бү ябагты, – гэжэ түрэлхид үхибүүдээ һургахадаа, саг соогоо уһа түлеэгээ бэлдэгты гэжэ ойлгуулна.

• Далайн эрьедэ хүн мүнгэ үргэдэг, дахинаа эндэ эрьежэ ерэхэмни болтогой гэжэ зальбардаг,

• Мойһон – лусуудай һорьмоһон, тиимэһээ мойһо хухалжа болохогүй.

• Уһа голдо машинынгаа тооһо шорой, шабар угаахагүй, уһанай тунгалагые бузарлана, амитадые хорлоно, үбшэлүүлнэ, зобооно.

• Уһа голоо бузарлахагүй: жэбэтэй түмэр түдэгэ, шэл шонхо, сайдам, шуһанай дуһал оруулхагүй.

• Наһа бараһан хүниие хүдөө табихадаа, уһа хүндэлэн гараха байбал, бузарлахагүйн тулада шаса табижа, нүгшэһэн хүнэй гараха зай эридэг.

• Уһые үгсэжэ ерэһэн зольбо нохой байрлаа һаа – һайн, харин уруудажа ерэһэн нохой – муу.

• Монгол ба буряад зон гол уһанай эрье шадарай модо ошодоггүй, отолдоггүй. Лусуудай хорлол боложо, гол уһан шэргэхэ гэдэг.

• Уһа бузарлуулжа, булангиртуулхые урданай зон ехэ сээрлэдэг байгаа.

• Аршаан, булаг мэтын уһанда һү, сагаан эдеэ оруулхые ехэтэ хоридог һэн.

• Уһа удхаха шанага, хүнэгөө һайн угааха, муухай юумээр уһа удхажа болохогүй.

• Урадхуул уһанда юумэ хамаагүй угаадаггүй. Юумэ угааха хэрэгэй заатагүй гарабал, амһарта соо хэжэ абаад, уһанһаа холо ошожо угааха.

• Уһа булагай, аршаанай ойро газаалхагүй.

• Зундаа шара сэсэгэй сэсэглэһэнэй удаа уһанда ороходо болохо.

• Худагай, булагай уһые удхажа худхахагүй, сэбэрээр абаха.

• Худагһаа малаа холохон байлгаад, хобоогоор гү, али хүнэгөөр зөөжэ уһалха.

Цырен-Ханда ЖАМЬЯНОВА