“УҺАН” АРАДАЙ АМАН ЗОХЁОЛ СОО
Арадай аман зохёол соо уһантай холбоотой оньһон үгэ, юртэмсын гурбан, дүрбэн мүрнүүд тон олон байна. Нэгэ хэды жэшээ харая:
|
«Уһаа голоһон мал хатайрдаха, Урагаа голоһон хүн доройтохо» – |
Нээрэшье, мал удаан уһагүй ябаа һаа, ехээр турадаг, тура тураһаар үхэхэ.
|
«Уһа гаталһан хойно онгосо хэрэггүй, Үбшэнэй эдэгэһэн хойно эмшэн хэрэггүй» – |
Уһа гараһан хойноо онгосоор юу хэхэбши, эрьедэнь орхихо ха юмши.
«Халбагада хара уһа удхахагүй айл» – гэжэ харуу хяһуур зониие хэлэдэг.
|
«Уһан соо унабал – Хуурайгаар гарахагүй. Улад зондо унабал – Нэрэ бүтэн гарахагүй» – |
Энэ оньһон үгын удха тон зүб. Уһан сооһоо хайшан гээд норонгүй гараха юм. Улад зоной дунда муу ааша гаргаа һаа, нэрээ хухарха ха юм.
|
«Уур соо уһа нюдэбэ, Уһан соо шабар угааба» – |
гэхэдээ, үрэ дүнгүй, дэмы хэһэн юумэн тухай хэлэгдэнэ.
|
«Амандаа уһа балгаһан хүн» – |
гэжэ амаа ангайжа, юумэ хэлэжэ шадахагүй хүн тухай хэлэнэ.
|
«Үхэрэй шэхэндэ уһашье шудха, Тоһошье шудха – сэсэн болохогүй» – |
гэхэдээ, ухаагүй, тэнэг хүндэ юуншье гэжэ ойлгуулаа һааш, ухаатай болохогүй гэһэн удхатай.
|
«Хуушанай үгэдэ худал үгы, Хурын уһанда хужар үгы» – |
гэхэдэнь, тэнгэриһээ унаһан уһанда хаанаһаа хужар байха юм гэжэ мэдэнэбди.
|
«Булагаа шэргэһэн нютаг – нютаг бэшэ. Угаа алдаһан хүн – хүн бэшэ» – |
энэ оньһон үгын удха хадаа уһа голоо, аршаан булагаа хатаахагүйн тула, түрэл байгаалияа хамгаалхые һануулна.
Үшөө саашань уһан тухай юртэмсын гурбалжан, дүрбэлжэн мүрнүүдые суглуулааб. Тэдэнэй удхань баһа тон гүнзэгы.
Жэшээнь,
|
«Уудам дэлхэйн тэнгэри хүхэ, Унтарха галай дүлэн хүхэ, Урдаха голой уһан хүхэ» «Ургажа байгаа арса арюун, Ууяжа байгаа хүжэ арюун. Урдажа байгаа уһан арюун» – |
Эндэ арса, хүжэ, уһан гурбан арюун гээд тон зүб хэлэгдэнэ.
|
“Эрьеэ халиһан уһан дошхон, Эмээлээ хүмэрюулһэн морин дошхон Эрэеэ голоһон гэргэн дошхон» – |
үерлэһэн ехэ уһанһаа аймшагтай юумэн үгы ха юм.
|
«Эзэндээ таараһан хубсаһан һайн, Үлдөөд ябахада, эдеэн һайн, Ундаа хүрэхэдэ, уһан һайн, Зүдэрөөд ябахада, үргэһэн һайн» |
Ундаа хүрөөд ябахада, уһанһаа амтатай, һайн юумэ байхагүй.
Уужам, үргэн тэгшэ талын дундуур урдан гараһан уһа голнууд аажам аажам намдуу урасхалтай байдаг. Иимэ голһоо ундалжа амидарһан хүнүүд аалин намдуу, тэгшэ замтай байдаг юм гэжэ хэлсэдэг. Харин хадын түргэн гол горхонтой арад зон мэгдүү түргэн зантай, абьяас бэлиг ехэтэй байдаг гэхэ. Энэмнай одоол уһыень уугаад, ёһыень дахадаг гэһэн ёһо заншалай гэршэ болоно гээд, тобшолол хэлэлтэй.
Цырен-Ханда ЖАМЬЯНОВА
| << гэдэргээ | гаршаг | саашаа >> |