Гэрэл зураг: Станислав Марков

Заншал заншалдаа,

Загаһан уһандаа.

Нохой хамартаа хүрэхэдөө уһаша,

Номон хэшэгтээ хүрэхэдөө хэмшэ.

Уһанай онгосо тулгархуу,

Түмэрэй дархан тумархуу.

Хүн хуулида баригдаха,

Уһан эрьедэ баригдаха.

Эртэ бодоһон далайн захада,

Орой бодоһон голой захада.

Унтаха хүндэ уһан хэрэггүй,

Үхэхэ хүндэ үгэ хэрэггүй.

Урагшагүй хүнэй урда

Уһан галаб бэлдээтэй.

Золтой хүнэй урда

Зула носон бэлдээтэй.

Түргэн горхон далайда хүрэхэгүй,

Түргэдэһэн хүн түүхэдэ хүрэхэгүй.

Уһанһаа холо һуугаа һаа,

Уйдхар багатай байха.

Уһатай газарта шабартай,

Шабартай газарта унуулитай.

Хүнэй тоһонһоо өөрын уһан дээрэ.

Олзо оһол хоёр далайда.

Ууртай хүндэ уһа зөөлгэдэг.

Үүлэгүй тэнгэриһээ бороо орохогүй,

Үүдэ һайнтай гэрһээ хоб гарахагүй.

Архи ууһан хүндэ,

Ара далай бүһэсөө,

Ангар горхон үбдэгсөө.

Гал уһан хоёрто ама бү гара,

Галзуу һогтуу хоёрто үгэ бү хэлэ.

Дуугай хүн нүгэлтэй байдаг,

Дунда нуур шабартай байдаг.

Мэлхэйн һанаан далайда.

Уһанһаа хоргооһон гарахагүй,

Уудаг хүнһөө туһа гарахагүй.

Хэнтэг хүнэй һанаан дүүрэхэгүй,

Хэлтэгы газарые уһан дүүргэхэгүй.

Һогтууда далай үбдэгсөө.

Һохор үхэртэ худаг бү үзүүлэ,

Һогтуу хүндэ архи бү харуула.

Уһан зөөлэншье һаа, шулуу эдихэ,

Улад зөөлэншье һаа, хаанаа эдихэ.

Дайдын ногоон тоолошогүй,

Далайн оёор хэмнэшэгүй.

Худагай уһан

Дээрэ байбал һайн.

Хуули засаг

Холо байбал һайн.

Һайн хабар саһатай,

Муу намар бороотой.

Аалин урадхал эрьеэ эдихэ.

Дайдые баһан бү дуугара,

Далайе зандан бү дуугара.

Нугаһагүй нуур дүлии,

Нохойгүй айл дүлии.

Огторгойн одые тооложо барахагүй,

Уһанай загаһые алажа барахагүй.

Орохо тэнгэриин орой соорхой,

Ороһон буурын шэлэ соорхой.

Уһан ута юм,

Газар холо юм.

Уһагүй газар –

Сабшалан бэшэ.

Ойн ан –

Мал бэшэ.

Үндэр тэнгэри,

Үргэн далай.

Үргэн далай уһанда садахагүй.

Уудам дэлхэйн тэнгэри хүхэ,

Унтарха галай дүлэн хүхэ,

Урдаха голой уһан хүхэ.

Ургажа байгаа арса арюун,

Ууяжа байгаа хүжэ арюун,

Урдажа байгаа уһан арюун.

Дүрэжэ хиидэһэн гал түймэр аюултай,

Дэбэржэ урдаһан үер уһан аюултай,

Дайлалдажа байһан дайн сэрэг аюултай.

Эрьегүй уһан задагай,

Эзэгүй зөөри задагай,

Эрэгүй гэргэн задагай.

Эзэндээ таараһан хубсаһан һайн,

Үлдөөд ябахада, эдеэн һайн,

Ундаа хүрэхэдэ, уһан һайн,

Зүдэрөөд ябахада, үргэһэн һайн.

Нарһан модоной жэмэс ногоон,

Баймга уһанай замаг ногоон,

Дэлхэйдэ ургаһан ногоон ногоон.

Ном үгы лама дүлии,

Нохой үгы айл дүлии,

Ноён үгы албата дүлии,

Нугаһа үгы нуур дүлии.

Нуурта нугаһан сэгсээ,

Һая бууһан бэри сэгсээ,

Залуу мориной дэлһэн сэгсээ.

Тэнгэри тулгагүй – гайхал,

Хада бүһэгүй – гайхал,

Далай хабхаггүй – гайхал.

Уһанай баялиг далайда,

Алтанай баялиг дэлхэйдэ,

Ухаанай баялиг арадта.

Үндэр тэнгэри мүшэдөөр баян,

Үргэн дайда үбһөөр баян,

Хара далай уһаар баян.

Хухюур уула модогүй,

Худагай уһан загаһагүй,

Эбдэрхэй байшан эзэгүй,

Эрмэг гүүн унагагүй.

Эрье үгы уһан зоргоороо,

Эсэгэ үгы хүбүүн зоргоороо,

Эхэ үгы басаган зоргоороо,

Эрэ үгы гэргэн зоргоороо.

Уур соо хээд нюдэхэдэ,

Оногдохогүй.

Уһан соо хаяад дарахада,

Шэнгэхэгүй хүн.

Уһа мүрэн гүйхэнтэй, гүнтэй,

Улад зон һайтай, муутай.

Тунгажа урдаһан уһан сэбэр,

Тоомтой хүнэй үгэ сэбэр.

Дайдые баһан бү дуугара.

Далайе зандажа бү бай.

Уһаяа голоһон мал хатайрдаха,

Урагаа голоһон хүн доройтохо.

Уһа түлеэнэй ойронь дээрэ,

Ураг эльгэнэй холонь дээрэ.

Уһа үзэнгүй гуталаа бү тайла.

Уһан дээрэ үрмэ тогтоохо,

Шулуун дээрэ ногоо ургуулха.

Уһанай юумэ уруугаа,

Галай юумэ өөдөө.

Уһан эрьеэ мүшхэдэг,

Хүн угаа мүшхэдэг.

Булаг уһанда бузар юумэ оруулхагүй.

Уһыень уубал, ёһыень дахаха.

Худагай уһанда загаһан үгы,

Хуушанай үгэдэ худал үгы.

Уулаһаа һалаһан барас,

Уһанһаа һалаһан загаһан.

Угаа алдаһан хүниие

Уһан дээрэһээ гал эдихэ.

Түүхэеэ алдаһан хүниие

Тэмээн дээрэһээ нохой эдихэ.

Нохойн хэлэн уһа бараха,

Хүнэй хэлэн хүниие бараха.

Үерэй уһан урдабал,

Бусаажа болохогүй,

Үгэ нэгэндэ алдаа һаа,

Урбуулжа болохогүй.

Хуушанай үгэ худалгүй,

Хурын уһан хужаргүй.

Уур соо уһа нюдэбэ,

Уһан соо шабар угааба.

Байгал далайн уһан һайхан,

Багша Ленинэй һургаал һайхан.

Ухаагүй толгой,

Уһагүй торхо.

Үхэрэй шэхэндэ уһашье шудха,

Тоһошье шудха – сэсэн болохогүй.

Газар дээрэ газарша бэрхэ,

Уһан дээрэ уһаша бэрхэ.

Гүнзэгы уһанда гүр табидаггүй.

Дуһал хуряахада,

Далай болохо.

Дуулаһанаа согсолходо,

Эрдэм болохо.

Модонһоо унаһан набшаһан

Газарһаа бодохогүй,

Ехэ уһанай урасхал

Анханайнгаа газарта бусахагүй.

Онон мүрэниие хаажа болохогүй,

Огторгойн һолонгые барижа болохогүй.

Уншахада ном барагдахагүй,

Уухада уһан барагдахагүй.

Уула захадаа нам,

Уһан адагтаа гүйхэн.

Уһа гаталһан хойноо онгосо хэрэггүй,

Үбшэнэй эдэгэһэн хойно эмшэн хэрэггүй.

Уһа голые оломоорнь гаталха,

Уула дабаануудые набтараарнь гаталха.

Уһа үзөөгүй аад, гуталаа бү тайла,

Хада үзөөгүй аад, хормойгоо бү шуу.

Уһан далай булагһаа эхитэй,

Ухаан далай номһоо эхитэй.

Уһанай эхин булангиртай һаа,

Адагтаа хүрэтэр булангиртай байха.

Баггүй ангаһан хүн

Балгашье уһанда мүргэхэ.

Бэридэй нюдэндэ

Далайн уһан харамтай.

Халбагада хара уһа удхахагүй айл.

Эзэниинь зөөриеэ мэдэдэг,

Эрьень уһаяа баридаг.

Гол мэдэн тууба,

Горхо мэдэн уһалба.

Уһан соо унабал,

Хуурайгаар гарахагүй.

Улад зондо унабал,

Нэрэ бүтэн гарахагүй.

Арюуншье, булангиртайшье горхон байха,

Аятайшье, жэрхэштэйшье хүн байха.

Булагаа шэргэһэн нютаг – нютаг бэшэ,

Угаа алдаһан хүн – хүн бэшэ.

Гашуудал уһанда унтархагүй.

Хүлгүй ехэ далайда онгосо туһалха,

Хүсэд ехэ жаргалда гэршэ туһалха.

Алдуурһан загаһан алда болодог.

Амаараа Ангара байлгаха,

Алаараа загаһа бариха.

Худал үгэ хурдан,

Худагай оёор хүйтэн.

Эрэ хүнэй хэлэһэн

Тоһон дээгүүр.

Эхэнэр хүнэй хэлэһэн

Уһан дээгүүр.

Эсэгын хүбүүе бү баһа,

Эрьетэ мүрэниие бү занда.

Бороотойдоо шүүдэртэй,

Болзортойдоо найдамтай.

Дайда уһанда дуратай,

Дайсан шуһанда дуратай.

Замаг ехэтэ уһанда,

Загаһа жараахай олон,

Зан һайтай хүндэ,

Хани нүхэд олон.

Зөөлэн зантай хүн

Зөөхэй шануулжа эдихэ.

Хатуу үгэтэй хүн

Хара уһашье уухагүй.

Наран хүреэтэбэл бороо,

Наадан хөөрэбэл хэрүүл.

Оёоргүй хүнэгтэ

Уһан торохогүй.

Омолгон хүндэ

Нүхэр торохогүй.

Уһагүй далай үгы,

Шуһагүй дайн үгы.

Уһан урьхатай,

Газар гарьхатай.

Үүлэнэй хөөрэхэдэ,

Хура орохо,

Нааданай хөөрэхэдэ,

Хэрүүл болохо.

Үһөөтэ хүн

Үлэ хүртэл дээрэ.

Болзорто хүн

Булаг уһан дээрэ.

Хэлэн хээрэ хонуулха,

Урхаг уһанда унагааха.

Горхо үзэнгүй,

Гуталаа бү тайла.

Олом таняагүй – уһанда бү оро,

Уладые таняагүй – үгэ бү хэлэ.

Уула үзэнгүй, хормойгоо шууха,

Уһа үзэнгүй, гуталаа тайлаха.

Уһан дээрэһээ гал абахагүй,

Тэмээн дээрэһээ нохой зуухагүй.

Улайжа байһан галһаа сухарихагүй зоригтон,

Урдажа байһан уһанһаа һүрдэхэгүй зүрхэтэн.

Уһанда шэнгэхэдээ, үбһэнһөө бариха.

Үргэн мүрэниие гаталха бэрхэ,

Үндэр хадые дабаха бэрхэ.

Ахын хэшэг аршаан болохо.

Зан һайта айлда хүн сугларха,

Замаг һайта уһанда загаһан сугларха.

Ураг хүнэй холонь һайн,

Уһа түлеэнэй ойронь һайн.

Урагай муу – бүлэ,

Уһанай муу – шалбааг.

Үхэтэр үри зөөри хоёр хэрэгтэй,

Үлтиртэр уһан түлеэн хоёр хэрэгтэй.

Хари айлшанда хатуу үгэ бү хэлэ,

Халуун нурмада хүйтэн уһа бү адха.

Булангиртай уһанда

Булган дурагүй.

Будагтай гэртэ

Булуудха дурагүй.

Дуугай хүн нүгэлтэй,

Дунда нуур шабартай.